[128]
Kopie a : Straßburg, Stadtarchiv, AST 174,260r.—278r. —Ungedruckt
Antwortet auf Nr. 110, worin sich Bullinger erstaunt und empört über die Unterzeichnung der Augustana
und deren Apologie durch die Straßburger gezeigt hatte. Bucer will die Zürcher zu nichts dergleichen
überreden, er wünscht nur, daß beide Parteien für Christus «unterschreiben». Einigkeit bedeutet
für ihn Toleranz ohne Preisgabe der Wahrheit und Rücksichtnahme auf die Schwächeren, wie sie
durch Paulus gegenüber den Judenchristen in Jerusalem geübt wurde, um einen Bruch zu vermeiden.
Niemand hat den Geist allein. So sollte man auch den Lutheranern, die doch Brüder sind, gewisse Redewendungen
zugestehen; ihre Irrtümer sind ja nicht gravierend. Luther ist zwar «morosus» und vehement,
hat aber große Verdienste durch Betonung des «sola fide» und des «solus Christus» erworben und
ist kein Ehrsüchtiger, auch kein Skorpion, sondern Glied Christi wie die Zürcher. Er sollte genausowenig
beschimpft werden wie Zwingli. In Bucers Augen bedeutet Luther für die Welt dasselbe wie
Zwingli für die Eidgenossenschaft. Zur ironischen Frage Bullingers, wofür Bucer sich denn bemühe,
wenn in der Abendmahlsfrage ohnehin Einigkeit bestehe: In der Sache selbst herrscht tatsächlich Einigkeit,
nur in den Worten bestehen Gegensätze; die menschliche Natur, das Fleisch, liebt eben Streitigkeiten.Briefe_Vol_02_0192 arpa
Die Zürcher verstehen Luther nicht, sie hören etwas bei ihm und legen ihm etwas in den
Mund, was er nie gesagt hat, nämlich die Präsenz des «wesenlichen» Leibes Christi im Abendmahl. Sie
hassen und verachten Luther und urteilen ungerecht über ihn, wie auch Bullingers Bemerkung, Luther
könne Reuchlin, Zwingli etc. nicht einmal den Topf reichen, zeigt. Die Zürcher verheimlichen Zwinglis
Fehler, dabei ist der schmähliche Frieden auf seine Bündnispolitik (auf seine Weigerung, die Tetrapolitana
zu unterzeichnen und somit den Beistand der lutherischen Stände zu sichern) zurückzuführen.
Das zürcherische Argument aus dem Credo («Sitzet zur Rechten Gottes») verfängt nicht, denn diese
Wendung ist nur eine Allegorie. Über so schwierige Fragen sollte man nicht so selbstsicher reden, eher
schweigen und abwarten. Ein Rückblick auf den Abendmahlsstreit seit Marburg zeigt, daß Zwingli
Luther von Anfang an mißverstanden hat, andererseits kam auch Luther zur falschen Überzeugung,
daß nach Zwinglis Lehre im Abendmahl nichts als Brot dargereicht werde; darum beharrt er auf der
Verdammung. Die Straßburger sollen Zürich von der Unterzeichnung nicht vorher unterrichtet haben?
Sie wurden ja vor dem schändlichen Friedensschluß der Zürcher erst recht nicht konsultiert! Bei aller
Übereinkunft mit den Lutheranern haben die Straßburger eine Verdammung der Zürcher nicht unterzeichnet.
Der Vorwurf der Unbeständigkeit ist unbegründet, weil die Straßburger ja bereits seit dem
Augsburger Reichstag immer bekundet haben, daß sie mit Luther in der Sache einig seien und nicht als
seine Feinde gelten wollten. Er, Bucer, wird von den Zürchern verleumdet, dabei will er nur helfen,
den Riß unter den Kirchen zu heilen, und versteht sich als Botschafter Christi. Die Zürcher dürfen an
seiner brüderlichen Liebe nicht zweifeln, auch wenn er so offen schreibt. In Zukunft sollte keine der
Parteien in dieser Angelegenheit etwas ohne Wissen der anderen Seite veröffentlichen. —Abschließend
faßt er zusammen: Die Zürcher sollen 1.) beten, daß Christus sie von Eigenliebe und Haß befreie, 2.)
alle Schriften Luthers lesen, 3.) sich auf die Kriterien des Christseins einigen, 4.) christliche Liebe und
Versöhnung zeigen, 5.) Toleranz üben, 6.) die Sakramentslehre aus der Schrift neu überdenken, damit
die Gläubigen besser begreifen, daß Christus in ihrer Mitte ist, 7.) mit den Schwachen Nachsicht üben.
Gratiam et pacem, Heylriche observande b .
Sero respondeo 2 . Id nulla alia causa factum suspiceris, quam quod volui respondere, quoad licet, quemadmodum id te et me dignum fore et ad conservandam nostram in domino amiciciam facturum arbitror. Quo id vero clarius faceram ac eciam syncerius, tua tibi rescribere meis responsionibus subiectis volui. Sic enim facilius collata inter se tua et mea iudicare poteris. Quod ita, ut par est ministrorum Christi et in re tam sacra, facere velim. Sic ergo tu orsus es.
Heylrichus Bullingerus 3 : Adeo ad tuam illam Leoni scriptam epistolam obstupui, Butzere doctissime, ut non potuerim non ista haec nostra qualiacumque tandem tuis opponere. Quae cum amico profecta sint animo, non dubito, quin ea boni sis consulturus.
Martinus Butzerus: Quod opponis tua, quando opponenda censes, gratum est, nedum non molestum. Sua enim quemque fide agere ubique, maxime autem, dum Christi negocium geritur, oportet. Quod autem tantopere ad mea obstupuisti, alio es animo, quam erat Zwinglius praestantissimus Christi minister, qui cum eadem ex Augustanis comitiis a me scripta 4 sibi legisset, nihil se offensum significavit. Sed etiam hunc stuporem tuum boni consulo. Sua quisque fide afficiatur.
Heylrichus: Tota autem epistola tua in hoc versatur potissimum, ut nobis persuadeas Luthero vel subscribamus vel cedamus in eucharistiae negocio.
| Briefe_Vol_02_0193 | arpa |
|---|
Martinus: Neutrum persuadere volui optarimque, ut quocies fratrum scripta prima facie non arrident, ea relecta paulo diligencius excuteremus, antequam vel apud nos de eis iudicaremus, nedum oppungnanda 5 susciperemus. Hoc agebam in illis litteris c , concordiam cum Luthero vobis non temere esse reiiciendam eoque illum absque urgente causa haudquaquam irritandum, deinde, si istuc non liberet, dandam d operam tamen vobis, ut e que ille scribit, rite intelligeretis. Tum modestius quoque oppungnaretis, nos denique non adnumeraretis inter eos, qui ab illo dissentiunt. Re enim ipsa non dubitamus nos idem utrinque sentire, etsi hoc ille non agnoscat. Si, quod petii, meas mihi litteras vel exemplum earum remisissetis 6 , sic, ut ego scribo, rem habere meis verbis evincerem.
H.: Sic quidem vos dogmatis subscripsisse Saxonicis.
M.: Neque hoc in meis litteris hac generalitate legisti. Non enim illorum dogmatis subscripsimus, sed recipiendum censuimus, ne quid illis contrarium apud nos palam doceretur. Porro, quia non processit ea ratio pacis a caesare impetrandae, in qua haec futura conditio erat, nihil receptum aut subscriptum est sumusque omnes in ea libertate, in qua eramus ante hunc conventum etc.
H.: Priusquam verum ordiaris, impetrare niteris, ut te tua fide frui liceat, quandoquidem Leonem sua abundare permittas.
M.: Fidei nomen hic accepi in eo significatu quo Paulus, cum ait: «Quicquid non est ex fide, peccatum est» [Röm 14,23], ubi cuiusque persuasionem de iis, que deo probentur aut improbentur, sive f vera ea sit sive falsa, fidem vocat g . Nam si eciam falso credas aliquid displicere domino et facias tamen, peccatum est.
H.: Cui ecquidem non multum repugnaverim, modo fides suam servet regulam. Scimus enim «fidem ex auditu esse, auditum autem per verbum dei» [Röm 10,17]. Scimus item ab apostolo scriptum esse: «Si quis loquitur, loquatur ut eloquia dei» [1 Petr 4,11]; «quodsi alii fuerit revelatum assidenti, prior taceat» [1 Kor 14,30]; «spiritus autem prophetarum prophetis subiiciuntur. Non enim est confusionis author deus, sed pacis» [1 Kor 14,32f], et alibi: «Quotquot igitur perfecti sumus, hoc senciamus. Quodsi quis aliud senserit, hoc quoque», nempe id, quod perfecti sentiunt, «revelabit deus, ita tamen, ut in eo, quod assecuti sumus, idem senciamus et in eadem regula procedamus» [Phil 3,15f]. Et proinde, si fides vel tua, mi Butzere, vel alterius cuiuspiam ex verbo veritatis est, suscipimus, sin secus, cum modestia declinabimus.
M.: Si mea dignati essetis propius intueri, vidisses his ad me opus non esse. Quis nesciat, mi Bulingere, nullius sequendam ||260v. fidem, nisi que vera sit, hoc est, verbo dei nitatur, solosque qui hoc vere loquuntur prophetas esse audiendos. Nec ego postulavi, ut meam sequeremini fidem, sed non exigeretur, ut sequerer vestram,
| Briefe_Vol_02_0194 | arpa |
|---|
ubi eam veram non agnosco, hoc est, pecii, usus paulino tropo, ut non exigeretis a me aliud loqui, quam quod verbum dei esse ipse credere possum h .
Sepe enim usu venit, ut eciam sanctissimi non idem ex verbo dei intelligant, et tamen quisque se verum sensum scripture deique voluntatem indubitatam sequi persuasus est. Certe, cum Paulo et Barnabe non posset convenire de Marco, neuter aliud quam dei verbum sequi voluit.
H.: Ita et in Lutheri negocio. Si Lutherus spiritum habet propheticum, prophetis subiicitur, porro, si prophetis subiicitur, veritatem plane fatebitur, hanc vero si confessus fuerit, sublata erit omnis discordia. Ceterum, si non subiicitur, sed turbas movet, spiritum dei, qui pacis, non turbarum author est, non habet. Quis ergo illi subscribat?
M.: Si ista procedit argumentacio, nemo omnino mortalium spiritum dei habet, et nulli prorsus ulla in re subscribi poterit. Nemo enim hominum est, qui non fallatur et fallat sepe turbasque interdum moveat, easque eciam tum, cum maxime instaurare regnum dei sibi videtur. Exemplorum plus nimio ipsi quoque habemus. Sed vide Petrum ac Barnabam iam «non recto pede ad evangelium ambulantes» [Gal 2,14]. Spiritus, hoc est prophetandi vis, prophetis, qui vere sunt et eadem vi pollent, subiicitur cedens in loco et deferens, ut recte et ordine in ecclesia verbum dei administretur. Istuc recipit Lutherus. Sed in quo vos illi repugnatis, prophetas vos non agnoscit, ut suum vobis subiicere spiritum debeat. Idem vos iudicatis de illo, quum illius prophetia obsistit vestrae. Et fieri potest, ut non minus alicubi vos quam ille erretis. Tamen hoc animo estis, ut spiritum vestrum veris prophetis subiicere scientes detrectaturi nunquam sitis. Non consequitur ergo, si eius spiritus aliquo in dogmate se eciam veris prophetis non subiiciat - eo quod illos, non se labi putet -, quod propterea nunquam veritatem loquatur. Sed nec illud valet: Si prophetis subiicitur, veritatem loquitur. Possunt enim falli utrinque. Carne eciamnum tamen gravamur, seminario errorum et mendaciorum, nec illico vel in omnibus ex spiritu veritatis loquimur, qui eo tamen vere donati sumus, neque illo statim in totum caremus, «si eciam labamur in die septies» [Lk 17,4]. Proinde nos in hac sentencia sumus, nemini esse ideo subscribendum, quod sepe vera dixit, nec ideo non subscribendum, quod sepe fefellit, sed probanda pocius omnia, quacumque authoritate ingerantur, et quod quisque suo spiritu verum agnoverit, id demum illi amplectendum, iustus siquidem sua, non aliena fide vivit 7 . Sed ista omnia extra causam disputantur. Michi enim in mentem nunquam venit, ut iuberem vos subscribere Luthero. Hoc egi, ut agnosceretis in negocio eucharistie utrinque vos a veritate tam procul non abesse - si modo alteri alteros probe intelligere sustineretis -, quin possetis, si non vel vos illis aut illi vobis subscribere, fateri tamen invicem utrosque subscribere Christo.
H.: Ecquidem Paulus non vult concordie gracia suscipi inbecillius, sed infirmiores dicit ita a deo duci, ut id amplectantur, quod sit perfectius. Iam vero tu ipse, quodnam illud in eucharistia perfectius sit, edisseras licebit. Edissere itaque nobis, doctissime Butzere, quodnam illud doctrinae genus sit, quod a deo in eucharistia assecuti sumus, in quo nos consentimus eademque regula procedimus, Lutherine an nostrum. Certe Lutheri dogma infirmius est, id quod vel tui convincunt libri, perfectius
| Briefe_Vol_02_0195 | arpa |
|---|
itaque nostrum. Si enim idem est utrumque placitum, quid tu pro concordia labores, quae [?] alias per veritatis coiit assensum? Si vero diversum est et nostrum perfectius, illud infirmius, cur ad eam nos vocas concordiam, ad quam Paulus non vocavit?
M.: Quam ||261r. optandum, ut ita aliorum scripta expenderemus, sicut expendi nostra volumus. Quanto minus esset pugnarum et plus in veritate concordie. Nec Paulus nec ego, qui Paulum adduxi, in hac sentencia sumus, ut quisquam a perfectiore sentencia ad imperfectiorem desistat. Sed neque veritas alia alia perfectior, hoc est, magis veritas est. Omne dogma simpliciter aut verum aut falsum est. Fides autem alia alia perfectior esse potest, quia alius alio de pluribus veritatibus et de eisdem certius persuaderi potest. Hinc vocat Paulus alios in fide firmiores, qui quam late pateat christiana libertas, tenent plenius, alios infirmiores, qui Christo quidem credunt et redemptorem suum amplexi sunt, non vident tamen, quod hinc omnium rerum domini facti uti quibuslibet ad gloriam dei possunt, hortaturque, ut qui fide firmiores sunt, eos, qui fide non quo ipse pervenerunt ac ita infirmiores sunt, suscipiant non ad contenciosas et anxias disputaciones, sed ut amice tollerent caveantque urgere, ut quod licere nondum possunt agnoscere, contra conscienciam faciant 8 . Ex his ego sic colligere soleo. Paulus iubet amplecti, qui ob imbecillitatem fidei putabant esse adhuc necessitatem ceremoniarum legis, quod sane inferebat non omnem esse a Christo iusticiam expectandam, quod tamen illi infirmiusculi fide non agnoscebant inde consequi alioqui Christum diserte negassent, id quod idem Paulus recte affirmat scribens Gallatis 9 . Multo magis ergo amplectandi sunt, qui in eucharistia pie senciunt, putant autem ita loquendum veramque sentenciam efferendam iis verbis, que nos credimus non satis perspicua et vulgo occasioni fore errandi. Et esto, quod plane sensu quoque errent credantque Christum in coena corpus suum miraculo quodam cum pane presens statuere preter eam presencie rationem, quam nos salvificam ex scripturis eoque solis credentibus concessam affirmamus. Si quos adhuc tenebat supersticio ciborum eoque nondum omnem iusticiam a Christo petebant, adeo tamen fratrum loco habendi fovendique fuerunt, ut perfectiores Christiani cedere eis suam libertatem in loco debuerunt dicereque 10 de his Paulus ausus fuit eos domino non edere atque ideo domino suo permittendos. Quanto magis convenit, ut habeamus fratrum loco Lutheranos eisque nostram in tempore libertatem cedamus, ut, qui illud fictum miraculum domino credant, eoque domino et ipsi relinquendi sint. Nequaquam enim hic error, in quo tenebantur illi iudaisantes Romani 11 , conferendus est, ex quo scilicet sequebatur Christum non esse nostrum servatorem - scitis enim, que inferat ex eo Paulus in epistola ad Galatas 12 —, cum hic simplex error sit ex falso verborum Christi intellectu natus, nullam i ita partem veritatis christianae per se evertat k . Nam Lutherani diserti ubique predicant omnia sola in Christum fide collocanda. Turn l Christum non minus verum hominem quam verum deum naturis impermixtis praedicant m . Sed hoc, quod Lutherani falso opinantur, obtrudunt omnibus credendum damnantque, quicumque id credere non sustinent. Haec natura erroris est. Nemo enim
| Briefe_Vol_02_0196 | arpa |
|---|
errans novit se errare, sed putat recte sentire, errare autem, qui senciunt diversum. Eoque, quantum possunt, si boni viri sunt, qui errant, et veri amantes, in sentenciam suam pertrahere conantur, quoscumque omnino licet, damnantque omnes, qui persuaderi idem non possunt. Et merito sane. Quid enim gravius peccet homo quam fidem negans deo suo? Quod isti facere putant, quicunque, que ipsi sequuntur, repudiant. Nam se dei sensum habere non dubitant, quia errant. Sic animati et Romani illi erant. Existimabant peccatum esse, si quis Iudeorum vesceretur cibis in lege prohibitis. Non ergo hos cibos tantum sibi, sed aliis vitandos arbitrabantur et damnabant, quicumque vitare illos nollent 13 . Hinc Paulus hortatur, ut de se invicem satis habeant, quod Christo utrinque credant et non obstante, quod alteri alteros errare putabant, christianam tantum charitatem inter se colerent, illi hos non iudicarent, hi illos non contemnerent neve offenderent intempestive ad ea solicitantes, que licere credere nondum poterant. Iam infirmiores nunquam hortatus fuisset, ne iudicarent eos, qui erant firmiores, nisi huic malo fuissent obnoxii. ||261v. Non exigebat autem ab eis, ut agnoscerent illos recte sentire - si hoc enim potuissent, iam sublata fuisset omnis inter eos distencio, desiisentque [!] esse infirmi ac citra offendiculum aliorum potuissent libertatem imitari - sed satis habiturus erat impetrare ab eis, ut errorem, quo putabant teneri eos, qui recte credebant, non tantum existimassent, ut propterea abiiciendos illos putarent, sed Christo tantum tribuissent, ut non obstante eo errore servare eos et queat et velit.
