[562]
Abschrift Gwalthers a : Zürich ZB, Ms A 40, 7-10, Nr. IV (Siegelspur) Zusammenfassende Teilübersetzung: Seidel 109f
Legt in Beantwortung zweier Briefe Bucers [Nr. 517 und 531] nochmals die im [Zürcher
Abendmahls-]Bekenntnis [Nr. 482] enthaltene Abendmahlslehre dar: Die biblischen Ausdrucksweisen
müssen so ausgelegt werden, daß die allein durch den Glauben vermittelte geistliche
Gegenwart des Leibes Christi nicht als leibliche mißverstanden werden kann; auch Bucer
und Oekolampad sind in früheren Schriften darüber nicht hinausgegangen. Der Amtsträger
reicht nur das Zeichen dar - von dieser Auffassung hat ihn auch die Lektüre der Väter und des
Aquinaten nicht abbringen können; sie entspricht den Aussagen Zwinglis und Oekolampads
über den Leib Christi. Bucer hält zuviel von Bullinger; seine Pauluskommentare sind nur
Frucht der ihm von Gott geschenkten Gaben. Hielt es nicht für nötig, die nur beiläufig durchgesehenen
Schriften der Wittenberger in seinen Kommentaren zu erwähnen, hat aber immerhin
Melanchthons "Dispositio" und [Justus] Jonas' ["Annotationes"] ausdrücklich genannt. Die
Scholastik ist ihm durch Melanchthons "Loci" und durch katholische Schriften hinreichend vertraut.
Da ein Konzil unter den gegebenen Umständen dem Evangelium ohnehin nur zum Schaden
gereichen kann, ist eine besondere Vorbereitung nicht erforderlich. Der französische König
rechtfertigt die grausamen Verfolgungen unter Hinweis auf die Gutachten deutscher Theologen;Briefe_Vol_05_169 arpa
einerseits verteidigt er sich in einer wohl von Guillaume du Bellay verfaßten Schrift
gegenüber den Deutschen, andrerseits versucht er mit einem Dekret gegen die Lutheraner dem
Papst zu gefallen. Die Gutachten sind verderblich; besonders jenes von Melanchthon steht in
Widerspruch zu dessen "Antiplacentinus" und gibt den Gegnern Anlaß zu Triumph, aber auch
Bucer gesteht dem Papsttum, dessen tyrannischer Charakter unwandelbar ist, zuviel zu. Grüße
an die Brüder in Augsburg.
Gratiam et pacem a domino.
Binas a te, Bucere, frater dilecte, literas 1 accepi, et alteras quidem satis prolixas, in quibus tu b de causa sacramentaria et confessione nostra 2 scribis, quantum ad rem ipsam attinet, convenire nobis, interim messe nostris quaedam, quae clariora velles 3 . Sed quid hac in re toties repetuntur eadem? In modo presentiae et exhibitionis ratione videtur hoc c haerere negotium 4 . Quid hic pluribus opus? Nos non agnoscimus aliam corporis Christi in caena presentiam quam fidei et sacramentalem. Haec enim scripturis probari d potest. Corporalis sivae carnalis e non potest. Agnoscimus has locutiones: Panis est corpus Christi. Vinum est sanguis f Christi. Hic vero, ne errent simplices et signa pro ipsis venerentur rebus, exponimus locutiones, ut interim signa nec evacuemus nec prophanemus. Habet scriptura suum de sacramentis loquendi morem. Idem autem spiritus dixit: "Hoc est corpus meum" [Mt 26, 26 par] et "victima est transitus" [Ex 12, 27], "circumcisio est testamentum" [Apg 7, 8], "surge, baptizare et ablue peccata tua" [Apg 22, 16] etc. Haec soli intelligunt fideles. Infideles inutiliter signa interpretantur. Sed de hac re post confessionem illam nostram apologiam praefationis loco in articulos Zvinglii pro Zvinglio scripsi 5 . Nam quod exhibendi verbum attinet, non videmus ministrum aliud quam sacramentum corporis Christi exhibere. Corpus ipsum Christi manducat fidelis non ministerii, sed fidei benefitio. Impius signo participat, non ipsa re. Si ipse quoque infidelis manducaret corpus Christi, virtute ministerii manducaret. Atque ita non sola fide manducaretur corpus domini. Dicitur tamen g et minister abluere peccata, remmitere peccata, ita etiam exhibere corpus domini, sed suo more. Proinde recipimus eiusmodi locutiones, quod et in confessione nostra testati sumus; sed quia symbolicae sunt, non patiemur nobis eripi facultatem eas sancte et cum timore dei exponendi. Exposuerunt et ipsi sancti patres hanc Christi sententiam: "Hoc est corpus meum" per hanc: "Hoc significat corpus meum."6 Et tutius est in simplicitate ambulare quam ita
Briefe_Vol_05_170 | arpa |
---|
rem involvere, ut ecclesia nesciat, spiritualem an corporalem asserramus presentiam. Haec non dico, ut pudore te suffundam aut te eum esse credam, per quem facultas exponendi loquutiones symbolicas eripiatur, sed ut te inhorter, quo diligentius confesssionem nostram legas. Tametsi enim conveniamus centies, plura tamen non dabimus, quam quod dedimus, nisi clarissimis evicti scripturis. Imo tu ipse in Ennarrationibus tuis in sacra 4 evangelia 7 nihilo plus nobis dedisti. Nihilo plus dedit h Oecolampadius in postremo ad Melanchtonis i epistolam libello 8 . Breviter: Christus presens est. Modus presentiae spiritualis est. Modum hunc intelligit fides. Item Christi caro editur k in coena. Editur autem spiritualiter. Spiritualiter sola fides edere novit. Impii ergo carne Christi non vescuntur, signo autem vescuntur. Nihil ergo aliud quam signum exhibet minister. Bono idem exhibet corpus Christi, quod virtute l non verborum, non ministerii, sed fidei manducat.
