[1866]
Autograph: Zürich StA, E II 347, 279-282 (Siegel) Ungedruckt
Zwar wurde Bullingers Brief vom 12. Februar [Nr. 1846] im Namen ungenannter Brüder geschrieben, Myconius richtet jedoch seine Antwort einzig an Bullinger, da er von ihm mehr als von anderen Wohlwollen erhofft. Die fraglichen Predigten über die Eucharistie wurden bisher nur von Täufern getadelt, und Myconius hält sie seit mehr als zwölf Jahren; ihr Inhalt entspricht dem Wort Gottes, den Aposteln und Evangelisten, Paulus, dem gemeinsamen Bekenntnis, Bucers Buch an die Münsteraner, das Bullinger selbst empfohlen hatte, dem, was Myconius zum Markusevangelium notierte und was Bullinger dem Schotten [George Wishart] schrieb; schließlich dem, was in Aarau [zum Zürcher Bekenntnis]festgehalten wurde. Christus speist durch das Brot mit seinem Leib und tränkt durch den Wein mit seinem Blut, und zwar auf eine himmlische, geistliche und nicht näher beschreibbare Weise. Myconius hält sich streng an die Worte des Herrn und der Apostel, die Gewissensruhe verschaffen; was Menschen über das Abendmahl äußern, erregt nur Überdruss. In Zürich war er Schullehrer und hielt nur im Auftrag des Rates einige exegetische Vorlesungen; er folgte Zwingli bei der Interpretation der Einsetzungsworte durch "bedeutet", aber doch so, dass er sein Augenmerk stets auf die besondere Weise der Präsenz Christi gerichtet hielt; es ist unwahr, dass er gepredigt habe, Christus sei leibhaftig präsent und werde beim Abendmahl leiblich genossen. Die Hörer der Weihnachtspredigt, die behaupten, dass er abweichend von der Paulusstelle [1 Kor 11, 24-26] gesprochen habe, sind im Unrecht; weil ihm ein Schwätzer vorgeworfen hatte, von der Lehre Oekolampads abgewichen zu sein, führte er, um seinen Ruf zu wahren, eine Stelle aus Oekolampads Briefen an und bewertete diese als Übereinstimmung mit dem Brief Luthers an die evangelischen Städte [vom 1. Dezember 1537]; Bullinger selbst hatte [Martin]Bucer gestattet, so zu sprechen; das Wittenberger Bekenntnis ist an sich nicht neu, sondern in den Schriften von Oekolampad und Zwingli sowie im Augsburger Vierstädtebekenntnis zusammengefasst und vor allem im 1536 verfassten [Ersten Helvetischen]Bekenntnis enthalten; Bullinger soll die Stellen vergleichen und Myconius vom Vorwurf der Lüge befreien. Oekolampad scheint Myconius in der Frage des Abendmahls streitsüchtig gegen die Papisten und Luther gewesen zu sein, versöhnlich aber etwa in seiner Rede auf der ersten Synode; Myconius lügt nicht, schon gar nicht von der Kanzel herab. Bitte, diese Verteidigung anzunehmen; freilich wäre es freundschaftlicher gewesen, wenn Bullinger zuerst ihn selbst befragt hätte; Bemühung um einfache Lehrweise. Übergeht einiges, was Bullinger wohl nicht von sich aus geschrieben hat; Streitigkeiten gefährden das Evangelium stark, und den Dienern Christi und der Kirche ist das Erbauen, nicht das Zerstören aufgetragen. Bullinger soll den Brief auch [Konrad] Pellikan und Theodor [Bibliander]zeigen.
S. Scripsisti literas ad me, mi Bullingere, 12. februarii datas 1 non quidem ut
antehac, sed forma nova, qua hactenus non es usus, et scripsisti ministrorum
et fratrum omnium nomine. Ego vero subscriptionem haud curans, quod
ignoro, quinam ministri quive fratres, tibi uni respondeo, ut cum quo loqui
et seria et ludicra in hunc usque diem adsuevi, sperans omnia te mea in
partem meliorem interpretaturum; id quod non possem expectare de omnibus,
qui apud vos docent de suggestu. Putabam me habere isthic et filios;Briefe_Vol_14_128 arpa
nescio, an ex eis sint facti fratres metamorphosi aliqua. Nec dubium, quin et
quosdam habeam non sane amicos. 2 Num et hi fratres facti? Gauderem. His
itaque omissis ad rem.