Idem contendebat et a forcioribus. Inde illud erat, qui manducat domino, manducat, qui non manducat domino, non manducat 14 . Iam ad eundem modum ego soleo Lutheranos et vos hortari, ut cum persuaderi non potestis re ipsa vobis convenire, quod mihi est persuasissimum, et omnino existimatis utrique alteros et aliud, et quod falsum sit, de presencia domini in eucharistia credere, eo hunc errorem, quem invicem vobis tribuitis, mea sentencia falso, tantum putetis, ut propterea debeatis alteri alteris Christi amiciciam renunciare. Id iam vobis ipsi persuasistis et hanc conditionem pridem Lutheranis ultro obtulistis, hactenus ergo fide, id est recti sciencia, firmiores estis, Lutherani idem persuaderi nondum potuerunt, sunt igitur fide infirmiores. Iam nemo iubet vos horum infirmitatem amplecti relicta vestra firmitate. Quod recte de eucharistia sentitis qui deserere iuberet, is quid aliud quam negare Christum iuberet? A quo volo abesse vos quam longissime. Hoc autem velim, cum Lutheranis ultro id benevolencie pridem obtuleritis, ut fratrum loco eos, si id modo invicem facere voluissent, haberetis, hunc animum sinceriter prestetis, perpetuo eoque sicut fratres hos agnituri essetis, si tamen mutuum hoc facere liceret, nihil obstante, quod putatis errore quodam teneri in negocio eucharistie. Ita detis operam, ut hii, si non omni, saltem eo errore liberentur, quo fit, ut religio illis sit vos in fratrum numero habere. Hic siquidem error unus obstetit hactenus, quominus pax ecclesiarum componeretur. Huc vero faceret, tolerare eorum iniurias nec paria cum eis facere acerbitate scribendi, multo minus perversitate calumniandi, queque scribuntur ac fiunt ab his, non interpretari in partem deteriorem, cum possent in meliorem. Denique cum omnis causa illis est, cur sic a nobis abhorreant, quod videmur eis perperam sentire de verbis et sacramentis domini, idque inde, quod alienis a scriptura verbis uti nos, cum de his disseritur, existimant,
| Briefe_Vol_02_0197 | arpa |
|---|
iis loquendi formis cum scribendo tum loquendo uteremur, que cum scriptura plusculum congruunt et communem ac veram n sentenciam plenius exprimunt. De qua re fusius in epistola communi 15 . Hoc pacto optarim a vobis firmioribus Lutheranos infirmiores, non infirmius aliquod eorum dogma suscipi. Porro quod iubes, mi Heylriche, ediserere, utri perfectius dogma sequantur, vos an Lutherani, aio mea sentencia idem esse dogma utrorumque, sed a neutro eiusmodi semper verbis proponi, ut vel alteros imitari per omnia licere mihi putem. Lutherus certe sic inicio et vestra oppugnabat et sua propugnabat, ut, ingenue dico, putarem illum statuere rationem presencie Christi in coena crassiorem, quam postea, cum edidit ultimam suam confessionem 16 , cognovi ex ipsius verbis. Unde statim, antequam Zwinglius et Oecolampadius illi confessioni responderent 17 , edito dyalogo 18 concordie, quam videbam in re esse, viam munire conatus sum.
Illud vero miror, mi Heylriche, cur tibi momentum aliquod haberi visum sit, cum rogas, si idem sit utrorumque placitum, quid ego laboravi pro concordia, quasi non multo plures sint hominibus presertim eruditis verborum quam rerum controversiae. Quot locis tu in hac tua epistola mecum || 262r. delitigas, ubi prorsus nobis convenit? Idque cum exponere tibi laboro, laboro pro concordia inter nos, eciam si de re de qua tu mecum pugnam instituisti, utrinque eadem penitus sit sentencia. Concordia et discordia animorum eoque sepe plus refert, quid quisque opinetur, quam quid sit in re ipsa 19 .
H.: Sed dicis: «Scio ex verbis et scriptis, quod nihil vel verbis vel sacramentis tribuat quam admonitionem et exercitationem animi ad fidem». Atque utinam sic haberet res, ipseque Lutherus id, quod nolenti obtrudis, libere confiteretur. Tu quidem impense velles Lutherum sic loqui, sic sentire, sic sua ipsius verba intelligere. Et fortassis faceret, si a contencioso appellares ad tranquillum, sed talis esse non vult. Nam si unquam voluisset, tu non tot labores in concordia sarcienda frustra insumpsisses id quod ipse fateris, te infecta re subinde frustratum dialogo scripto, colloquiis item Marpurgi, Auguste et Coburgi habitis. Quid igitur aliud sencientem facimus quam ipse senciat aut sentire velit? Quid eum oro sathane obtrudimus, qui prius sese daemoni tradidit, si ita, ut tu de eo praedicas, sentire ceperit?
M.: Qua in re, mi Heylriche, vanum me unquam deprehendisti, ut suspicari tibi permittas me ista, que Luthero tribuo, mentiri? Et si Lutherani non ita, ut scripsi, de sacramentis ac verbis sentiunt aut sentire se fatentur, cur, queso, Zwinglius «Articulos
| Briefe_Vol_02_0198 | arpa |
|---|
Marpurgenses» 20 nobiscum subscripsit? Nichil ergo hic nolenti Luthero obtrudo, nihil sentire eum facio, quod sentire se non ipse suis verbis ubique testatur, verba eius adduxi in epistola communi 21 et ex eo libro 22 , in quo nominatim, quid in ecclesiis de sacramentis docendum sit, precipit. Quod vero pro concordia laboravi, de eo fuit, de quo Marpurgi convenire non potuit, de racione presencie Christi in coena, non de virtute verborum et sacramentorum. Fateor, frater, doluit hoc mihi satis, meam fidem non esse vobis spectaciorem, quam, ut putetis me scientem tanta in re imponere vobis velle.
H.: Quid, quod tu ipse in hac ipsa tua epistola: «Si circa eucharistiam», inquis, «credat et doceat ex promissione dei statui corporalem quandam Christi praesenciam supra eam, qua se nostris mentibus inserit, cum tamen neque praesenciam hanc nec eius fidem cuiquam saluti esse diserte fateatur, sed omnia in ea fide collocet, qua creditur Christum pro nobis mortuum, quantus, queso, error?»?
M.: Quorsum haec? Scribo «si», agnoscis conditionem. Hunc errorem olim suspicabar et Lutherum adserere, posteaquam autem suam sentenciam in ultima sua confessione 23 plenius exposuit, didici eum nihil quam statuere Christum in coena suum corpus vere exhibere nec admittere quaestionem quomodo. Quod Osiander 24 quoque nuper cuidam amico scripto attestatus est 25 . Istud vero hic volui, si eciam hoc, quem memoravi, errore teneretur, non esse hunc tamen errorem tantum, ut propter eum renunciare ei debeamus amiciciam Christi.
H.: Hunc tu illi errorem censes condonandum. Et sane condonaremus, si unquam candidae synceritatis in hoc homine invenissemus quicquam, si non abuteretur indulgencia nostra.
M.: Ita censeo, siquidem eo teneretur. Racionem, cur id putem, ex Paulo 26 modo adduxi, quam existimo satisfacere. Sed quid, quod scribitis vos Luthero eum errorem condonaturos, si in illo quippiam candoris unquam invenissetis et non abuteretur vestra indulgencia? Quicquid sane per se condonari a christiano potest, id ne condonetur, nulla hominum improbitas efficere o debet. Non enim. quid alii mereantur,
| Briefe_Vol_02_0199 | arpa |
|---|
sed quid se dignum sit, christianus consideret, perfectus scilicet bonitate, «ita ut pater celestis perfectus est» [Mt 5,48] benefaciens quoque malis. Et me oportet fateri cum multis Lutheranis nos non posse communicare, ||262v. sed id non ob hunc, de quo loquimur, errorem, si eciam constaret eo illos teneri, sed quia illi nos falso existimantes impie de sacramentis sentire nos priores abiiciant nec sustinent admittere ullam quamlibet iustam a nobis satisfactionem. Neque enim cum invitis communionem habere licet. Hunc autem, quem vos illi errorem, tribuitis, numquam non condonandum censuimus, utcumque cum nolentibus societatem Christi colere haud possumus.
H. p : Imo, si hoc per veritatis simplicitatem condonare liceret.
M.: Quod per veritatis simplicitatem condonare non licet, neque condonari potest, quamlibet candide Lutherus vobiscum ageret nihil vestra indulgentia abusus. Atqui dicitis vos hunc errorem ei condonaturos, si modo egisset vobiscum candide.
H.: Quid enim opus est aliam praesentiam fingere quam eam, quae scripturis est tradita? Quas ille nobis promissiones dei de corporali citabit praesentia? Sed quid necessarium erat corporalem statui praesentiam?
M.: Nihil opus erat nec huius quicquam statuit. Scripsi: «Fac esse, quod statuat —quantus, quaeso, error 27 ?» Maxime cum ista simul diserte et ante omnia dogmatizet, Christum verum hominem factum fideque nos nullis operibus iustifficari. Nihil ergo ad rem, que hic rogas. Ceterum Lutherus cum nihil amplius adserat, quam quantum in his verbis «Hoc est corpus meum» continetur, preter hec ipsa verba nullas promissiones ab eo postulare debes.
H.: Denique aliam cum sophistis fidem excogitare, quam quae salutaris sit?
M.: Quid, queso, excogitat, mi Bullingere? An non agnoscitis vos omnibus verbis scripture habendam fidem et tamen, nisi quis simul crediderit deum per Christum sibi q esse patrem, salvum esse non posse atque ideo fidem esse, quae necessaria quidem sit, nec tamen salutarem? Paulum nisi credas, ita ut ipse et Lucas meminerunt, prope Damascum luce celica circumfusum 28 , salvus esse non poteris. Spiritui enim sancto fidem derogas. At si preterea non credas tuum servatorem, quid illud credidisse tibi proderit? Ita in praesenti, quantumvis credas Christum in cena offerre suum corpus saluti, id tamen non erit, etsi futurum sit exicio, ni credas, simul hoc precium tue redemptionis r . Iste, mi Hylriche [!], non satis consultae obiectiones aliis habentur calumnie ac ita, cum et apud vos, quod in Luthero detestantur, offendunt, putant non minus vos quam illum in hac disputatione homines esse hocque magis hanc pugnam vel quovis modo sopitam cupiunt. Quam vetus hoc est, si vel minimum eorum, quae scriptura memorat, non credas, te omnem scripturam negasse et tamen historicam fidem, si sola sit, ad salutem per se s prodesse. Hoc tamen et ego, priusquam viderem, quamnam praesentiam domini in cena statuant Lutherani, illis semper obieci, quando id modo in verbis hisce domini videre non possemus, quod, ut ipsi quoque fatentur, eciamsi credas, per se tamen saluti non
| Briefe_Vol_02_0200 | arpa |
|---|
sit, consentientes interim cum illis de omnibus, quae salutiffera utrimque fatemur, caussam eos habere, ut nos tractarent mitius, fassus tamen omnino et hoc ipsum, quod nos cernere non possemus, si in verbis domini sit, credi debere, utcumque id credidisse, nisi simul credas Christum pro te mortuum, nihil ad salutem conficeret. Non est igitur tam absurdum poscere, ut credas, quod tamen creditum per se salutifferum non sit t .
H.: Quod si omnia illa sua figmenta, de quibus interim disceptatur, nihil ad salutem facere diserte fatetur, certe pro re nihili contendit, sed et perfido et impiissimo iudicio nos damnavit, imo et ecclesiae dei hactenus illusit. Si enim caro comesta nihil prodest, quid ille perpetuo ||263r. contencionis funem trahit? Cur hoc docentes insequitur, in exilium pellit et cedendos suadet?
M.: Ubi vero hic, mi Bullingere, candor? Ubi cristiana modestia? Ego volens ostendere causam esse, ut christianam amiciciam Luthero non renuncietis, nam si constet eciam statuere eum quandam preter salviferam illam, quam utrinque predicamus Christi presenciam, cum tamen nullis operibus, sed sola fide in Christum adeoque in presencia illa, que a nobis quoque agnoscitur et predicatur, nos iustificari ac servari ubique inculcet, non esse errorem hunc eiusmodi, ut ferri in eo nequeat - contra haec tu illa tua tam dira obiicis, que ut procedant, quaeso, attende. Iam monui, quod ipse non ignoras, sed in indignacione contra Lutherum transversum raptus non cogitabas cum haec scriberes multa esse credenda et facienda, quae licet per se nihil ad salutem faciant, cum sola fide in Christum servemur, tamen, nisi credas ea et facias, salvus esse non possis. Pro quibus qui pugnat, pro authoritate et fide pugnat verbi dei, non pro nihilo. Nam etsi sola nihil sint, attamen, quae omnia sunt, sine his esse et haberi non possunt. Ubi Lutherus hoc non crepat, se propter authoritatem verborum dei adeo contra nos sevire? Omnia siquidem scripture negavit, qui vel unum apiculum negavit sciens illum in scriptura contineri. Nam si comperiatur in uno loco falsa, iam scriptura dei non est. Quantum, queso, campum hic exagitandi vestram vel oscitanciam vel malevolenciam Luthero aperueritis, si sic contra eum scribere vobis permittatis? Caro carnaliter comesa nihil prodest, sic nec auditum verbum dei aut susceptus baptismus prodest. Pugnat autem propterea pro nihilo, qui adserit eciam carnaliter, hoc est externe, verbum dei audiendum et baptismum suscipiendum? Aut perfido et impio damnat iudicio is, qui damnat eos, quos non dubitat conari iussa dei velle abolere? Quomodo vero illudit ecclesiae, qui id contendit ille conservandum, sine quo ecclesia esse non potest, nempe authoritatem et fidem verborum dei in re quavis eciam per se nihil momenti ad salutem conferente? Bina ergo hic se prodit vestra hallucinacio, quod et de errante ita ut de sciente usque iudicatis et, quum Lutherus fatetur non esse salutiferam credere presenciam Christi sine fide in redemptionem eius, colligitis eum certare pro re nihili, cum presenciam Christi affirmat, quam agnoscit per se non esse saluti, ac ideo et damnare vos perfide et ecclesiae illudere, cum hoc nomine damnat, quod quae verbo dei statuuntur, vos negetis.
H.: An vero haec est viri theologi synceritas, veritatis lucem tenebris involvere, imposturas in re apperta tegere et tricas in simplicitate christiana nectere idque totum contencionis et arrogancie studio facere? An illud nobis excidit, quod poeta dixit: «greek greek greek greek greek greek, greek greek greek greek greek greek greek greek greek greek», vel illud sacratissimi Pauli: «Num ea, que cogito, secundum
| Briefe_Vol_02_0201 | arpa |
|---|
carnem cogito, ut sit apud me, quod est eciam, eciam, et quod est non, non? Imo testor deum, quod sermo noster erga vos non fuit eciam et non. Nam dei filius, qui inter vos predicatus est a nobis, non fuit eciam et non, sed constans de eo veritas fuit» [2 Kor 1,17-19]. «Non enim sumus ut plerique greek verbum dei, sed velut ex synceritate, sed velut ex deo in conspectu dei per Christum loquimur» [2 Kor 2,17]? Quid ergo tu mones, considerandam esse omnem Christi ecclesiam? Ipse iudica, Butzere carissime, num id sit ecclesiae racionem habere, tenebrioni alicui consentire, ad illius imposturas connivere, pati, ut is verborum involucro simplicibus imponat, cordaciores vero circumducat et deferat itaque toti ecclesie dei, sancte Christi sponsae, in conspectu dei illudat idque totum agat, ne designatum errorem fateri videatur.