Agnosco conciones habitas non solum diebus, quos tu nominas, sed per annos iam 12 pluribus de eucharistia, quas nemo reprehendit unquam exceptis anabaptistis vel horum similibus. Sed hae non fuerunt, quales tu pingis, sed qualiter dominus me per verbum suum docuit, qualiter item apostoli et evangelistae, Paulus item, confessio nostra communis, 3 Bucerus in libro ad Monasterienses, 4 quem et tu commendasti aliquando, 5 maxime in negocio coenae, qualiter item ego adnotavi in Marcum evangelistam 6 et, si recte memini, qualiter tu confessionem scripsisti Scoto cuidam 7 , qui sic a te petierat, 8 et Araugiae, 9 qualiter nos simul scripsimus in haec verba: "In coena domini mystica corpus Christi, quod pro nobis in mortem traditum est, et sanguis eius, qui in remissionem peccatorum nostrorum fusus est, a fidelibus vere manducatur et bibitur in memoriam eius ad vigorem animae et vitae spiritualis incrementum."10
Briefe_Vol_14_129 | arpa |
---|
Ex his omnibus loqui didici de coena domini, quod Christus in panegyri 11 hac cum pane nos pascal suo corpore et cum vino potet suo sanguine, non quidem ratione crassa et ut Capernaitae 12 putabant, sed ratione coelesti et spirituali, interim tamen vera, et hanc quidem veritatem credendam esse, non inquirendam, imo credibilem, non inquisibilem, id quod dico de modo ineffabili, quo Christus in dextera patris sedens 13 suos in s[acra] coena corpore et sanguine suo reficit ad vitam.
Habes paucis, quonam modo populum mihi commissum de negocio coenae soleam instituere neminem interim vituperans, neminem commendans praeterquam anabaptistas et qui ex meis nonnihil cum istis colludunt. Dum enim se movent, ut sunt irrequieti, nec mihi tacere licet. Abigam enim lupum, qui meis ovibus adpropinquare nititur; opus est officii. Doceo igitur simplex simpliciter et iuxta dominum et apostolos, a quorum verbis et sensu non discedo. Arbitror autem, quod hi sint loquuti forma optima, nedum simplicissima, et qui eos sequuntur, nequeant aberrare. Docet quoque me experientia tranquillitatem conscientiae secus comparari non posse quam hoc modo. Humana legi de coena usque ad satietatem 14 imo , usque ad nauseam, verum nihil inde quietis conscientiae. Divina legi et pacem adeptus sum contra insultus et hominum et satanae: precor dominum meum Iesum, ut sic me servet, stabiliat et usque dum satis augeat.
Auditores, quos dicis, aiunt aliter olim me docuisse ecclesiam Tigurinam, quam nunc doceam Basiliensem. 15 Valent certe memoria, si norunt, quid ego tum docuerim, praesertim de coena. Equidem non memini saepius illud argumentum me tractasse. Ludimagister eram, quamobrem scholaria magis quam theologica curabam. Quod publice autem praelegebam, senatus decreto factum est; 16 in hoc enim et stipendium auxerant nonnihil. Matthaeum et Acta habebam in a manibus, ubi semel atque iterum materia ista incidit. Scripsi, quae tum docui, et servavi, atque ita invenio praeeuntem piae memoriae Zvinglium nostrum me sequutum contendentem non adversus quempiam praeter papam et papistas. Et ut is tunc ||280 "est" pro "significat" exposuit 17 , ita
Briefe_Vol_14_130 | arpa |
---|
et ego, 18 verumtamen ut oculos in praesentem Christum semper intenderem. Praesentem dico suo modo, non absentem nisi ratione carnali. Interea nunquam cum anabaptistis signa nuda tenui in coena et Christum abesse a suis sacramentis. Nunc si secus doceo, non difficulter iudicabis ex confessione paulo ante dicta. Clarius forsitan in praesens, quod eo tempore dixi obscurius. Discrimen itaque si est, hoc est; praeterea nullum. Lubens autem condono istis auditoribus, dum praeter verum dicunt enunciasse me Christum corporaliter adesse et sumi in coena; modo tu mihi credas mei moris non esse sic loqui. Sed, quemadmodum audisti, verbis innitor Christi et discipulorum eius sic docens, ut nemo cum fide me audiens queat vel paululum offendi, nisi prius, ut memini, vel anabaptistam audierit vel formulam aliquam, quae verbis, etiamsi non sensu, a mea dissonet. Quales omnino videntur, qui priori meae concioni interfuerunt. Parco igitur ex animo illis, non digladior.