M.: O charitas, quo te avertisti? ||263V. Quo, quaeso, pacto tu, mi Bullingere, unquam probabis Lutherum scientem involvere lucem tenebris in re aperta tegere imposturas, tricas in simplicitate texere [?], idque totum contencionis et arrogancie studio? Quod credit, loquitur, quod adversum esse verbo dei non dubitat, impugnat. Non facit hic tam perspicue nec tam modeste, quam par erat, imo facit furibunde, immaniter, crudeliter. Sit, quia de vobis persuasus est sub pretextu vos ministerii evangelici evangelium velle extinguere, rogo, dignus est istis que hic accumulasti elogiis: Tenebrio, impostor, qui componetur [!] verbum dei, illudat ecclesiae dei, idque omne ideo ne errorem fateatur suum? Quando, obsecro, tu cor eius ita introspexisti, ut scias, quid spectet quove studio feratur? Paulus 29 potuit preferre traditiones talmudicas evangelio et hinc adeo sevire in Christum tamquam destructorem legis divine ex ignorancia, et huic impossibile est ex ignorancia et saniorem sensum verborum coene, et qui hunc tuentur, oppugnare? Si autem hoc possibile, cur non dictat nobis dilectio in miciorem partim inclinare, maxime cum Christum alias syncerissime et doceat et vivat, idque maiore successu quam omnes nos? Cuius vero charitatis est, quod subiicis? Ego admonueram Leonem 30 tocius ecclesiae, cui tam probe et feliciter servit Lutherus, si precipua Christi spectamus, racionem hactenus habendam, ne damnaretur hic vir temere neve concordie cum ipso restituende ulla negligatur occasio, que quidem gloriae Christi non pugnet, cumque respondendum ei est, omnia reverenciam viri resipiant. Haec tu mihi sic interpretaris, quasi velim vos connivere ad Lutheri imposturas et pati, ut verborum involucro simplicioribus imponat, cordaciores vero circumducat et deferat. Non volo hoc, mi Heylriche, sed optarim, ut multa, quae in scriptis huius viri nondum plane intelligitis, daretis operam penitus cognoscere presertim, cum impugnare illa suscipitis, que in utramque partem accipi possunt, non raperetis in deteriorem, tum satis haberetis vos et alios defendisse, non eciam calumniis et contumeliis cum eo faceretis paria. Veritatem volo predicetis quam sincerissime et planissime, verum sic, utut possit veritas agnosci, utque cum scriptura et patribus consentire videri vultis. Sic optarim u modos loquendi scripturae et patrum sine causa non aversaremini, ne cum vobis videamini loqui planius et simplicius, aliis, qui non vestris novis, sed scripture ac patrum vetustis loquendi formulis adsueti sunt, loquamini ut insolencius ita obscurius
| Briefe_Vol_02_0202 | arpa |
|---|
ac perplexius. Noscis illud Aristotelis «senciendum ut pauci, loquendum ut multi» 31 . Ah, lesit vos Lutherus, impietatis damnat, in quo nos ipso praestare et egregie consolvisse populo dei videri postulamus. Irascimur ergo et iratis digna cum dicimus tum scribimus.
H.: Cessit equidem Sauli, sed in rebus ad regnum mundanum et ad suum ipsius corpus spectantibus. Nos in ecclesia sumus, que regnum Christi et veritatis est, quae fidaei [!] vere et simplicitati pure nititur, iis ducitur, iisdem et conservatur. Ea si cordi sunt Luthero, aliam sane fidem preter salutarem nesciet, sed et ipsam cristianam simplicitatem tricis non involvet.
M.: Exemplum Davidis cedentis ac deferentis Schauli in hoc adduxeram, ut monerem, quantopere sit eorum colenda authoritas, quantumque eis omnia peccantibus deferendum, quos instituendo moderandoque suo populo deus prefecit. Tu iuxta rethorum [!] precepta 32 ostendere conaris exemplum dissimile. Cessit, inquis, David in rebus pertinentibus ad regnum mundanum et ad suum corpus, nos in ecclesia sumus. || 264r. Quasi vero ego cuiquam ob ullam authoritatem aut functionem concedere vos velim, quod sine iniuria veritatis concedi non possit, et non pocius in Davide hoc consideratum iri optarim, quod munus regium in imperio Schaule id muneris impie quoque administrante, quamlibet contra se fureret, tantopere tamen sacrosanctum habuit, ut nimirum vocacionem et munus dei v in Luthero et pio et pie atque feliciter in hoc versante pluris faceremus, quam quod ubi gloria domini id non exigit, imminuere huius authoritatem sustineamus, aut cum vel restitui cum illo concordia vel retineri possit, occasionem ullam negliendam [!] putemus. De cedendo illi veritatem ne somniavi quidem. Id autem non agnosco, Davidem cessisse Schauli in rebus ad mundanum regnum pertinentibus, cum cessit administracionem regni. In hoc enim cura religionis, quod tot psalmi cum sacra hystoria et ipsa lege testantur, precipua est. Que Davidem quoque unice solicitum habuit. Nam religio regnante Schaule neglecta fuerat, 1. Para. 13 [3]. Sed ego non, que aut quanta David cesserit, sed quanti vocacionem domini in reiecto iam rege, rege tamen, fecerit, ad invitacionem proposui. Scio ecclesiam regnum veritatis et fidei ac ideo necesse adeo duco w , ut qui in hoc administrando velint digni versari, hos oportere, in summo illos precio habere, quos dominus donaverit in eo provehendo et illustrando plus aliis prestare. Nec agnoscit se Lutherus alia de causa vobiscum pugnare quam propter simplicem fidem veritatemque puram, quam vos tricis, humane racionis commentis, involvere conemini. Cum quo haud pugnat, quod cum omni scriptura fidem vocat, qua in parte verbis dei creditur, queque ideo non salvet sola.
H.: Putas tu quidem rixanti nauclero, si illius morositas citra navis insigne periculum ferri possit, cedendum esse, ne tota per contencionem pereat navis. Sed illud interim, mi Butzere, in controversiam venit, num Lutheri morositas et intolleranda illa superbia, illa item dentata in optimos quosque dicacitas et plus quam rabida vesania,
| Briefe_Vol_02_0203 | arpa |
|---|
illa in sacrosanctam veritatem et simplicitatem libido, qua pro libito queque figit et refigit, involvit ac pervertit, num, inquam, ista citra veritatis dispendium ferri possint, rursus, an hoc proborum sit in eadem navi navigare et ad naucleri ebrietatem, temeritatem et improbitatem connivere, unde postea omnibus probis capitale existat periculum.
M.: Quam vero mansueti ac modesti vos sitis, ex his tantis tanque immanibus conviciis quis non discat? Fateor, est in viro hoc non vulgaris morositas et vesania prope, ut scribis, ac rabida maledicencia et incomparabilis dicacitas non in quosque, sed multos bonos. Superbiam dicere non audeo, quia adscribere x me mea consciencia compellit y zelo Christi quamvis imprudenti ista deberi, multo minus libidinem in sacrosanctam veritatem et simplicitatem. Sed tribue viro quantavis mala, si in controversia est, num ferri citra veritatis dispendium possint, cur tu non mavis probare non ferenda quando quidem vides me non dubitare, quin ferri debeant, quam quot tot congeris maledicta, que odium inconsultum viri tanti plus quam studium simplicis veritatis pre se ferunt? Ego, cum hic vir Christum unum mundi servatorem ante omnes nos predicare et purissime et constantissime caeperit in eoque hodie perseveret, primusque illud impugnaverit, sacramenta conferre graciam ex opere operato, ubique inculcans nos fide, nullis operibus iustificari, et tantum ideo ita in nos furit, quod credit nos usum externi verbi et sacramentorum velle evertere atque scripture non plus deferre, quam racione consequi possimus -ego illum habeo virum dei, cumque videam per eius lucubraciones hodie quoque lacius cognicionem Christi veram quam per quorumcunque aliorum propagari hostesque ipsum ||264v. potissimum ut omnium recte sencientium antesignanum petere, primum quoque habere in navi ecclesiae hac quidem tempestate gubernatorem, eoque censeo ei, ne per contencionem inter nos navis evertatur, permultum z condonandum esse, eciamsi quando non optima racione temonem regat. Quamdiu enim in hac doctrina perseverat, sola fide in Christum, que semper per dilectionem efficax est, nos servari ac nullis operibus, quicquid errat, quicquid labitur, navem non evertet. Nos quidem dare operam debemus, ut quisque pro se, quod ille peccat, sarciat, at citra sedicionem, que scilicet alteros navi eiiciat. Ego, fratres, tantum video malorum dedisse istud inter nos dissidium, ut magno redimendum putem quaestionem istam de modo presencie Christi in coena numquam esse attactam, ipse siquidem Lutherus iam nihil aliud eque urgebat, quam nihil esse credere Christum presentem, nisi credas tibi mortuum et se tibi dare cibum vitae aeternae. Per se evanuisset illa crassior vulgi opinio. Non nego tamen deum, qui semper ex nostris malis bona elicit, ex hoc dissidio multa piis vehementer utilia et salubria pretulisse. At haec non iste rabide contencioni, sed bonitati dei nostris peccatis eciam ad suorum salutem abutentis accepta ferenda sunt. Sed ad rem. Ecquidem non dubito, quin pleraque in Zwinglio desideraveritis. Verum cum videretis non posse vos illi contradicere nisi cum graviore mali metu, quam erat id, quod ille peccabat, dissimulastis ea propterea, quod dominus eo ad proferendum evangelium suum utebatur tam magnifice. Iam mihi Lutherus in orbe est, quod Zwinglius fuit Helvecie. Velim igitur et huic concedi quedam, que non possunt emendari in eo, nisi eam admittere velis contencionem atque aa inter nos sedicionem bb , unde multis vel vos vel illum non paucis
| Briefe_Vol_02_0204 | arpa |
|---|
utrosque reddatis perfidie suspectos, idque in religionis negocio (in quo perfide agere nullo scelere non execrabilius est, dumtaxat apud bonos) ac inde plane ineptos, qui Christi negocium cum fructu administrent. Ad ea nolim quenquam connivere unde bonis imineat exicium, sed utinam Christi gloria omnia meciamur, et que omnino avertenda cognoverimus, iis repellamus armis, que deceant christianos. Nos ubi lesi sumus, ipsa Christi imminuta est maiestas, periclitatur ecclesia, vim patitur scriptura. Nam sub his titulis videmur nobis eciam cum laude agere homines. Sed habet purus Christi zelus suam acrimoniam, suam vehemenciam, quam ab ea, que a carne est, facili dignoscas.
H.: Et tu quidem: «An non malis hunc ferre», inquis, «quam si quis ceremoniarum Mosis tantam necessitatem faciat, ut sine illarum observacione Christum satis esse non ducat?» Quid vero, mi Butzere, si neque hunc neque illum feram, quod hic prorsus Christum evacuet, ille vero agnite veritati repugnet, nec repugnet solum, sed et singulari impudencia ausit petere, ut totus orbis in sua iuret verba neque alia usurpet, quam que ipse usurpare solet.
M.: Tulit et ferre, immo et fratrum numero habere precepit Paulus 33 eos, qui quamlibet Christum servatorem essent amplexi, tamen, nisi abstinuissent simul a cibis lege Mosis vetitis ac alias quasdam ceremonias observassent salutem se consequi haud posse arbitrabantur. Unde monebat Paulus huiusmodi, dum in fide plusculum proficerent, non invitare ad usum libertatis, quam citra religionem usurpare non audebant. An vero non faciebant isti tantam ceremoniarum Mosis necessitatem, ut sine illarum observacione Christum satisfacere non ducerent? Sane si Christus satis illis ad salutem fuisset, non obstrinxissent eos religione vesci quibuslibet. Quales si tu nolis ferre, mi Bullingere, facies id contra sentenciam Pauli adeoque Christi, qui ferendos in Paulo docuit. Veruntamen illud tu recte ex hoc istorum errore, quo putabant ad salutem necessariam observacionem ceremoniarum, colligis, Christum eos evacuasse, quem qui non solum ad salutem sufficere credit, ||265r. servatorem esse negat. Atqui hoc isti non agnoscebant, in Christum videbantur sibi pulchre credere et simul tamen, quia in lege quidam cibi prohibiti erant, putabant se non posse non offendere eorum usu deum ac ita suam ipsorum salutem contempto deo intercipere. Proinde multum interest, an quid ex dogmate vel sentencia aliqua in se, vel ut habet in eius consciencia, qui id dogmatis vel sentencie amplexus est, consequatur. Nichil est quamlibet leviculi erroris, ex quo non tocius ventatis, id est, dei ipsius sequatur negacio. Quis autem tam sevus, qui huius fratrem eciam enormius errantem reum faciat, cum is nec erroris alicuius sibi nec eorum, que in errore eo continentur, conscius est? Tu plane erras, quod putas Lutherum scientem veritati circa eucharistiam repungnare. Iam si ego tibi velim ea impingere, que iste error secum trahit, vide, qualem te facturus sim. Primum, quicumque falsum testimonium de fratre dicit 34 , contemnit preceptum dei, qui id vetuit. Qui contemnit, non credit. Qui unum in scriptura locum non credit, nullum credit, sed nec deum. Nam quisquis deum esse agnoscit, is supra omnia et observandum eiusque scripture et preceptis morem gerendum dubitare non potest. Dicam ergo te prorsus nihil credere, omni scripture fidem derogare, nullum agnoscere deum cc , totum esse impium et atheum eoque mancipium satane, instrumentum ad omne scelus paratum.
| Briefe_Vol_02_0205 | arpa |
|---|
Certe omnia ista in eo sunt, quod scribis Lutherum agnite veritati repugnare. Verum cum tu istuc vero te putare credis, nullo horum teneri te agnoscis, que tamen ex illo tuo de Luthero iudicio, quia falsum est, certo consequuntur. Spectandum ergo non, quid in quaque sentencia per se sit aut ex ea noscatur, sed ut ab animo cuiusque tenetur aliorum omnis error, quacumque demum in re erras, veritati pugnat. Et veritati vero qui in uno non assentit, spiritui sancto, a quo omne verum est, non assentit. Quod quid aliud est quam negare deum? Huius tamen nemo sanus quemquam condemnavit, nisi quam pugnet eius error cum veritate, plenius fuerit edoctus. Sed ad institutum: Errori quo tenebantur, qui nisi observassent ceremonias Mosis peccare se arbitrabantur, quamlibet Christum redemptorem suum esse credebant, contuli ego cum eo, quem vos Luthero errorem circa eucharistiam tribuitis. Ego non agnosco, quo scilicet putent Christum se in coena arcana quadam racione preter eam presenciam, qua in animis salutem nostram operatur, presentem exhibere. Huncque errorem, si omnino constet Lutherum eo teneri, cum tamen per id nolit vel humanitatem imminuere in Christo vel negare Christum sedere ad dexteram patris vel eciam quicquam dicere saluti esse preter fidem in Christum pro nobis mortuum, adhuc non video, quin hunc quem Lutheri errorem tribuitis debeam multo quam illum, quem Paulus ferre in fratribus iussit agnoscere tollerabiliorem 35 . In hoc enim quid est quam falso crediti miraculi opinio? At in illo errore cum excluderet libertatem Christi et ceremonias, quibus alioqui aequo sumus addictiores et nostra [?] vera bona opera posthabemus, pluris aequo faceret, quanto plus fuit mali, quam possit esse in inani ficti miraculi opinione. Non inficior tamen, quando error quilibet veritati pugnat, si velis excutere, quid parere ex se eciam hic error dd possit, ostendes facile eum caelum et terram evertere ipsumque deum profligare. Sed istas consequencias merito deprecamini fieri ex vestris erroribus. Non debetis ergo eas educere ex iis, in quibus labuntur alii. Illud iam aliquocies dictum, me scire Lutherum nulli agnite veritati repugnare. Quare te in domino hortor, mi frater, ne iudices, quod cognoscere non potes. Quid Lutherus agnoscat, quid minus, ei soli cognitum est, qui corda fingit omnium. Ex me ipso animadverto, quam graviter offendatis bonos, qui in censendis sanctorum peccatis nondum quo vos profecerunt, spiritumque et institutum vestrum suspectum ista non temeraria tantum, sed amara nimis iudicii precipitacione reddatis. Porro, quod Lutherus in verba sua omnes iurare et usurpare, que usurpat, poscit, non impudencia est, sed necessaria ||265v. animi sibi bene conscii condicio. Que enim verba dei se habere et usurpare non dubitat, cur non poscat totum orbem amplecti et usurpare? Indubie, que vos recte docere putatis, non minus quam ille toti orbi persuasa esse optatis. Multum [?] hallucinamini, quod quantus possit eciam sanctos tenere error, quidque error valeat, parum animadvertitis. Quod utrumque tamen perspectissimum habere debeant, quicumque moderandis ecclesiis et tractandis scripturis prefecti sunt.
H.: «Verum errorem illum tulit», inquis, «Paulus, nec tulit solum, verum se quoque ceremoniarum observatorem facto comprobavit.» Atqui tu hic videris, Bucere, quid tulerit Paulus, qur tulerit, et quamdiu tulerit. Ego sane longe alia invenio in Actis cap. 15 [1—21] et in Galatis maxime cap. 2 [11—21], ubi et Petro nonnihil iudaizanti palam resistit in faciem et post paucula haec subiicit verba: «Quodsi, que destruxi,
| Briefe_Vol_02_0206 | arpa |
|---|
ea rursus edifico, transgressorem me ipsum constituo» [Gal 2,18], et iterum: «Ecce ego Paulus dico vobis, quod si circumcidamini, Christus nihil vobis proderit» etc. [Gal 5,2]. Ecce, quid dici poterat planius? Quid vividius, quam quod ad Hebreos scripsit? Quid ergo dicemus? Idne, quod haeretici, si vera narrat Tertullianus, apostolos aliud aliis tradidisse? Verum haec sentencia ut falsissima iam olim e cristianorum theatro explosa est. Nam eciam si Paulus omnibus factus sit omnia, eadem tamen semper apud eum mansit Christi doctrina. Quod enim unicum purificacionis attinet exemplum, scimus aliam esse racionem facti, aliam iuris.
M.: Iam ostendi 36 ex 14 ad Romanos, quid Paulus in fratribus ceremoniis Mose plus aequo deferentibus ferri voluerit. Porro cum iis ego nihil volo habere commune, qui dicunt apostolos aliud aliis dixisse et hac ipsa de causa nec tecum sensero, siquidem in ea es sentencia, quam significas, quando ad obiectum Pauli exemplum respondes aliam esse facti, aliam iuris racionem. Ettenim [!] si sentis Paulum purificacione illa, quam Hierosolymis suasu Iaacobi [!] suscepit, fecisse, quod iure non debuerit, tu recte in ea sentencia es, quam scribis pridem ut falsissimam e christianorum theatro explosam. Quid enim refert, facto an verbis doceas? Certe tale factum, quale hoc Pauli est, quo se tante ecclesiae approbare legis Mosaice observantem iubebatur, quid aliud quam publica quedam doctrina erat? Quamquam non sit verisimile, quod Paulus Hierosolymitanis faciendum suscepit, idem non eciam verbis faciendum confirmasse. Hoc autem recte dicis, Paulum sic omnibus factum omnia, ut eadem tamen semper apud illum Christi maneret doctrina, cui quoque promovende omnia attemperavit. Verum si tu, que ipse citasti loca, cum 14 ad Romanos, octavo, nono et decimo prioris ad Corinthios, tum eo, quod habes Actorum 18 et 21 de tonsione, voto et purificacione Pauli 37 , conferre voles, facile videbis, Paulum se alium erga eos, qui gentibus observacionem caeremoniarum obtrudebant, exhibuisse, alium erga eos, qui Iudeos in earum observacione retinebant, tum alium quoque erga eos, qui has simplici errore observandas existimabant, et alium erga eos, qui animo sua querenti iugum legis imponere christianis conabantur, ut videlicet ipsi hoc pacto illis dominarentur. His sane apostolus non solum nunquam voluit aliquid deferre, sed fortissime semper restitit, illis autem, qui simplici errore ceremonias observabant, non tantum detulit ipse nunc circumcidens Timotheum 38 , nunc votum suscipiens, nunc se purificans, sed et deferre alios quam studiosissime docuit et hortatus est ee . Ita, cum Petro restitisset gentes exemplo suo ad iudaisandum pertrahenti, Iacobo Hierosolimis paruit 39 , ut se ceremoniarum studiosum facto comprobaret. Quamquam ||266r. quod purificacionem suscepit, quasi convictu gencium contaminatus fuisset, et exemplo suo studium legis, cui alioqui ecclesia illa plus satis addicta erat, confirmavit, non dubito donasse concordie cum ea ecclesia conservande. Alioqui, quoniam aboleri sensim ilias ceremonias oporteret et iam vix tam libere observari possent, quin libertatem evangelicam circumciderent, maluisset omnino, quod alibi curabat, facto suo docere tempus iam exactum umbrarum ac iis pocius incumbendum, que corpore sunt Christi mereque caelestia, quam ceremoniis illis Mosaicis. Verum cum pseudoapostoli toti in eo essent, ut illum per omnes eas regiones, in quibus evangelium predicaverat, infamarent, ut qui apostolis
| Briefe_Vol_02_0207 | arpa |
|---|
et ecclesiae columnis improbaretur, eo quod ceremonias evangelio Christi non coniungeret, ferre non potuit nec debuit se a tanta ecclesia damnari evangelii perperam predicati. Confirmasset id enim, quicquid de eius cum primis apostolis dissidio pseudoapostoli sparserant, maxime, cum hec damnacio propter neglectum ceremoniarum evenisset. Proinde cum videret in presenciarum non esse locum, ut ecclesiam Hierosolymitanam de libertate Christi ceremoniarumque abolicione, quod res erat, ad plenum persuaderet, sed omnino futurum, si non aliquo declarasset se ceremoniarum observantem, ut ab ea ecclesia tanquam profanator legis abiiceretur, maluit ad tempus illorum condescendere infirmitati et facere, quod non per omnia quadrare videri potuit cum iis, que ad Galatas et alibi de Mosaicis ceremoniis abolendis scripsit, ut interim horum consensu puriorem Christi predicacionem suis ecclesiis contra pseudoapostolos confirmaret et ipsis quoque Hierosolymitanis, ut eadem olim reciperent, viam intercludi prohiberet, in sancta scilicet concordia evangeliique societate retentis. Infirmos videbat, sed Christi et ab hoc in ea auctoritate constitutos, ut ad eos christiani quicumque in orbe erant respicerent. Ideo admittere non potuit, ut ab eis damnatus diversum evangelion predicare criminaretur. Id quod non minus eciam Hierosolymitanam ecclesiam iis, qui erant addictiores Paulo, invisam reddidisset, quam has Hierosolymitane fuissetque adeo divisus Christus, imo secum pugnasset utrisque insectantibus, alteros insectantibus. Ita, ut hodie, proh dolor, fit inter nos et Lutheranos. Istuc autem mali tam abhorruit Paulus, ut longe prestare iudicaret ad tempus illos circa ceremonias legis errare, quam ut Christum in se ac suis ecclesiis regnantem apercius oppugnarent et oppugnandos se invicem obiicerent, quo utrinque regnum Christi horrendum in modum accisum fuisset. Id quod nunc nostro dissidio fieri iam per multos annos. Utinam tandem Paulinis videre oculis possemus. Satis videbat multos hoc suum factum rapturos eo, ut in suo errore erga ceremonias confirmarentur, plerosque eciam ad perturbandos recte sencientes abusuros, nonnullos denique suam inconstanciam accusaturos. Sed quid faceret, qui omnium debitor 40 erat, quemque attemperare sua hacque racione fieri omnibus omnia decebat, ut vel aliquos lucraretur? Id ista necessitate constrictus elegit, quod etsi apud infirmiores hos quidem, profectum cognicionis Christi, quantum ad usum attinet ceremoniarum, remorari, apud alios aestimacionem eius et authoritatem aut eciam rectam de christiana libertate sentenciam labefactare, denique multos ad supersticionem confirmandum propagandumque et ad sinceritatem eius calumniandum posset armare, relinquebat tamen cum ecclesia hac, que tante tum erat ||266v. precellencie et auctoritatis, ac inde cum omnibus, qui ab his pendebant sanctam in Christo concordiam et societatem eoque mutuum inter hanc et ipsum easque ecclesias, quas ipse domino genuerat rite administrati evangelii ff testimonium promovendique studium, quantum quidem attinet ad ea, in quibus versatur cardo salutis 41 . Que sancta in domino ecclesiarum concordia, in provehenda gloria Christi societas operaque mutua facile compensare ac eciam suo tempore sanare potuit, quicquid supererat aut eciam ex illa Pauli dispensacione augeri videbatur vel infirmitatis bonis vel occasionis ad nocendum malis, cum admisso scismate et inflamatis iam studiis non solum infirmiores, ut est humani ingenii
| Briefe_Vol_02_0208 | arpa |
|---|
in tuendis suis, simulatque in contencionem ventum est, pertinacia, in suo fuissent amplius errore confirmati et ab iis, per quos curari eorum infirmitas potuisset, plusculum abalienati -ita, ut hodie usu venit quam plurimis in Lutheri partibus vere piis alioqui ac eciam cordatis hominibus -, verum eciam mali, quibus ut tantum occasione opus est, ita eam facile undecumque arripiant, isto dissidio et mutua ecclesiarum dimicacione ad oppugnandum regnum Christi longe maiore sucessu, quam umquam ex illa Paulina dispensacione potuerunt gg , fuissent abusi, sicut eciam ea res per se perniciosa et ad destruendam pietatem extitisset acomodacior, cum dispensacio ista nihil aliud fuerit quam eius, quod per se malum non erat, eciamsi eo abuterentur quidam, in hoc usurpacio, qua pacem Christi ille ac locum sibi tuebatur abusum istum olim corrigendi. Hoc quid aliud quam officium dicas apostoli in munere suo veri et vigilantis, quamlibet iuxta infirmi aliqui eo non nihil offendi et mali ad nocendum instrui potuerint? Hoc Pauli exemplum ut mihi cum doctrina et vocacione eius probe convenire videtur, ita imitabile esse semper duxi. Nec minus enim doctrinam quam facta pro ingenio eorum, quibuscum agendum est, attemperare oportet - hoc semper fui proposito -, ut Christi cognicio provehatur. A quo fini cum Paulus in omnibus suis quamlibet in speciem variantibus actionibus mentem nunquam deflexerit, recte dicemus idem eum ubique et apud omnes et docuisse et fecisse, nimirum predicasse nomen Christi, sed non eadem racione, ita ut non eadem erat omnium, quibuscum illi negocium erat, conditio. Huic iam Pauli exemplo conferre sic nostra soleo: Lutheranos video predicare Christum sinceriter, quia fidei in Christum tribuunt omnia, deinde non minore hodie apud Christi studiosos ubilibet gencium pollere auctoritate, quam Pauli tempore pollebant Hierosolymitani. Iam non dubitamus nos eandem predicacionem administrare, quidam putant purius. Illis autem delati sumus, quasi verbum externum atque sacramenta non suo numero habeamus, ita ut Paulus infamatus erat apud Hierosolymitanos, tanquam qui Iudeos doceret ceremonias legis negligere. Ergo sicut Paulus non solum tulit, ut hi in sua infirmitate adhuc, quando nondum possent ea hiberari, hererent, sed eciam, ut in fide Christi perstarent nec sibi et aliis Christum plenius consecutis fraternitatem renunciarent, dixit fecitque apud eos, quo se consencientem eis testaretur, que alibi aliter et dicere et facere solebat, ita videtur nobis quoque incumbere, ut cum videamus Lutheranos domini esse et domino illa sentire, scribere et loqui, que emendatiora ||267r. vellemus, a quo eciam in tanta sunt apud ecclesias authoritate constituti, non solum feramus sic cognicione Christi, ut nobis videntur, imbecilles, sed eciam, dum apud illos sumus cernimusque non posse adhuc capere, que data nobis putamus, sic attemperemus cum dicta tum facta nostra, ne illis alienandi se a nobis aut nos damnandi ullam causam demus, caventes non solum, quas et Paulus scribens Rom. [14,1] vetuit «greek greek», sed quicquid omnino offendere illos possit. Imo audeamus eciam in graciam illorum et ad conservandam cum eis concordiam in domino et dicere et facere, quecumque tantum cum evangelii professione congruere possunt commissa nobis quantum cum hac congruebat demandata Paulo, quod Iacobo obsecutus purificacionem illam suscepit Hierosolymis. Nunc sit penes unumquenque christianum iudicium, an Lutheranis relinquere quasdam loquendi formulas, quas nos putamus paulo obscuriores, cum tamen omnino constet eas uti omnia eo sensu ab illis
| Briefe_Vol_02_0209 | arpa |
|---|
tradi, ut ab uno Christo omnem salutem fide petendam doceant, ac eciam in graciam eorum usurpare quasdam, que utcumque explicacione interdum opus habeant, verae tamen et a sanctis sancte usurpatae sunt, denique fateri consensum, quem nos vere esse agnoscimus, illi autem nondum agnoscunt -hec hh enim sunt illa que nos concedenda deferendaque Lutheranis suademus ii — minus gloriae Christi veroque evangelii profectui conveniant, cum his nihil aliud quam ecclesiarum concordiam, que sine his vel retineri vel restitui nequeat, queramus, quam convenerit Paulum post tot annos predicatum Christum traditamque, quae per hunc parta est libertatem tamque libere passim neglectas ceremonias legis gentesque in Christo Iudeis equatas nusquam non damnato Iudeorum supercilio, qui gentes tamquam impuras pre se contemnebant in ea ecclesia, que ceremoniis adhuc erat addicta plus satis pollens interim ea authoritate, ut plurimum retulerit, quid illis concederetur, suscepta kk purificacione testari se ceremoniarum observatorem et promiscuo gencium convictu contaminari potuisse, cum tamen nihil quam Christi evangelium, quo solo vera puritas confertur, apud illas predicasset . ll Michi sane coram domino inter se conferenti, quod nos dandum Lutheranis existimamus et quod Paulus dedit Hierosolymitanis, tum hos et illos, tempora ipsumque evangelion utrinque predicatum et reliqua omnia, nihil dubitarim nos nondum tantum concessuros Lutheranis, si eciam dederimus, quecumque danda mihi videntur, quantum concessit Hierosolymitanis Paulus, et si nobis modo Christi regnum serio propagare querimus, non minor sit Lutherane concordie ambigende necessitas, quam fuerit Paulo retinende graciae Hierosolymitanorum. Sed que nos in hanc sentenciam adduxerunt, ostendere possumus, ut ea apud vos idem valeant, eficere non possumus. Oro autem et hortor vos in domino deposito aliquando illo vere iniquo et falso de Luthero iudicio, quo illum tam impie superbum, arrogantem dataque opera veritatem obscurare conantem facitis, certe gravi peccato, cuius vos olim plurimum penitebit, cum venerit ille dies 42 , in qua dominus abscondita tenebrarum reteget et cordium secreta in lucem proferet, libeat videre, que sit Lutheranorum de Christo deque omni religione sentencia, quod studium vere pietatis propagande, que ||267v. vitae innocencia, quanta eorum apud omnes timentes dei authoritas, quantum adhuc sit messis super, non apud nos tantum sed multo amplius apud Gallos, Italos, Hispanos, Anglos, aliasque adde eciam orientales naciones, que sit racio vera pomeria Christi proferendi, quantum ad hoc obsit nostra discordia, quantum prosit concordia, denique, quam deceat primum omnium dicta et facta in meliorem partem interpretari, deinde, quanta sit cuique omnium verborum et rerum concedenda libertas, postremo, quam male conveniat iis, qui se scripture et patrum sentenciam sequi iactant, tantopere abhorrere a formis loquendi, quibus usi illi sunt et utendum precipiunt mm . Nolo ego evangelion Christi obscurari, nolo obscurantibus connivere, nedum deferre, sed puto eum rectius curare, ut quippiam videatur, qui attemperatam eorum oculis, quibus ea res ostendenda est, lucem adhibet, quam qui maiorem quidem, sed unde horum oculi excaecati a conspectu eius rei penitus detinentur. Sunt verba, que vobis ac plerisque aliis misterium eucharistiae luculentius considerandum exhibent, sed ea Lutheranis ita oculos perstringunt, ut in eis longe aliud
| Briefe_Vol_02_0210 | arpa |
|---|
quam vos videant. Quid nunc praestat, uti vestris, hoc est, luce maiore, quam illorum oculi queant ferre, ut illi nihil, imo diversum ei, quod dicitis et videndum illis exhibere queritis, videre se putent, an verbis scripture et patrum, in quibus illi etsi non omnia cernant, imo eciam aliquid appareat, quod in his verbis non sit, id tamen, quod precipuum est, rite illis monstratur, ita ut et in re ipsa videant, quantum ad salutem satis est et vel, cum inter nos consensum agnoscant, sine quo nec illi nec nos munere nostro rite fungemur? Sed dum istud Lutheranorum odium, quod litterae vestre spirant, non evanuerit, frustra de his apud vos disseruero. Oro itaque dominum, ut vobis ostendat, quam non possint ex animo christiano veroque Christi zelo iste calumnie, quas Lutheranis facitis, proficisci, ut radicem horum veprium agnitam eradicare studeatis tum demum de his omnibus ex vero iudicaturi.
H.: Sed tu, qui nullum non moves lapidem, itterato ingeris: «Qui vero unum non sunt, Christi non sunt. At qui Christi esse dubitantur, nunquam evangelium digno fructu predicaverint». Hic autem perpetuo omittis, carissime Bucere, quorum culpa fiat, quominus unum simus. Sane non nostra. A nostra enim parte stat constans veritas et christiana simplicitas, que a nobis tuto et sana consciencia deseri non possunt. Lutheri itaque culpa fit, quo minus congruamus. Is enim «greek greek greek» [Weish 14,14; 1 Tim 6,4]correptus neque veritati cedit neque novas subinde rixandi telas in medium ponere cessat. In illum itaque, non in nos congruit, quod dicis, nullo digno fructu a dissidentibus evangelium predicari posse.
M.: Volui monere, mi Bullingere, quam studendum sit iis, qui Christum predicant, ut non solum sint, sed eciam habeantur unus, eo quod, qui unus non sunt, vel alteros vel utrosque a Christo alienos esse oporteat. Iam ubi a Christo habemur alieni, quo, queso, fructu evangelium predicabimus? Nam ut vere in rhetoricis Aristoteles scripsit «greek greek greek greek greek» 43 : 43 : Qui recte evangelion predicant, 268r. hos eodem spiritu loqui oportet. Tum est proprium christianorum insigne inter se summa charitate convenire. An igitur non sit necesse, ut cum in omnibus quidem probatos nos et eiusmodi exhibere deceat, ut nemo ullis vel verbis vel factis nostris offendatur, —precipuo studio dare operam, ne quis senciat nos variare in causa religionis aut animis esse invicem parum amicis? Hinc ergo hoc colligebam, cum et Lutherani et nos idem evangelium predicamus, hoc debere nos eniti vehemencius, ne dissidium inter nos fructum evangelii remoretur, cum tam pusilla adhuc orbis porciuncula illo illustrata sit, quo Lutheranos huius minus solicitos, imo ita prope se gerere videmus, ut iures eos dissidio studere. Nam christiani cuiusque est, si possit, quod totus orbis peccat, emendare et sarcire, nedum eorum, qui in tanto munere college sunt. Iam tu dissidii, quod inter nos est, omnem culpam transscribis Luthero, vos omni culpa eximis. Quod utinam possis, quantum quidem ad vos attinet, tam vere, quam facis audenter. At vero, cum tam multa pie et sinceriter a Luthero scripta in deteriorem partem rapitis, cum tribuitis ei, quod aliis rebus quam Christo salutem addicat, qui primus omnium istum errorem oppugnavit, et quantum ad hanc religionis nostre summam attinet, tocius prope orbis, forsan eciam tuos oculos apperuit, cum preterea superbie, arrogancie et animi plane perversi, quem nosse non potestis, palam traducitis, cum denique omnem adeo ei erudicionem et religionem adimitis, ut tu ausis scribere eum non esse dignum,
| Briefe_Vol_02_0211 | arpa |
|---|
qui matulam prebeat Capnioni 44 , homini, quem ego paulo melius quam tu novi, nolo autem turbare manes eius, haec et huius generis multa alia cum facitis, que nihil quam odium Lutheri testantur, non video, quo pacto culpam huius dissidii a vobis ex vero reiecturi sitis. Taceo, quod indignum vobis putatis conari illum micioribus responsis et formulis loquendi, que ut per se sancte sunt, ita illum a falsa possent revocare quam de nobis concepit suspicione, iram illius mitigare, quod tamen faciendum sit illis, qui velint esse filii dei vere greek [Mt 5,9]. Certe cuicumque malo arcendo quis non pro virili studuerit, eo se ipse obligavit.