Qui vero in natali domini fuerunt praesentes, "fratres non leves aut futiles", ut tu vocas, 19 si dicunt aliud quam locum Pauli b de communicatione corporis et sanguinis Christi in coena 20 diligentius me explicasse, dein duo haec intulisse: quod duplicem coenam habentes 21 non sint de corpore Christi, et praesentes, si non communicent absque iusta causa, modo coenae mysteria cognoscant, probare se non esse membra ecclesiae domini, et pluma leviores et dolio pertuso 22 futiliores sunt 23 . De Oecolampadio vero quae adieci, hanc causam habuerunt: Homuncio quidam 24 loquacitate notus in tota civitate
Briefe_Vol_14_131 | arpa |
---|
sparserat Myconium crassius quid docuisse de praesentia Christi in coena, quam ipse didicisset ab initio, nimirum Oecolampadio doctore. Mendacium istud me coegit, ut famam tuerer. Adduxi igitur locum illius ex epistola quadam libri 3. 25 farraginis ad anonymum scripta, ex qua facile patet non contentioso, quidnam in coena praecipue quaesierit, nempe corpus et sanguinem Christi, non vel corporis vel sanguinis figuram. Addidi: "Consonat hoc loco Oecolampadius cum Lutheri (quem tum praeter consuetudinem pro suggestu nominavi) epistola, quam annis superioribus misit ad civitates nostras evangelio donatas pro concordia."26 An, mi Bullingere, dixi perperam? Quid igitur permisisti Bucero loqui ad hunc modum: 27 "Confessio Witembergensis 28 nihil habet novi, sed est in Oecolampadii et Zvinglii scriptis, 29 in quatuor item civitatum confessione 30 Augustae oblata comprehensa et alias publice contestata, praesertim autem incorporata confessioni Basiliensi 31 per legatos et praedicatores civitatum evangelicarum composita anno 36"? Confer, obsecro, locos ipse, et a mendacio vel tuo patrocinio liberabor non difficulter.
Hic, ut de Oecolampadio, decessore meo sancto et venerando viro, pluribus paulo dicam, opus videtur. Non sum adeo stupidus, ut, quae is aliquando scripserit, non intelligam, neque tam negligens, ut libros eius praeteream. Hoc igitur adsevero invenire me duplicem eum virum in negocio coenae, contentiosum et placidum. Contentiosus fertur admodum vehementer in papistas et in Lutherum, ubi putat aliquid papisticum messe, qualiter sentit fere in epistolis et libris omnibus contentiosis, etiam in Dialogo 32 , quanquam is tersissimus est et sententiam meam per omnia confirmans. Placidus (ut passim und Zürich höchst bedauerte und fürchtete; s. Myconius an Farel, 23. Dezember 1544, Corr. des réformateurs IX, 434.