H.: Ideoque tu videris, quo iure et consilio Lutherum omnibus in orbe pretuleris doctoribus. Nam si, ut libere tecum loquar, maledicendi et garrulitatis studium quis spectet, ita primas inter doctos tenebit, ut Thersites principem locum obtinebat inter heroas Graecanicos. Si vero quis pietatis restitucionem, erudicionem piam et iudicium in sacris acerrimum, laborem indefessum et constanciam prudenciamve exercitatissimam puro contempletur animo, iam Lutherus necque Capnioni neque Erasmo neque Pellicano neque Oecolampadio neque Zwinglio, primariis in vera religione viris, vel matulam poterit porrigere. Quid itaque istis immoramur? Quid adhuc personas respicimus? Quibus illud Pauli iam olim perspectissimum esse oportuerat: «Ab his, qui videbantur aliquid esse -quales aliquando fuerint, nihil mea retulerit. Personam hominis deus non accipit - mihi quidem, qui videbantur esse in precio, nihil contulerunt» [Gal 2,6], et iterum: «Quis igitur est Paulus, quis autem Appollos nisi ministri, per quos ||268v. credidistis, et ut cuique dominus dedit? Non qui plantat, est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat, deus» [1 Kor 3,4f.7].
M.: Quamlibet libere apud me loquaris licet, sed utinam ista me apud te quidem loqui liberet. Recte tu mones nullius personam, sed in omnibus Christum respiciendum, cuius sunt omnia hec, que memoras, restitucio pietatis, pia erudicio et caetera. Horum autem quam, queso, multa tu in Capnione deprehendisti? Quem ut familiarius novi 45 , ita scio me semper pro dignitate veneratum esse. Nolo ego, que de huius viri iudicio, pietate ac omni prope racione vite comperta habeo nn , hic memorare. Civilis fuit et humanus multeque lectionis in tribus linguis, quo iudicio, testantur lucubraciones. Erasmus 46 et iudicio et eloquencia nemini quidem est secundus, quam autem sibi constet quamque sit certo in religionem animo, satis prodit, dum vos ipsos prae omnibus mortalibus insectatur, quem nos nulla quoque re aeque
| Briefe_Vol_02_0212 | arpa |
|---|
offendimus, quam quod vestrarum ecclesiarum patrocinium suscepimus. Hic audet scribere rem ipsam poscere, ut gladio nos compescat caesar 47 , tribuensque homini aliquid conatus ad pietatem redemptionem Christi penitus evacuat. Non idola modo non adoranda et latinas in missa unica reiecto canone lectiones ac canciones, queque suam habent communionem, ut apud Lutheranos quosdam missa habetur, sed eciam cultum idolorum, divorum invocacionem, missas quaslibet, canonem ipsum non defendit tantum 48 , sed nos eciam excindendos confitetur, quod in his corrigere aliquid ausi simus. Hic cum sit Erasmus, tamen, si quis pietatis restitucionem, piam eruditionem, iudicium in sacris acerrimum, laborem indefessum, constanciam, prudenciam pio contempletur animo, Lutherus dignus non est, qui Erasmo prebeat matulam? O Heylriche, o puri animi contemplacionem. Alius iuret te ista tam pure considerasse, cum hec scriberes, quam purum est, cum adhuc indignum ministerio Lutherum facis. Zwinglium 49 scio virum fuisse ingentem in his omnibus, sed quam puduisset eum tanto se Luthero preferri. Oecolampadius, quo ego non puto ecclesiam intra multa secula absoluciorem habuisse theologum, sive linguarum cognicionem, sive in scripturis iudicium, sive vitam consideres 50 , — sed quam sepe mihi hic fassus est se ex Lutherana lectione promovisse? Existimo et Pellicanum 51 , quem nolo in os laudere [!], libenter fateri se Luthero debere nonnihil 52 . Non ideo, mi frater, quod nos oppugnat Lutherus, adeo est contemnendus et nihili faciendus. Quanta bona Christi agnosceres in hoc viro et predicares, si nobis non ita adversaretur. Iam ista tam apperta iniqua non iudicia tantum, sed tam temere quoque elogia cui, queso, spiritui debent adscribi? Et qui pacem vos ecclesiarum promovetis, dum istiusmodi apud alios eciam evomitis? Zwinglius Luthero ingenue tribuit 53 , quod primus pontificem tantam satane arcem invadere ausus est. Iam non est dignus, qui matulam prebeat Capnioni, si piam erudicionem spectes et constanciam? Bona, queso, verba? Sed ad rem. Ideo quia Christi sunt omnia, hortor vos in Christo, demus operam nostri amorem, consultorem pessimum, paulisper, dum de ministris Christi certisque virtutibus iudicandum est ||269r. ablegare et ingenue tum cognoscere, tum colere Christum, in quocumque ipse sese ostentat.
| Briefe_Vol_02_0213 | arpa |
|---|
Nolo, que in hoc viro eminent, singula proferre, ne plus animos exulcerem vestros. Valde tamen obsecro sustineas, mi Bullingere, considerare, cum dominus noster hoc viro usus sit ad faciendam tantam in regnum pontificis impressionem et donarit ei fidem in se lacius quam nos omnes eciam hodie propagare, ut tam multae sanctae animae per Italiam, Galiam [!] et alias naciones incredibile successu ex eius lucubracionibus ipsum servatorem nostrum didicerint hactenus et hodie discant, quam non conveniat, ut eum nos conservi tam foede abiiciamus, tantum gloriae Christi organum.
H.: Quod vero profectum et incrementum Lutheranorum attinet ecclesiarum, scimus diem domini declaraturum, quale cuiusque opus sit. Nos interim scimus et Arrii et Machumetis doctrinam per universum pene orientem fuisse dispersam, quanquam Lutherum istis nondum prorsus conferamus. De incremento et assensu loquimur ecclesiarum.
M.: Sic scribimus, dum regnant affectus. Ego id monere volebam, ut pensi haberetis, quod nemo hactenus hanc doctrinam, per dominum nostrum Iesum Christum totam nostram constare salutem, felicius Luthero provexit, nec hodie esse, quibus dominus ad tutandam hanc aeque utatur. Credite mihi: Cum eciam apud Christi studiosos, non solum hostes, de reformanda ecclesia, de repurganda doctrina agitur, nostri et vestri haud ita magna habetur racio. Ad Lutherum et Lutheranos fere solos respicitur. Hinc ergo, fratres charissimi, quod id evangelii, quod et nos propagatum cupimus, dominus per Lutheranos pocius quam nos propagat ac tutatur, animadvertere nos optarim eos non solum non a predicacione Christi reiectos, sed in hac nobis divinitus praelatos, ut cum nihil quam Christum predicari querimus, illos nobis plusculum ambiendos et observandos crederemus. Quicquid sane evangelii in Italia, Hyspania, Gallia, Anglia et Polonia est, minima portio nobis debetur. Luthero accepta feruntur tantum non omnia, quia ex ipsius scriptis Christum didicerunt atque eos [!] quoque, qui nostra postea amplexi sunt, per Lutherum primum instituti acceperunt, ut nobis assensum preberent. Nihil ego loquebar de dogmate eucharistie, in quo qui errant, id pocius a priscis scriptoribus quam a Luthero acceperunt. Nihil item de eo loquebar, quod mundus eius doctrinam admittat tanquam minus puram, sed quod id, quo mundus nihil fert iniquius et quo non potest non vera religio propagari, fide nos in Christum servari, quod et ipsi per Lutherum didicimus, per nullos aeque provehitur et defenditur, idque tanto studio. Iam tu videris, Bullingere, qua consciencia cum isto incremento et assensu ecclesiarum in hanc doctrinam, que sola salvifica est, conferes incrementum imposture Mahumetane et consensum impii mundi.
H.: Queris hic, quo pacto itaque hoc malum a nobis propulsabimus. Certe nulla veritatis iactura. Nam prestabilius est istud mali nostro eciam malo ferre diucius, quam male sartam pacem cum eo suscipere homine, qui malit sibi quam veritati omnem gloriam deferri.
M.: Liberet te dominus a perverso isto et falsissimo iudicio de Luthero, quem gloriae sue serio studuisse Christus olim tibi ostendet non sine tuo magno pudore. Ceterum nullam ego pacem cum iactura veritatis cum quoquam ||269v. suscipi volo, sed prestare puto, ut feramus quosdam in accessoriis christianismi adhuc quedam ignorare pocius, quam ignoranciam sic profligare, ut totas interim naciones arceamus a cognitione eorum, sine quibus nulli christiani esse possunt, deinde, ut si parem
| Briefe_Vol_02_0214 | arpa |
|---|
omnium cognicionem ex aequo inferre omnibus contra doctrinam et exempla non solum Christi et apostolorum, sed eciam nostra ipsorum libeat, ne id faceremus admissis tot conviciis et usurpantes eiusmodi loquendi modos, quibus Christi studiosos eciam ab his ipsis dogmatis, pro quibus adeo satagimus, absterremus, sepe eciam contra nos provocamus, tum impios in omnem Christi veritatem armamus.
H.: «Convicium itaque rependetis convicio»? Non puto. Neque enim id hactenus soliti sumus. Nam quocies adversarii in nos eiusmodi iaculati fulmina, que nec ipsa dei et fidei gloria nec ipsum verbi ministerium dissimulare suaserunt, tanta tamen modestia extincta sunt, ut non pro dignitate tractaverimus istorum quemquam. Modeste itaque eciam nunc, et quocies dei gloria et ecclesiarum nostrarum suadebit comodum, veritatis negocium in presenti causa et aliis necessariis non modo contra Lutherum, sed adversus omnes veritatis hostes, turbatores et perversores tuebimur iis viribus, quas divina nobis subministravit gracia.
M.: Tueri causam veritatis fortissime studete iis tamen armis quas Christus subministraverit spiritualibus. Inter haec nihil erit perversi iudicii, nihil attrocium adeo conviciorum, que miror vos non agnoscere et tantam vobis tribuere modestiam. Si ista non sunt convicia, ex superbia et arrogancia data opera veritatem obscurare, ecclesiae dei illudere, sibi omnem gloriam, nihil Christo deferre «greek greek greek» [Weish 14,14; 1 Tim 6,4] novas continuo rixandi causas iniicere, pios et sinceros Christi praecones cupere extinctos veritatis hostes, turbatores, perversores se praestare oo , tantum ne errasse deprehendatur, et huius generis multa eademque tocies in hac sola cui modo respondeo epistola repetita, quid, queso, vobis convicium dicitur? Hic istius monere libet, cum adeo ad tuendam veritatem ardetis contra quoslibet eius hostes, cur non pridem contra Hispanum 54 illum, item Campanum 55 totam semel Christi religionem evertentes ac pp alios paulo saniores qq armati spiritualibus armis proditis?
H.: «Sed nihil proficietis apud eos», inquis, «quibus defensio approbanda erat.» Id vero non nobis primum, sed maximis eciam et sanctissimis viris ab ipso mundi exordio usu venit. Nichil enim proficiebant apud hostes veritatis neque profete neque apostoli eciam scriptis amantissimis. Sed nunquid eius rei gracia a defensione veritatis palma adversariis relicta discedebant? Proinde: «Qui nocet, noceat adhuc, et qui sordidus est, sordescat adhuc» [Apg 22,11].
M.: Ut vero infeliciter scripsi. Nam nusquam prope id legistis, quo [!] ego volui. Quibus, quaeso, putatis me censore approbandam esse vestri defensionem? Hostibus veritatis? Ego scilicet adeo desipere vobis sum visus, ut existimetis me velle vos
| Briefe_Vol_02_0215 | arpa |
|---|
Christi causam approbare veritatis hostibus, cum cuivis greek haec stulticia sit nec intelligi possit? Christianis, puto, vestras scribitis apollogias hisque approbare causam vestram queritis. Hii iam vel vestri sunt vel minus. Si iam vestri, nulla ||270r. apud eos defensione opus est, sin alienati, res ipsa docet vos, quo modestius calumnias adversariorum reieceritis et minus de verbis anxii fueritis, tum ab iis, quibus sancti probe usi sunt, non tantopere abhorrueritis, hoc cicius causam apud eos victuros. Id vero est, quod ut studeretis hortabar. Impiis scio nos id oportere haberi, quod Christus. Quare tua, mi Bullingere, hic responsio ad me nihil attinet.
H.: Quodsi Lutherus ipse hoc magis irritabitur, quo strenuius rr nos simplicitatem veritatis tuebimur, speramus fore, ut ex ea re omnes in ecclesia sancti discere possint, quo agatur spiritu Lutherus.
M.: Bono spiritu agi eum certum est, sed cui spiritus carnis plurimum sepe negocii exhibeat. Vos ergo si queritis, ut sancti eum malo agi spiritu credant, quid aliud quam deiectum queritis ministerium eius et obscuratam Christi predicacionem, que huic commissa est et in qua feliciter adeo domino servit? Ita autem fit, proh dolor: Quo vos strenuius hac, qua adhuc, strenuitate, in qua caro se satis exeruit, vestra contra Lutherum defenditis, hoc ille magis carni sue indulget suspectusque fit multis eius spiritus. Sed de vestro haud melius interim iudicatur, et efficitis, quod iam dixi, ut utrinque parum in negocio Christi valeatis, cum apud neutros eam videant homines synceritatem, candorem et simplicitatem ac etiam prudenciam, quam remergentis evangelii administros prestare convenit.
H.: Quid vero multis? Non didicimus, charissime Bucere, duabus sedere sellis.
M.: Vae mihi ss , si hoc vel ipse coner vel vos conari iubeam. Christi sella unica utinam sedeamus utrique sicque, ut ea electos omnes admittit tam humiles, quam grandes, tam infirmiusculos, quam firmos, nos nullos conemur illa arcere aut depellere. Lutherus Christi est eoque membrum in Christi corpore; idem estis vos. Vae igitur mihi, si cum alteris sedere nolim. Dominus donet, ne umquam, cum turgidi sellam Christi soli occupare volumus, in sella sedeamus carnis.
H.: Si Christi corpus ad dextram dei corporaliter est, certe in caena corporaliter non est. Nec interim ignoramus, quid et quomodo locuti sint veteres. Porro, si in dextra patris et in caena simul et semel corporaliter est, corpus Christi infinitum est. Quod autem infinitum est, corpus non est. Ergo Christi corpus corpus non est.
M.: Primum plurimum oro, cum istis aut aliis argumentis in rebus sacris uti libet, presertim quando res vobis fuerit cum doctis, qualis sane Lutherus habendus est, detis operam paulo cercius loqui et attencius colligere detis operam. Scriptura Christum sedere ad dexteram patris predicat volens significare eum prima a deo patre potestate pollere, ita ut solent apud reges primi esse, qui eis sederent ad dextram. Est enim allegoria. Corpus domini ad dexteram dei esse non dicit, etsi suo sensu hoc quoque dici queat. In caelos subvectum esse corpus domini magis proprie dicitur. Iam colligis a repugnantibus. Si corpus domini est in caelo corporaliter, non est in caena corporaliter. Verum, at qui hoc greek greek greek greek 56 , cum verbo solvi possit, nimirum, cum dicimus non ea corporalitatis -liceat sic loqui - racione offerri in caena corpus domini, qua est in caelis, hoc est, secundum proprias
| Briefe_Vol_02_0216 | arpa |
|---|
dimensiones? ||270v. Id quod nec scolastici affirmarunt 57 . Est ergo corpus domini in celis corporaliter, id est, localiter, in caena est corporaliter, id est, vere, solide, non localiter. Et offertur in hoc, ut habitet in nobis corporaliter communicacione carnis sue, ut scilicet simus de corpore eius, caro de carne eius, os de ossibus eius 58 . Paulus 59 scribit totam plenitudinem divinitatis habitare in Christo greek id est, corporaliter. Ad hunc modum aiebat ad me Philipus Melanchton Auguste 60 se accipere corporaliter, cum dicunt in caena corpus domini offerri corporaliter. Si iam non ignoras, ut locuti patres sunt, et constat hos hac eadem voce «corporaliter» usos esse, haud certe conveniebat ad hunc modum isto epichiremate 61 assultare, quasi vero nullo pacto utrumque recte dici queat, Christum et in caelis et in caena corporaliter adesse, sed diversa racione. Ita ut nihil opus fuisset adiicere de infinitate vel proprietate humani corporis. Cumque abunde Lutherus ipse testatus sit, cum ait 62 Christum offerre suum corpus in caena corporaliter, haud quaquam se id affirmare crassa illa corporalitatis racione, sed unum hoc contendere, ut agnoscamus dominum non tantum panem sed simul suum corpus exhibere, idque verum, poteratis hisce argumentacionibus vobis temperare apud nos quidem, qui tt nec vos nec quemquam sic loqui iubemus, sed hoc [?]solum agimus, ne uu Lutheranos sic loquentes abiiciatis aut, dum nos confessionem et appologiam 63 —qua lege, sepe dictum -admisimus, in qua altera vox «corporaliter» non est, in altera ad sensum Cyrilli 64 , quia ex verbis eius posita est, non interpretemini id defectionem a veritate Christi, quam antea vobiscum adseruimus. Certe, dum istam vestram vehemenciam propter istud «corporaliter», licet tocies explicatum, propius considero, miror admodum, quidnam vos sic exagitet, cum equidem nihil videam cause, nisi forsan corporaliter ubique nihil aliud significare putetis quam nobis nostrum «lyblich».
H.: Sane Helias clamabat: «Usque quo claudicabitis in utramque partem?» [1 Kön 18,21] Clamat et Paulus: «Que communio luci cum tenebris?» [2 Kor 6,14] Clamavit et universa vetustas: «greek greek greek greek greek».
M.: Lutheri predicacio cum Christum verum servatorem mundi ubique preclare et ardentissime commendet, neque Baal neque Belial neque tenebrae, sed ea est veritas, religio, iusticia, quam vos quoque sectamini. Quos itaque in fide et praedicacione
| Briefe_Vol_02_0217 | arpa |
|---|
nominis sui is coniunxit, qui ut unum essemus, pro nobis mortuus est, deus et servator noster, hos monere volui, ut se ita iunctos agnoscerent, meque utrisque iunctum professus sum et profitebor, dum dominus nec vos nec me abiecerit. Nec scio, quid simplicius et largius haberi debeat quam verbis uti servatoris et his in suo germano sensu. Etsi quiddam obscuri in fratribus nostris toleramus, quod illustrare scilicet nondum possumus et, si conemur, adhuc nihil quam obscuritatem hanc conduplicaverimus et, quod lucis utrinque est, plurimum quoque obfuscaverimus, tam crediderim nos nihil a synceritate christiana et luce recedere, quam nihil ab his recessit Paulus 65 , cum ad retinendum infirmiores in officio ceremonias Mosaicas observavit, quas docebat abolendas, aut recedere iussit, cum precepit infirmiores sic suscipere, ut se vv qui ww firmiores erant ad illorum xx infirmitatem aliquatenus demittere yy observando zz discrimen ciborum et dierum hortatus sit aaa .
H.: Iam vero deum testamur, quod glorie Lutheri, quantum illi impartitus est deus, prorsus non invidemus neque volentes cum eo disceptamus, sed quecunque facimus, amore veritatis et simplicitatis ||271r. facimus. Id vero sic habere hac re probabimus ac nunc tibi pollicemur, quod Lutherum ut fratrem arctissimum suscipiemus, quamprimum ille omnem gloriam veritati dederit, sanctos et optime de ecclesia Christi meritos viros, ipsos denique nostrum, imo non nostrum sed dei de eucharistia dogma sequentes homines innoxios, Carolostadius is sit sive Zuinglius sive Oecolampadius sive alius aliquis, mordere et persequi desierit, simplicitatem nebulis involvere, recta pervertere, pura captiose efferre, dentatas chartas et famosos, ut aiunt, libellos scribere, maledicere, calumniari et haereticos vel schwermerios vates proclamare cessaverit. Hec porro gravia illi non erunt, immo promptissime et sua sponte, si modo nostrae nobiscum, ut ais, fuerit sentencie, prestabit.
M.: Christiani haudquaquam dici possetis, si scientes et prudentes glorie Christi in Luthero invideretis aut aliud quam hanc ipsam in tractandis Christi dogmatis spectaretis. Sed non minus indigni hoc nomine fueritis, si arrogetis hoc vobis, nihil vos non veritatis amore facere. Homines enim estis et tam non potestis omni invidia nominis alieni quam omni studio vestri poenitus vacare. Nec ullos unquam fratres habebitis, si nullos amplecti certum est, quam qui omnem gloriam veritati cesserint, nullos, siquidem huiusmodi haec terra habet. Quod obscurius quedam loquitur Lutherus et nos attrociter insectatur - antea dixi 66 — zelo facit Christi, sed qui sit praeter scienciam, verumtamen christianis, dum ille cum lingua tum vita predicando Christum perseveraverit, ferendus. Hunc zelum missum facere ei perquam facile foret, si ut revera nobiscum ipsi convenit, ita convenire sibi nobiscum agnosceret. Istuc autem adhuc non potuit, et ne possit, satis eciam a nobis cause datum est ac eciam nunc datur. Ideo semper de eo dissero, quod errantes in plerisque dum Christo errant, hoc est, Christum in ipso eciam errore synceriter, quantum ipsi sibi conscii sunt, querunt, nobis non ferendi modo, sed et amplectendi fovendique sunt nec ulla vel acriore bbb disputacione exagitandi, Ro. 14 [1—23], hocque magis fatendum et predicandum quem dedit dominus in se consensum, quo hunc illi pertinacius
| Briefe_Vol_02_0218 | arpa |
|---|
pernegant -donum siquidem dei tantum, quodque persuasum esse piis tantum refert, quis pius non cupiat esse omnibus quam notissimum? Quid enim omnino potuisset accidere, quod cursum evangelii aeque remoraretur atque hoc, quod vulgo creditur nos adeo dissentire?
H.: Sin secus, iam malumus a turbulento Lutheranorum manipulo male audire quam ab omnibus sanctis hypocrite ipsa re et nomine appellari.
M.: Manipulum Lutheranorum, quibus de ego vobiscum ago, ecclesiam Christi esse scio. Quare eciam apud hos bene audire optandum, cum christiani sit omnibus placere ad bonum et, quantum licet, eciam incredulorum testimonio commendari. Verum ego, dum ad querendam colendamque concordiam hortor, non adeo, quid Lutheranis, sed quid electis ubique gencium audiamus, iubeo consyderare. Dum enim tantopere dissidere nos orbis putat, nemo ab utrisque, multi vero a neutris predicari Christum haud ab re iudicant, sicque ipsi || 271v. quam plurimis, ne quam ingerimus facem evangelii videant, oculos prestringimus, quodque vite pharmacum offerimus, ipsi, ne recipiatur, fidem nostram deiiciendo obsistimus. Porro, cum suademus ferre in Lutheranis loquendi modos obscuriores quidem, sed quos in ipsis non queas conari emendare, nisi ccc simul efficias has ipsas obscuriores loquendi formulas ddd apud hos plus obtinere et tuis purioribus aditum ad bonos amplius obstruere, tum evangelium cum ab illis, tum a te administratum apud sane multos non solum penitus inutile, sed horrendis eciam blasphemiis obnoxium reddas, deinde his loquendi formis uti, que ut Christi sunt et apostolorum, ita et veritatem et melius exprimunt et lacius proferunt libertate semper retenta omnia ad edificacionem explicandi, haec, inquam, cum persuadere studemus, a nullis prorsus sanctis, nedum omnibus, dum ex vero modo iudicarint, hypocrite vel nomine vel re appellabimur. Si qui errantes id fecerint, ferendum hoc pocius, quicquid est false condemnacionis, quam ut re ipsa destructores simus regni Christi, cuius audire volumus «greek greek» [Lk 12,42]. Quare nihil huius vobis a nostro quidem consilio metuendum erat, nedum nos aliter, ut confido, vobis cogniti tanti mali insimulandi.
H.: Nam semel constituimus, quod et per graciam dei prestabimus, veritati sancte et pie simplicitati impendere vitam, nemini caedere [!], nisi melius aliquid «assidenti fuerit revelatum» [1 Kor 14,30].
M.: Idem et nos in domino constituimus. Ipse donet, ut perstemus. Verum simul cedere, imo fieri eee volumus omnibus, omnia ut obtineat ubique Christus 67 . Sepe dictum nobis in mentem nunquam venisse iubere vos vel tantillum Christi cuiquam cedere. Nam cum permittitis alios suo more loqui, quod scilicet sine ingenti regni Christi detrimento mutare adhuc non potestis, et veritatem Christi sic studetis predicare, ut a quam plurimis recipiatur, offendat quam paucissimos, presertim electorum, temperantes interim vobis a conviciis, calumniis ac eciam iis loquendi formis, que bonis quam propagare Christi veritatem queritis magis invisam reddunt quam claram aut excipiendam, nihil ceditis veritatis.
H.: «Breve est tempus vite, quod restat» [1 Kor 7,29]fff , inconstans mundus, inconstanciores
| Briefe_Vol_02_0219 | arpa |
|---|
homines, pavidi et ad sanctam dei crucem trepidi. At nolumus nos ista aliquando, si deus aspiraverit, Paulina notari sentencia: «Quicunque volunt iuxta faciem placere in carne, hi cogunt vos circumcidi, tantum ne ob crucem Christi persecutionem paciantur» [Gal 6,12].
M.: Neque nos hoc Pauli dicto notari volumus, utcumque in nos id vos torqueatis. Consilium meum tocies iam exposui, quod aliud non est quam fratribus persuadere inter Lutheranos et nos non re, sed verbis pugnatum esse, illosque a domino eo loco in ecclesia constitutos, ut eos hostes habere non sine incredibili iactura evangelici profectus possimus, eoque modis omnibus studendum, quo evanescat ex animis hominum haec opinio, qua putant ggg nos dissidere, presertim tantopere et habere nos invicem pro hostibus, hacque de causa illis quosdam loquendi modos esse concedendos, quos ut prestaret puriores esse, hac maxime tempestate negare tamen non possis, sicut recte usurpati sunt patribus, ita hodie recte usurpari posse, tum nobis eos in usum sumendos, qui non solum in scriptura traditi, sed ab omni eciam semper ecclesia cum fructu pietatis observati sunt et huc nobis quoque egregie servient, ut cum huius dogmatis, de quo digladiatum est, verum sensum, tum tocius evangelion Christi pluribus persuadeamus. Nam hic unicus nobis in omnibus scopus est, ut Christi doctrina et pateat latius et regnet efficacius. Istuc studere neminem sane facit secundum || 272r. faciem placere in carne 68 nec est persecutionem ob crucem Christi fugiencium. Nam nihil principem mundi in nos aeque exagitat atque Christum predicare unum servatorem, qui solus iustus est et justificat. Certe dogma illud de eucharistia sicut non est tota doctrina Christi, ita quancunque de eo sentenciam secteris, si istuc urgere non remittas, nos sola fide in Iesum Christum iustificari, quo vel maxime tyrannis principis mundi solvitur, hic hhh ipse mundi deus monere tibi persecucionem hanc haud unquam cessabit iii , nec unquam placere huius filiis poteris, plurimumque orandum tibi erit, ut nunquam non cogites, quam breve sit vite tempus, quam inconstans mundus et inconstanciores homines, quo tu tibi in hac predicacione, que ferri a mundo nunquam potuit nec nunc poterit et sanctam dei crucem omnibus, qui ei accedunt, imponit, probe et impavide constes. Id utrinque orabimus, simul et hoc, ut evangelion, quod profitemur, ea fide, synceritate, prudencia spiritus 69 administremus, ut principi mundi causa sit, cur nobis indignetur et, quicquid est malorum, in nos excitet, et ne cuiquam carnalium eo queramus placere, quod videmur in dimicacione nemini cedere, immoti stare in eo, quod vel quovis modo semel amplexi kkk sumus, retinereque mordicus lll ea mmm , que videntur peculiariter nostra, unde praerogativam quandam, tanquam qui inventi [?] alius authores simus, nobis vendicamus. Dici enim non potest, quam faveat caro dissidiis et pugnis, unde certe facta [!], ut virtus bellica omnibus prope aliis eciam carni, cui alioqui nulla virtus per se placet, anteferri soleat, tum nihil aliud hec quam in omnibus, eciam sacris rebus, que tamen per se odit, greek querat, quanquam est uti ad hec rite amplectenda stupida, ita ad falso pretexendum horum studium ingeniosa. Quod tamen non scribo, quasi vos putem scientes pugnare pro
| Briefe_Vol_02_0220 | arpa |
|---|
praerogativa inventi verioris sensus circa sacram eucharistiam constanciaeque laudae [!], et ne cedere adversariis vel aliquid videamini non satis circumspecte tradidisse. Sed quoniam nemo sanctus est, qui istos carnis sue dolos satis caverit, monere tamen horum volui, ut probe recessus animorum vestrorum, quod et nos studebimus, excuciatis, necubi se satan in angelum lucis transformet 70 . Certe, ubi tam multa carnem redolent, verendum carnem suum negocium simul agere. Solet enim haec eciam, ubi finis actionis plane sanctus est, nihilominus tamen inficere, que pro eo fini consequendo institueris, quo saltem minus plene minusque pure eo, quod recte queris nnn , pociaris.
H.: Iam vero, quod rebus publicis vestris non modo permisistis, verum eciam authores fuistis subscribendi Confessioni Saxonice, nec probare nec improbare volumus, quoniam factum, ut fertur proverbio, infectum esse nequit. Sane nos tale quipiam [!] inconsultis vobis minime fecissemus.
M.: Quomodo nostris, si res ita tulisset, subscribendi Saxonice Confessioni authores fuimus, abunde exposui in epistola communi 71 . Quod scribitis vos nihil tale facturos fuisse nobis inconsultis, puto nunc sic vobis videri, caeterum, cum nulla omnino de re hactenus nos consulueritis, nisi quod Leo a proxima clade de legibus pacis vestre cum Quinque Pagis me consuluit 72 , cum tamen tentaveritis ea et leges ecclesiasticas eiusmodi tuleritis, que maximi momenti sunt, fieri potest, ut in tali quoque re contenti fuissetis consuluisse scripturam et spiritum dei. Utinam autem hoc inter nos servari, ut ecclesie nihil, quod alicuius momenti sit, nisi communicato inter se consilio agerent, tam placeret aliis, quam placet nobis. Nos certe exorta primum disputacione de eu-||272v. charistia, antequam hic ceremonias et alia quedam novaremus, proprium nuncium ad omnes precipuas ecclesias misimus 73 cupientes in communi statui, et quid de eucharistia doceretur, et quid in ceremoniis novaretur. Verum aliis aliter visum est. Erat siquidem in fatis, ut isto dissidio tam horrende exagitaremur et probati, quorum tamen nimis quam parvus est numerus, manifesti fierent.
H.: Verum ita fortassis a deo statutum, ut semel omni destituamur humano auxilio et solacio. Sed age, «fiat voluntas domini» [Apg 21,14].
M.: Istud quantum ad nos attinet, non est, ut queramini. Diserte enim semper testati sumus vos non deserturos, ut quos scilicet synceros Christi ministros habeamus.
H.: Id vero manifestius est, quam negari possit, in ea confessione esse, que syncere doctrine adversa sunt, quedam eciam, que a nobis ipsis olim impugnata et improbata sunt.
M.: Horum tu plane nihil ostendes, si modo velis, ut debes, omnia eo sensu accipere quo scripta sunt et Lutheranis eam concedere loquendi libertatem, quam vides traditam a scriptura ipsa et patribus usurpatam. De qua re in epistola communi 74 fuse satis, in qua id quoque apperui, andabatarum more 75 non uno in loco pugnatum
| Briefe_Vol_02_0221 | arpa |
|---|
a nobis esse. Marpurgi cum utrinque, quo sensu quisque sua scribat, expositum fuisset, convenit de omnibus excepta sola presencia Christi in caena corporali 76 . Cur iam pugnam renovaremus aut consensum nostrum negaremus, cum illi nihil in hac confessione prodiderint, quod non et tum, quando convenit Marpurgi, scripsissent?
H.: Quedam eciam satis obscura et puerilia. Huiusmodi illud est, quod per sacramenta velut instrumenta donetur spiritus sanctus, quod iisdem confirmetur fides, quod baptismus necessarius sit ad salutem. Loquuntur autem de baptismo aque. Ea vero, que de confessione, absolucione et missa philosophantur, nociora sunt, quam repettere necessarium sit.
M.: Ritus eorum non recepimus 77 , quamquam et illi, si veteris ecclesie ritus probamus, censeri queant inter tollerabiles. Si non alias istis hominibus paulo iniquiores essemus! Nam quo spectent, ut scilicet cum veritate evangelii vel aliqua sit in populo horum reverencia et disciplina, satis scimus. Sed ut dixi, diserte testati sumus 78 nos ritus eorum non esse admissuros. De aliis, quo sensu ab illis scripta sint, in communi epistola ostendi 79 , certe pio, et quem in apologia abunde ipsi exposuerunt 80 . In eo vero illis luculentam iniuriam facitis, quod scribitis eos, qum dicunt baptisma necessarium, loqui de baptismo aque, quod satis videre potestis cum alias, tum in apologia «de usu sacramentorum» 81 . Imo hoc illi maxime in nobis detestantur, quod putant nos baptismum aque facere, cum non sit christianis nisi baptismus Christi, sed qui ut verbis, ita et symbolo tinctionis in aqua offeratur.
H.: Notissimum et illud, quod de eucharistia deffinierunt, quo et nostra prorsus damnarunt. Nam quos damnarunt alios, si nos non damnarunt?