Briefe_Vol_14_132 | arpa |
---|
ad amicos) docet, quemadmodum ex epistola dicta 33 demonstravi, ut item hic confessus est in synodo prima publice his verbis: "In his", inquit, "quae ad sacramentum pertinent coenae, confiteor animas nostras -per fidem in mortem Iesu c d - Christi carne et sanguine pasci et potari idque pane et vino dominico sancte commendari, non autem corpus Christi nunc vel localiter vel dimensive, sed sacramentaliter adesse et sic Christum vere credentibus vere adesse."34 Igitur dum ego adserui inter illos duos convenire, de placido dixi Oecolampadio, non de contendente, de altero quoque non certe ut, dum sua impellitur vehementia, sermonibusque utitur hyperbolicis contra hostes suos, sed uti confessus est ad nos omnes in Helvetiis. Et haec dixi tam diserte (nam rabulis satisfacere volebam), ut satis videam, quales ||281 habuerim auditores, postquam tibi persuaserunt, ut pro mendaci me iudices. Non sum mentitus nec mentiar in loco sacerrimo. De suggestu nanque nihil debet dici, nisi cuius et coram domino te non pudeat. Cogitandum diu, quod inde doceas; nam olim deo reddenda ratio. Dedit mihi dominus in praesentem usque diem, ut loquar publice magno cum timore eius, et hactenus non sum confusus, quamvis impetitus saepe graviter a doctis et indoctis. Eundem precor, ut deinceps sicut hactenus me tueatur ac protegat.
Paucis igitur his causam meam defensam apud te volo. Rogo autem per dominum Iesum e , mea omnia sic accipias, ut decet amicum. Equidem in hoc negocio libenter inhaereo simplicitati scripturae propter dissidia confessionique nostrae communi. A quibus quidem si discessissem, recte et amice fecisses meam praevaricationem increpando. At postquam totis viribus illis innitor, consultius forsitan fuisset et amicius meo videre, si tu prius de rei veritate quaesivisses ex me. Quamvis, quod factum est, ingratum non sit, fuisset tamen illud gratissimum, quia amicissimum. Sunt et aliae causae, cur simplicitati illi perseveranter insistam; nam video quandam energiam, qua vacat omne temporis huius acumen et omnis mundi dictio, imo haec ad illam nihil. Sentio robur item, ut vel in gravissimis contentionibus metu caream. Et satan cedere compellitur. quotiescunque simplici fide in verbum simpliciter acceptum pugnam capesso. Credo et in mortis articulo nihil aliud subvenire posse. Quamobrem dictum illud Solo[monis]iuge est et in corde et in ore meo: "Qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter" [Spr 10, 9]. Nam ex eo, quo sententiam illam recte concepi, quicquid de rebus divinis
Briefe_Vol_14_133 | arpa |
---|
adfectatum, quaesitum, proprium, ab humano confictum ingenio sine certis scripturis fugi, nec hactenus me paenituit.
Sunt quaedam alia in tuis literis, quae, quia nihil ad rem, sciens praetereo, utpote quae scripsisti non ex te, sed ex aliorum ore et stomacho, atque id quidem, ne quid scribam ineptius, et quod laedat amicum immerentem. Unum illud tamen tacere non possum: ex hominibus me non facere mihi deos 35 , qualiter tu forsitan putas. 36 Et utinam omnes hac in re tam forent cauti! Nam contentionum non essent strepitus isti; qui nisi desierint, evangelium non ita multum abest ab internecione vel a perpetuo contemptu saltem. Non dici potest enim, quid inter papistas mali foveatur per scandalosas istas pugnas magnorum in religione virorum. Et scio bona et proba ingenia taliter inde moveri, ut timor sit, ne tandem prorsus ab omni bonitate atque adeo a salute propter contentiones istas removeantur. Tales sumus ministri Christi et ecclesiae, quibus dum exaedificare commissum est, nil nisi demolimur. Dominus lumen gratiae suae, quod tam splendide in cordibus multorum accenderat et nunc ob spiritum superbiae non parum incipit deficere, benignitate sua restituat et conservet ad sanctificationem nominis sui et ad nostram salutem. Amen.
Quaeso te per dominum, ut haec mea velis interpretari, sicut ego vestra, et me posthac ut hactenus habere commendatum. Cum Pellicano et Theodoro 37 , quos doctores ecclesiae vestrae, non fratres seu ministros dico, haec sint communia. Vale in Christo et illi tecum semper.
Basileae, 12. martii anno 1544.
Os. Myconius
tuus.
[Adresse auf der Rückseite:] D. Heinricho Bullingero, viro doctissimo, ecclesiae Tigurinae antistiti, fratri in domino observando suo.