M.: In communi epistola 82 ad hoc respondi. Sed rogo te: Si quis putaret te negare Christum verum deum esse scribensque contra hoc dogma damnaret, quicumque illud amplecterentur, et videretur sibi omnino te damnasse, quod scilicet existimaret te dogmati isti accessisse, nolles tu huiusmodi damnacioni, in qua non te aut quenquam nominatim, sed illos, quicunque essent, qui impium illud dogma amplecterentur, damnasset, subscribere ac testari nihil eius ad te pertinere qui interim Christum verum esse deum crederes? Confessi sunt || 273r. de eucharistia, que nos, sentiunt, quod impium non est et re ipsa idem, quod nos damnarunt diversa docentes, quos et nos damnamus. Quid igitur, queso, obstitisset, quominus recipiendam hanc confessionem suasissemus? Nam nec nos nec vos diversa docere sentire potuimus et, ut alii idem senciant ooo , probare iam publice solebam. Porro, quo pacto nos ea ipsorum verba intelligamus, in nostra apologia 83 et alias satis declaravimus.
| Briefe_Vol_02_0222 | arpa |
|---|
H.: Aut quomodo fieri posset ut nostra, post tot egregia opuscula nondum rite intellexissent? Scripserat perplurima Zwinglius, scripserat multa et religiosa Oecolampadius, scripserat et Bucerus, conveneratis Marpurgi, utriusque partis audita est confessio. Et nihilominus impudens secuta est damnatio. Neque vero aliud tum, aliud nunc dicebant nostri. Eadem semper fuit doctrina. Quid, quod ipse Zwinglius tam dilucide, tam eciam religiose de sacramentis, imo de tota religione et «Ad Carolum» et «Ad principes Auguste congregatos» scripsit, ut nemo unquam clarius de hac re scripserit? Sed ne tum quidem ulla pax potuit ab istis contenciosis et arrogantibus impetrari. Rata nihilominus perstabat damnatio, cui nunc tam prompte subscribimus.
M.: Quod ppp isti sentenciam nostram non pridem rectius acceperunt qqq , ego quoque sepe stupui. Sed quoniam hi rrr inicio et semper hoc contenderunt, Christum in caena non solum panem, sed simul suum corpus dare, et ex eo, quod scripta eorum oppugnavimus, crediderunt nos diversum statuere, cum tamen nihil quam panem ipsum non esse domini corpus graciaeve canalem et corpus domini non posse fieri cibum ventris contenderimus, factum est, ut quicquid postea dederimus presencie Christi in caena, suspicionem tamen hanc -videntes nos adhuc abhorrere ipsorum verbis uti -ponere non possint, qua suspicantur nos in eo esse, ut dum aperte et semel non licet, tecte et sensim id aboleamus, Christum se in caena offerre nobis in cibum. Nec alia de causa censent nos tantopere conari, ut voces illas, que solide presenciam Christi et plene exprimunt, ecclesiae extorqueamus ac eciam ipsorum consensum obtineamus. Simul ergo et voces illas retinent tam mordicus et nostram amiciciam respuunt adeo pertinaciter prestantque in damnacione nostri arbitrati id Christi zelum et in conservanda evangelii synceritate caucionem, cum sit falsa suspicio, quam illis sugerit amor sui offensis scilicet, quod contradicere eis ausi sumus, idque ita prestrinxit illis oculos, ut videre nequeant nos haudquaquam negare Christum se offerre in caena, sed negare se offerre in pane cibum ventris et cum pane sic unitum, ut quicumque panem edat eciam ipsius corpus edat et graciam percipiat. Quanquam, si verum est apud vos dicendum libere, nec nostri multis sane in locis intellexerunt Lutherum, quamlibet et ipse multa scripserit, nolo addere, quam perspicuo Lutherus in libro suo contra schwermeros edito anno 27, ubique cum sua firmans, tum nostrorum argumenta solvens. Hanc conclusionem facit: «Ergo, es ist nit itel brott da, ergo der lyb des herrn ist im nachtmal» 84 et sub finem maiusculis litteris scripsit. Multisque, ut solet, hortatur, ut nostri omissis aliis hoc scripturis certis probent, quare pugnent hec: Christi corpus est ad dextram patris et simul est in caena 85 . At Zwinglius, cum respondet, hanc statim inicio proposicionem ponit: «Damit du erkennest, ||273v. das er durch den glouben in unserem hertzen wonet, Ephe. 3 [17] nit durch das lyblich essen des munds, als du one gottes wort leren wylt» 86 . Iterum in responsione ad confessionem Lutheri semper hanc Lutheri opinionem
| Briefe_Vol_02_0223 | arpa |
|---|
facit, quod panem ipsum faciat esse corpus domini. «Luther sagt, brott sy wesenlich brot und wesenlich der lyb Christi» 87 . Iterum: «Luther macht das brot selbs den lychnam Christi» 88 . Iam Lutherus diserte negat panem esse idem quod corpus domini affirmans distinctas esse naturas panis et corporis domini nec uniri nisi unione sacramentali 89 . Fateor tamen Zwinglium, ut ista Luthero tribueret, ex ipsius verbis occasionem habuisse. Nam est hoc viro, proh dolor, nimium familiare, ut cum contendit, hyperbolis fere utatur nec satis habeat aequum obtinuisse: Eciam iniquum non tam petere quam obtinuisse vult videri 90 . Ea est ingenii eius vehemencia. Sic illi non satis erat contendere in hac oracione «Hoc est corpus meum» «est» non accipi significative. Contendit nusquam scripturarum pro «significat» usurpari. Nec id satis erat: Addit in nulla omnino lingua idem quod «significat» valere. Ex hac improbitate, simul quod calumniandi et conviciandi nullum nec modum nec finem faceret, moti nostri sunt, ut homines erant et ipsis quoque offusa est caligo aliqua, ut plerisque sane in locis id, quod Lutherus voluit, haudquaquam assecuti sint et contra illi tribuerint, que nunquam sensit, nedum docuit, ut certe sunt proposiciones ille preter secundam omnes, quas Zwinglius in responsione sua ad Lutheri librum, cui tytulum fecit «Quod hec verba Christi <Hoc est corpus meum> etc. adhuc firma stant contra schwermeros» sub nomine errorum ad finem responsionis sue tanquam ex ipso Lutheri libro sublectas posuit 91 . Neque enim confundit Lutherus naturas in Christo nec ulli rei remissionem peccatorum preterquam Christo per fidem recepto fert acceptam nec veritatem humani corporis in Christo negat nec externe sumptioni per se aliquid virtutis vel fidei augende in animis vel immortalitatis parande in corporibus tribuit, que omnia tamen illi Zwinglius impingit, diversum licet testentur omnia eius et scripta et verba, que cotidie tot millibus hominum predicat. Ista vero cum legunt Lutherani, non minus queruntur Lutheri a nobis scripta non legi et, si iuremus ea nos sss legere, non minus stupent, quod ea non rite intelligamus, quam possitis vos de illis vel queri vel mirari. Mei nulla aut per pauca apud Lutherum habita racio est. Deinde semper hoc quoque de me senserunt, quod medium quoddam affectarem inter ipsos et Zwinglium, ad quod et Oecolampadium plusculum propendere existimarunt. Quare Marpurgis [!]Oecolampadii et meam dumtaxat presenciam optarunt 92 , non venturi illo, si prescissent Zwinglium
| Briefe_Vol_02_0224 | arpa |
|---|
adfuturum, eo quod hunc putarunt pugnare secum ex diametro. Nam cum de presencia Christi loquitur, eo sermone utitur, ut videatur solam localem illam et expositam sensibus agnoscere, qua scilicet dominus in caelis est et hinc abest, raro et modice attingens eam, qua se nobis sistit per verba et sacramenta ac eciam spiritum 93 . Inde igitur existimavit Lutherus Zwinglium in eo usque perseverare, quod nihil Christi in caena preter quam panem offerri dogmatiset 94 . Licet enim quedam in sua «Ad principes Auguste congregatos» responsione ex Augustino praeclare scripserit 95 , unde eciam ego concordie conficiende spe iterum concepta cum Lutheranis et Luthero ipso agere rursus institui, ||274r. simul tamen et illud adiicitur et in confessione 96 et in responsione 97 eius, dari in caena corpus domini typicum, et que sunt de presencia Christi in hac vita, ad divinitatem omnia refert, cum scriptura tam diserte testetur et omnis id semper ecclesia agnoverit, nos hic carnis quoque Christi communionem consequi, qua scilicet caro de carne eius et os de ossibus 98 eius evadimus. Que cum ego eciam a Zwinglio credita testor, nullam mihi habent fidem. Et quanquam eciam Oecolampadius eadem mecum expresse docuit 99 , putant tamen semper nos ea aliter quam ipsi intelligere ipsisque velle fucum facere 100 et os his loquendi formulis oblinere 101 , ut abusi postea pretextu consensus eorum veritatem sacramenti facilius enervemus. Hinc est, fratres, quod nec Marpurgi nec postea plene potuerit conveniri et perstiterit illa apud illos nostri damnacio. Si dominus dedisset, ut omissis aliis omnibus, que agetate [!]questiones sunt, utrique in id animum intendissent, quod utrinque causa scribendi precipua fuit, pridem depugnatum fuisset.
| Briefe_Vol_02_0225 | arpa |
|---|
Vidissent enim nostri Lutherum nihil aliud contendere quam ex verbis caene id haberi, quod dominus suum corpus, non solum panem det discipulis, Lutherus vero vidisset id a nostris haudquaquam negari, sed hoc eos agere, ne qua statuatur presenciae corporis Christi in caena racio, que tollat veritatem humani corporis au[t] salutem elemento externo adfigat. Quorum cum neutrum Lutherus adserat, disputassent pocius de eo, qualis natura censenda sit, imo magis, quomodo vocanda haec Christi in caena presencia quaque nostri parte percipiatur et ad quid instituta. Sic facile apparuisset nec Lutherum affirmare, quod nostros opporteat impugnare, nec a nostris negari, pro quo illum sit necesse inire tantum certamen, minimoque negocio tandem vel penitus convenisset vel de eo solo quomodo. Reliqua mansissent, quid impiis hic non tam perciperetur, quam offerretur. In quo ipso haud dubie pariter in idem postremo venissemus, si tantum affectibus non prime fuissent delate. Sed ita, ut accidit, visum domino est. Is condonet omnibus nobis, quod dissidere ab iis, qui Christum ab hac et illa parte predicant, tam parvi fecimus, et donet, ut quisque, quod in hac re viderit concordie, manifestum facere omnibus pro virili studeat, cumque huius in re ipsa plurimum sit et discordie minimum, faciat, ut hoc demum videant, qui nisi pugnent, se non putant christiane rei publice satis bona fide operam suam locasse. Id vero tanto rerum usu exercitos ac veterum lectione tritos non debet in tantam admiracionem adducere, si inter vos et Lutheranos re conveniat, quantumvis id vobis hactenus nemo persuadere potuerit. Cum id legamus veteribus et videamus quotidie presentibus tam multis et magnis in rebus usu venire, amamus nos ipsos plus nimio omnes, nihil minus nobis convenire arbitramur quam aliis cedere prudenciamque interpretamur et caucionem nemini fidere, omnia interpretari in partem iniquiorem sicut pervicaciam et maledicenciam, constanciam atque zelum. Ad ttt haec, si eciam iste nebule menti non offunderentur, caligamus tamen admodum in rebus quibusvis, nedum in sacris atque iis, que nullas habent in humano sermone apellaciones proprias. Hec in nobis mala non dubito quin observamus atque oppugnamus bona fide omnes uuu , sed cognata adeo. Fallunt nos, ubi minime putamus, et eos sepe amplius, qui ab eis se existimant penitus immunes. Sed illa communia sunt, isthoc poterat sibi temperare candor christianus. Quod subiicis hic, Bullingere, «cui nunc tam prompte subscribimus»: Eciamsi Confessioni Saxonum simpliciter subscripsissemus, quod ut in communi epistola 102 exposui, non est factum, num ideo damnacioni vestri subscripsissemus, cum tanto iam tempore publice et privatim contendamus vos, que illi confessi sunt, nunquam oppugnasse, nunquam siquidem in caena suo modo domini corpus exhiberi negastis?
H.: Ex hac || 274v. vero subscripsione [!] illud nobis emerget, quod et nunc omnium apud nos ore volvitur, quod boni pariter ac mali nos accusabunt inconstancie. Quo praemodum ministerii nostri periclitabitur authoritas, non ipsa per se quidem, sed quod veluti novatores ac trepidi aliud pridem, quod dicitur, aliud nunc sentire, credere et docere videbimur.
M.: Ex qua vero subscripsione[!]? Ubi subscriptum? Quid subscriptum? Tu, dices, de hac nobis scripsisti. Si peccasse ergo putabatis, fratris peccatum tectum opportuit, ne boni et mali illud pariter rescirent. Sed nec subscripsimus nec subscripsisse
| Briefe_Vol_02_0226 | arpa |
|---|
nos ex nostris litteris didicistis. Aliis de nobis scribentibus credere tam impia, ut vos videri vultis, nobis inauditis non erat necesse. Nos testatos esse re nobis convenire cum Luthero nec velle haberi inter adversarios eius, hoc scripsimus. Caeterum nihil vel a nobis vel a nostris factum. Et illud Auguste 103 et postea semper testati sumus, non primum Schwinfurti 104 . Quam autem in hac omni disputacione de eucharistia constemus, testabuntur nostra scripta. Quid autem dicant, quibus volupe est nos non convenire, domino committimus, quanquam, si liceat, mallemus eos loqui, quod verum est. Sed quottus quisque huic se pugne admiscuit syncero studio Christi, et quottus quisque adhuc novit, quid pugnatum sit? O rem nimis arduam vel informe rudimentum christianismi. Quam securi sunt, qui huic rite student, de omnibus, que per se non sunt officia pietatis! Quam abhorrent ab omni contencione, flagrantes scilicet syncera dilectione, que multitudinem obtegit peccatorum! Quam candide senciunt et loquuntur de fratribus! Quam iudicant cunctabunde in omnibus! Sed eciam infirmorum habenda racio est. Habenda, atqui sic deferendum paucioribus et minus sanis, ut non ledantur plures et saniores, tum semper offensa, que obest cursui evangelico, minus cicius negligenda. Petrus 105 sane deferebat infirmis, cum propter eos, qui a Iacobo venerant, subduceret se a cibis vulgaribus. Nihilominus reprehendebatur, a Paulo 106 eo quod plurium et meliorum, eorum scilicet, qui ex gentibus crediderant, racionem posthaberet et hos offendere in re graviori quam illos in leviori malebat. Quis vero novandi morbo laboret et ad veritatem trepidet, domino committemus, sine cuius spiritu omnes nihil sumus.
H.: Sed tu: «Ut multi putent nos», inquis, «a sentencia nostra discessisse, malo hoc de me quidem predicent quam me nihil habere Christi, verba Christi discerpere, omnia dei metiri carnis racione». Quasi vero nos, qui Luthero non subscribimus vel hactenus consentire noluimus, nihil Christi habeamus, verba eius discerpamus et omnia dei carnis racione meciamur. Dolemus, Bucere, dolemus plurimum, et displicent hec tua, displicent, inquam, plus, quam dici possit, nec tale unquam a charissimis expectassemus fratribus.
M.: Nec minus mihi dolet, fratres aeque charissimi, nec minus inexpectatum hoc mihi evenit, quod meas litteras legistis animo tam iniquuo. Ego testor re nobis convenire cum Luthero et contendo hunc prae nobis consensum ferendum esse. Quod vero iam vos et alii veremini, id si studeamus, multos dicturos nos a sentencia nostra descivisse, hoc scripsi me ferre malle, quam ut plures dicant nos verba Christi concerpere, omnia dei humana metiri racione, immo nihil habere Christi. Ex his tu quo ||275r. candore nescio, certe nulla dialectica infers: «Quasi vero nos, qui Luthero non subscribimus vel hactenus consentire noluimus, nihil Christi habeamus etc.» Mi Bullingere, aliorum scripta obsecro legas attencius. Ergo, quicquid calumniantur homines, ego verum habeo? Quis non videat me hic calumnias et falso iactatos rumores inter se conferre? Si enim studemus haberi concordes cum Luthero, calumniantur multi nos a prior sentencia descivisse, sin, plures clamant nos eorum reos, quorum nos insimulavit Lutherus, nempe quod racionem scripture preferentes hanc concerpamus eoque penitus a Christo alienos esse nos declaremus. Iam
| Briefe_Vol_02_0227 | arpa |
|---|
censeo, cum alterum ferre oporteat -malim autem neutrum -tollerabilius esse dici de nobis, falso tamen, mutasse circa eucharistiam sentenciam quam prorsus nihil habere Christi. Velim utrunque vitari possit. At quia non potest, cur non putem ferendum pocius, quod levius est? Quanquam neutrum ferri velim cum iactura veritatis, quantum huius per nos caveri poterit. Verum sic sunt homines, ut nihil tam circumspecte, nihil tam sancte geri queat, quod non multi trahant ad calumniam. In presenti ergo negocio sic ego racionem ineo. Ut alias, ita et in hoc loco danda opera est, ut Christi veritatem ea commoditate proponamus, qua pluribus haec commendari queat. Hanc commoditatem esse non dubito, si his utamur verbis, que ut domini beneficium augustius exprimunt, ita cum scriptura et tocius ecclesiae usu magis consonant, tum eciam ad id faciant, ut perniciosissimum istud cum Lutheranis dissidium vel ex parte sopiatur. Nam qum eadem cum illis Christi legacione fungamur, nihil prius aut magis sollicite curandum nobis arbitror, quam ut conveniat cum eis per omnia, sique id minus obtineri queat, quam minimum tamen sit discordie et, quod fuerit, maximopere tegatur. Haec ipsam Christi religionem exigere a nobis nos quidem extra dubium ponimus. Iam ergo consequens est, ut quantum licet, curemus, ne hoc bonum hominum malidicencie fiat obnoxium, cumque totum id caveri haud possit, operam tamen demus cum [!] rite explicando omnia, et que de veritate presencie Christi in caena sanctorum scripsimus, commemorando, ut hoc mali vel ex parte aliqua imminuatur. Id studentes bonis, qui veritatem Christi et sanctorum concordiam ex animo promovere cupiunt, causam nostram facile approbamus, maxime nostris, qui nos cotidie audiunt. Quodsi quidem consensus hic noster in re ipsa sit, facile eum negocio omni rite explicato boni cordatique agnoscunt. Si qui vero, cum nostri videri voluerunt, Christi non sunt, nihilominus nos inconstancie insimulabunt, prestat hoc tollerare quam cum iis, qui vere Christi sunt et evangelion tanto cum successo nobiscum administrant, in tam horrendum et perniciosissimum offendiculum orbis fovere simultatem et discordiam istam adeo diram. Ad eundem modum, qui hactenus nos impii circa eucharistiam erroris accusarunt, alii boni, alii minus, illi ergo, si putent nos sibi cessisse, dabunt id laudi et hoc habebunt nos cariores nostramque authoritatem tamquam symmystarum confirmatam posthac volent non labefactatam. Hi, ut calumniabuntur nos recantasse, minus tamen ||275v. nostram ledent authoritatem, quam si perstent nos infamare tante impietatis, quasi animus nobis sit verba Christi pervertere, imo Christum habere ludibrio nihilque ei plus credere, quam queat percipere racio. Iam enim horum ipsorum testimonia dicentur rediisse in viam et nunc sectari veritatem; in [hanc] ego sentenciam scripsi tollerabilius esse predicari de nobis, quod a priori sentencia desciverimus, quam quod verba Christi conscerpamus [!]107 etc. Cuius tot iam annis per universum prope orbem cum maxima sane regni Christi iactura et evangelii utrinque predicati damno incomparabili infamati sumus, sed non minus falso, quam hoc quoque falso dicetur, nos nunc sentenciam mutasse. Et isthuc sane me voluisse in meis litteris videre haudquaquam difficile fuisset, si animus tum vester non fuisset nobis equo offensior. At cum fratres sumus charissimi, non oportebat vos contra nos commoveri tam temere.
H.: Nam si ista tua de Lutheranorum dixisti conviciis et maledicencia, miramur,
| Briefe_Vol_02_0228 | arpa |
|---|
si tibi tam cito illud domini exciderit: «Beati estis, cum probra in vos iecerint homines et dixerint omne malum adversus vos mencientes propter me» [Mt 5,11].
M.: Volo nos beatos arbitrari, cum falso homines omne de nobis malum dixerint, sed propter nominem Christi, non nostra culpa. Danda tamen opera est, ut quam minimum hoc quoque sit. Ut enim Christum omnes agnoscant, facienda sunt nobis omnia. Cur igitur non doleret et mutatum quererem per eos infamari nos violati verbi dei ac ita cursum eius impediri, qui illud nobiscum predicant eiusque pre nobis habentur administri? Sic autem non dolebit, ut propterea prodere veritatem aut aliquid indignum nobis facere velim.
H.: Miramur item, quid adhuc nobis scribas de concordia et dogmatum consensu, qum in istis adhuc sencias tam atrocia in nos convicia.
M.: Ego vero miror istud tuum mirari. Quocies enim testatus sum in re esse consensum, non autem in animis. Alioqui que racio tam multis cum apud vos, tum apud Lutheranos agere, ut hunc consensum agnoscetis?
H.: Quod itaque Leo monuit, Bucer charissime, idem ego moneo, ita hanc agatis fabulam, ne in atram desinat tragediam.
M.: Ecquidem nihil minus velim quam nove turbe in ecclesia dare occasionem eoque certe respondeo vobis tam sero oroque per dominum, si quid eciam vobis in his non probetur, a me eius vel explicacionem vel satisfactionem pettere velitis nec ecclesiam sine causa commovere. A Lutheranis hoc mercedis retuli, ut dum pacem componere inter nos anniterer, me prope importunius quam vos pecierint. De vobis spero humaniora. Certe ego pars huius pugne nunquam factus fuissem, nisi huc pertraxisset studium Zwinglii et Oecolampadii et defendendi et Lutheranis conciliandi. Verum, quod dominus avertat, si nec vos agnoscere hic animum meum sustinueritis, non dubito tamen multos esse, quos interim ex ista pugna subducere licebit ostenso, quidnam sit in controversia, quid minus. Nichil vobis tribuam, nisi quod ipsi agnoscitis, nec quidem Lutheranis. Ea autem quoniam utrinque in publicum edidistis, si ex his ipsis ostendero vos non tam pugnare, ||276r. quam multi putant, merito mihi id concedetis, quod sine utriusque vestrum iniuria fuerit. Si ne sic quidem vobis uti amicis licebit, dabo tamen equidem operam, ne quisquam hic meam culpam faciat. Reliqua committam domino, nullam unquam vel ipse tragediam excitacturus [!] aut aliis ut excitent occasionem ullam sciens daturus.
H.: Nam etsi tu non citra emphasim dicas Zwinglium obstitisse, quominus ista hactenus a nostris sint recepta, qui tamen obsistere non potuerint, ne admitterent graviora, agnoscimus equidem, quod nunc quidem omnis infortunii, damni et mali culpa non modo ab adversariis, sed a nostris quoque in sancte memorie virum Zwinglium reiicitur, sed quo iure, nunc non disputabimus. Id autem nescimus, quid gravius nostri admiserint, cum solide et syncere apud nos doctrine nondum decesserit quicquam.
M.: Sanctior est apud me viri incomparabilis Zwinglii memoria, quam ut quicquam culpe in hunc reiicere libeat, nedum «omnis infortunii, damni et mali», ut tu, Bullingere, scribis nimis copiose. Verumtamen tollerabilius equidem censeo, si vel magistratibus vestris permisisset nostram confessionem agnoscere veram, qualem re ipsa esse fatebamini, quo foedus cum omnibus reliquis principibus atque rebus publicis Christum confitentibus coiisset, quam hoc unum, quod postea nomine rei publice vestre supersticio Quinque Pagorum antiqua et indubitata christiana fides
| Briefe_Vol_02_0229 | arpa |
|---|
predicata est in publico pacis restitute instrumento 108 . Nolo de desercione sociorum et aliis adiicere porro. Quod in reliquis apud vos solide et syncere doctrine nihil decessit, gratulor vobis beneficium Christi et oro, ut sit perpetuum. Nichil enim possit accidere molestius, quam si hanc uspiam, nedum apud vos nobis sic in Christo iunctos, imminui contingeret.
H.: At hoc probe scimus, quod Paulum apostolum illesa dei gloria et veritatis doctrina aversati sint omnes, qui erant in Asia. Scimus et eundem dixisse: «Omnes, qui pie volunt vivere in Christo, persecucionem paciantur oportet. Mali vero homines et impostores proficient in peius, dum et in errorem abducunt et errant ipsi» [2 Tim 3,12f], et iterum: «Solidum tamen fundamentum dei stat habens signaculum hoc: Novit dominus, qui sint sui, et discedat ab iniquitate omnis, qui invocat nomen Christi» [2 Tim 2,19].
M.: Omnia haec vobis collatis Quinquepagicis libenter tribuero, collatis nobis non tribuero. Nam neque Zwinglium nec vos aversamur, multo minus persequimur. Sed nec Lutheranos malos homines et impostores agnoscimus. Hortor vero vos in domino ita velitis vos consolari eo, quod eos, «qui volunt pie vivere in Christo, persecucionem pati oporteat», ut tamen nihil immerito apud deum passos vos predicetis. Nam nemo unquam tam sancte res multo leviores administraverit, quin si perpendamus, quanta sit dei maiestas, graviora minimo negocio, ut carni videtur, meruerit. Notum est exemplum Nadab et Abiu, Bethsamitarum et Oze 109 . Causa optima est, quam agimus, at semper orandum, ut satis digne eam agamus, magnumque inter eos discrimen faciendum, qui Christum in nobis persequuntur et qui vel nostra peccata, vel quod peccare alicubi et Christo putant adversari.
H.: Oramus ergo, frater charissime, ||276v. per dominum Iesum Christum, ut negocium hoc propius introspicias. Luthero non nimium sedas neque credas. Scorpio est, quem si omni eciam studio observes, punget tamen, quantumvis inicio lingere videatur.
M.: Exorasse vos ne dubitetis. Quam proxime licebit, omne hoc negocium considerabimus, ut sane adhuc facere studui. Verum quo omnia acuracius excucio et perpendo, hoc video cercius Lutherum nihil minus quam scorpium habendum. Salutem querit omnem per evangelion domini nostri Iesu Christi, nullius perniciem. Hoc vero nemo ignorat ab ingenio eius alienissimum esse, ut ullis falsis blandiciis ad se homines pertrahere studeat. Hoc vvv pocius queruntur de eo omnes, quod quam plurimos ultro advenientes aut sic comparatos, ut facile adduci possent, intempestiva asperitate repellat www . Ecquidem, quod video virum constanter voce et scriptis docere, id ego sequor, ex xxx hoc iudicium de eo facio yyy . Cordis cognicio zzz dei est 110 . Nihil volo quemquam ulli cedere, sed Christo omnia. Si vero meas invicem preces audire sustineretis, orarem, ne tale de hoc viro iudicium faceretis aut adeo ab eo vobis vel aliis metueretis. Nam, ut video, vobis adhuc plane incognitus
| Briefe_Vol_02_0230 | arpa |
|---|
est. Nec mirum: Nunquam congressi cum eo estis et pauca eorum, que scripsit, libero animo legistis, maxime, que scripsit et scribit extra contencionem.
H.: Oramus item, ut eo amore nos prosequamini, quo vos syncere amplectimur.
M.: Ne dubitetis: Tantillum in amore vestri apud nos imminutum non est, qui probe cognoscimus, quantis periculis et laboribus negocium Christi nunc geratis. Utinam liceat hunc amorem nostrum seria aliqua in re declarare. Et sane, nisi vos in Christi ecclesia eximios haberemus, quid adeo de vobis, utcunque vestras ecclesias administraretis, soliciti essemus? Nunc autem, quia inter precipuos vos Christi ministros ponimus, ideo tantopere querimus, ut aliquando vobis conveniat cum hiis, quos videmus dominum ut ab inicio, ita adhuc ad predicandum evangelium suum prae omnibus elegisse.
H.: Hunc vero animi mei aestum apud te utpote singularem amicum et fratrem charissimum, immo preceptorem observandum effundere volui. Oro autem, ut eum boni consulas.
M.: Quod scripsisti libere, eciam ago gracias, quod autem inique adeo pleraque mea interpretatus es, doluit quidem, sed dum testaris nihil ob id imminutum vestrum erga nos amorem, fero hec omnia aequo animo. Tamen oro, ut hanc meam responsionem pari animo excipiatis.
H.: Valeas una cum symystis tuis, maximo vero Capitone meo, quem et unice obsecramus, ne nos illi immisceat libello, quo pollicetur se orbi expositurum nos utrinque currere extra metas. Expendat ille, quid eiusmodi libelli in ecclesia cum apud infirmos tum firmiores parere possint.
M.: Optant vicissim nostri hic symmystae omnes et vos valere in Christo singulos quam faelicissime securumque te iubeo esse de Capitone. Vos nulli negocio invitos admiscebit. Sed ita oramus nos quoque nullius omnino dogmatis aut sentencie quam huius: Iesus Christus est omnium in se credencium servator, et que certe ex hoc consequuntur, vel authores vel subscriptores feceritis nuliusque amicos vel inimicos, nisi prout quisque hanc fidem vel confitetur nobiscum vel contra nos oppugnat. In accessoriis, circa que fere semper ecclesie turbate et scisse sunt, || 277r. ea invicem agamus caucione, ut nemo de alltero sine eius consciencia quicquam pronunciet. Gracia domino viciniores vobis sumus, quam ut magno vel tempore vel negocio opus sit, ut nos invicem de hisce rebus consulamus. Atqui si verum fateri oporteat, tam certum est, quam quod certissimum, vos et Lutheranos ipsos invicem nondum esse assecutos et caecum plane in multis certamen certare pugnamque in principali plane greek esse. Sed de eo in epistola communi 111 .
H.: Salvos vos volunt Pellicanus, Theodorus, Carolostadius et Erassmus Fabricius, qui omnes eiusdem nobiscum sunt sentencie et totidem vos verbis obtestantur, quot Leo et ego in hac re obsecravimus. Tiguri, 12. iulii 1532. Tuus ille Heinricus Bullingerus.
M.: Meis et omnium symystarum verbis hos Christi ministros et observandos nobis symmystas resalutes et, que tibi respondi, legenda trade. Quos que te oramus, item et obtestamur omnia. Summa horum est: 1 Primum, ut animis quam purissimis ad servatorem nostrum Iesum Christum conversis oretis, ut ipse vobis prorsus eximat, quicquid est cum preposteri amoris tam vestri quam vestrorum, tum fastidii
| Briefe_Vol_02_0231 | arpa |
|---|
et Lutheranorum et omnium, qui ad animum vestrum maligne respondent. Quo in hac causa id, quod res est, synceriter intueri et percipere plane possitis. Vero verius est illud Aristotelis: «greek greek greek greek greek greek greek, greek greek greek greek, greek greek greek greek greek greek greek greek greek greek.» 112 — 2 Deinde, cum res, de qua disceptamus, tanti sit momenti et tot sint causae, cur merito suspicari debeatis Lutheri dogmata vobis nondum esse rite satisque cognita, ut donet vel semel accuracius evolvere et bona fide excutere, quae hic vir non solum de hoc negocio, verum eciam de tota causa religionis scripsit, nihil absterritis, quod pleraque vobis parum arridebunt, multa eciam graviter offendent. Patres, quamlibet in multis haud satisfaciant, tanto tamen in praecio habemus, et merito. Cur ergo sordeat adeo hic noster, qui tractacione evangelii, quantum ad doctrine puritatem attinet, omnes patres tanto post se intervallo reliquit? — 3 Tercio, ut largiatur semel statuere, quid demum illud sit, quo christianismus constat, quo sine nemo esse christianus possit et quocum non esse christianus non possit, ||277v. tum quatenus hoc ipsum cognosci a nobis oporteat queve signa, ut quem habere inter christianos conveniat, satis sint. Nam cor solus deus scrutatur 113 . Unde intempestive iudicaverimus, in utram partem certo de hominibus pronunciare velimus. Utinam vero de hoc, quidnam christianum faciat, quanta fide et quorum errorum tollerans ad id sufficiat, inter sanctos semel constaret. Quam multo plus concordie ubique foret quantoque potencius erroribus ire obviam liceret! —4 Quarto, ut videatis et sensiatis [!], que sit vis charitatis, qua christiani se mutuo complecti, observare et colere debent membra mutuo Christi, quantam haec peccatorum et errorum obtegat multitudinem, quas vocet iniurias, quo studio se insinuare, approbare, reconciliare, que cedere, que deferre, que fieri iis satagat, quos esse Christi sibi persuasit id quod facilime eciam sibi persuadere sustinet in alienis malis minime curiosa aut suspicax. «greek [!]greek, greek, greek greek [!], greek greek [!] greek greek, greek greek, greek greek, greek greek, greek greek, greek greek» [1 Kor 13,4-7]. Quid? Ut uno verbo dicam, omnia caritas est deus est. — 5 Quinto, quanto par sit studio eos, quos verus Christi spiritus agit, quicquid uspiam ab hoc spiritu profectum est, inquirere, quam candide agnoscere quamque serio id et gnaviter sibi, immo Christo vindicare et cum illo eorum, que ipsi ab eodem spiritu acceperunt, consensum predicare, ut quaecunque dei dona, dei oracula sunt, haec esse quoque agnoscantur suoque in praecio habeantur ac in unum nos cogant, ad quod a domino nobis precipue quamlibet varia variis donantur. Paulus sane et, que ab ethnicis, ac ea quoque, que illi falso sensu, vera tamen eoque a spiritu dei profecta acceperant, evangelio Christi et congruere et servire faciebat. Quod si idem studeremus nos, innumeris bonis authoritate sanctorum patrum commode usi nostram causam pridem approbavissemus, qui novitate et insolencia verborum offensi lucem evangelii, quam intulimus, aspicere non valuerunt. Tum etiam tanta inter nos scismata exorta nunquam fuissent. — 6 Sexto, ut probe consideretis, quo pacto scriptura de sacramentis, visibili Christi predicacioni et nove atque eternae vite, que sita est in certa ac solida carnis Christi communione, solemniori exhibicione, loqui soleat quanque nobis conveniat omnia in ecclesia sic loqui et exponere, ut intelligant se electi in regno celorum esse Christumque in medio
| Briefe_Vol_02_0232 | arpa |
|---|
sui habere, qui ipse intus cum loqui, tum agere velit, que tam verbis quam symbolis mandavit nobis offerre externe. Ne enim quis vel nobis tribuat, quod Christi est, aut iis, que sensibus ingeruntur, adfigat, que caelestia sunt, simul facile cavere licet discernendo a domino ministros et, que ecclesiae Christi ut ecclesiae ordinata sunt, ab iis, que usurpat caro. — 7 Septimo, que evangelio rite administrantibus conveniat dispensacio greek greek, quid infirmioribus concedere interdum oporteat et qua potissimum racione Christi dogmata coram quibusvis depromenda, que primo, que secundo loco, que tercio habenda, offerenda, urgenda, ut in cognicione Christi promovendum, cuius tantum in unoquoque desyderatur, ||278r. quantum eius vita abest ab exemplari vite Christi, cumque nemo ea dexteritate ac fide, que Christi sunt, dispensare unquam poterit, quin non malorum tantum, sed eciam imperitorum obtrectacioni obnoxium esse oporteat, quorum nos falso vituperari tollerabilius sit. Haec si Christus, pax et vita nostra, nobis et aaaa cognoscere et complecti bbbb concesserit, id quod ipsum unice precamur, nihil dubitamus ita nos utrinque gesturos, ut et apud ipsum et bonos omnes racio nobis administrati evangelii pulchre constet magnoque cum fructu ecclesiis nostris ac aliis inserviamus in gloriam Christi, servatoris nostri, cui sit imperium ac decus in omne seculum. Amen.