||8 Tutissimum igitur fuerit, si more veterum loquamur ministros administrare sacramenta corporis et sanguinis domini. Haec simplicitas mea, a qua, ut libere tibi dicam et ne diutius vana te spe videar lactare, non discedam; non, opinor, aliud exiges a me nec aliud sperare vel audebis vel poteris. Dum [enim]m Augustinum, Ambrosium, Chrysostomum adeoque ipsum n Aquinatem 9 , certe spinosissimum ingenium, lego, nihil invenio, cui tuto innitar, nisi hoc, quod iamiam confessus sum. Video non omnino vanas esse Zvinglii et Oecolampadii disputationes de vero corpore Christi, quod vel clarificatum non possit esse nisi in uno loco, quod manducatum carnaliter nihil prosit. Sed de hiis hactenus.
Quod de commentationibus meis in Paulum monuisti 10 , quod iuditium tuum de me satis libere ascripsisti, adeo non offendisti, ut inservieris plurimum, nisi quod mihi plus nimium videris tribuere. Profecto non is sum nec o tantae spei, quantum tu putas, ingenium. Hoc tamen contulit mihi divina bonitas, quod Christum ex animo ut unicam orbis hostiam, sapientiam et summum bonum amplector, quod totis viribus gratiam et gloriam eius populis commendare ardeo, quod simpliciter in huius conspectu ambulo. Is omnium contuetur p corda. Is novit, quo animo in ipsum sum aut quo animo commentationes in sacras caeperim litteras q . Videt is et affectus meos. Si enim expurgatum me
Briefe_Vol_05_171 | arpa |
---|
dicerem, contaminantissimus r essem, sed misericors est s , qui humiliter poscentem veniam non reiicit et indies purgat, ut copiosiorem fructum afferam t . Orabis tu u pro me dominum, ut mei misereatur, ut v dona sua in me in gloriam suam et augeat et confirmet.
Miraris, qui usu veniat, ut Wittenbergensium non fatiam mentionem, cum eadem scribam in Romanos, quae illi ante me 11 Sed quid necesse est omnium commemorare nomina, cum quibus eadem sentimus et scribimus? Wittenbergensium scripta ab initio (ut libere, quod verum est, dicam) perfunctorie modo w legi. Ubi pugnae incaluerunt et isti copia quadam malorum verborum, Lutherus imprimis, sese superare contenderent, ego non citra nauseam abieci, ut qui me totum veterum lectioni, linguis et bonis impenderam literis. Itaque factum est, ut intra decennium nihil legerim Wittenbergensium x nisi perfunctorie percurrens oculis paginas, observans capita et summa rerum y argumenta, quid in genere dicerent, qua ratione dicerent etc. Ubi in epistolam ad Romanos scribens aliquousque essem progressus, venit in manus Dispositio Melanchtonis 12 . Eius ergo, quod non displiceret, honorificam feci mentionem 13 etc. In acta quid Ionas 14 annotarit, non nescis, attamen eius mentionem feci 15 . In utranque ad Corinthios 16 nihil legi Wittenbergensium, in epistolas Petri et Ioannis 17 nihil. Atqui in has solas scripsi.
Iam nescio, si quis scholasticos plus traduxerit, quam ipse in Locis communibus Melanchton 18 . Et ego plura pontifitiorum scripta legi, quam porro legere ||9 velim, cum vix suppetat tempus lectitandi utilia.
Briefe_Vol_05_172 | arpa |
---|
Consilium si coeat caesare 19 , Gallo 20 , Anglo 21 et Ferdinando, pontifi[ce]22 , episcopis et praelatis presidibus, male consultum videbis evangelio. Si id z istis non permittas, ut eorum arbitrio gerantur omnia, nullum coibit consilium. Si ergo coierit, in pernitiem evangelii coierit. Nec opus est, ut adeo anxie paremur 23 . Non valebit apud illos veritas. Occassio quaeretur, ut veritas opprimatur. Simplicitas ergo prudens aa , oratio ardens bb et fides constans optima erit ad tale consilium praeparatio.
Quid Gallus in regno suo in veritatem evangelii profitentes exerceat 24 , coelum et terra clamat, et sanguis innoxius effusus e terra vociferatur 25 . Quam misere semper timui id aliquando futurum, quod, proh dolor, fit. Imposuit hic rex Germaniae principibus et te quoque, Bucere, impulit, ut consilium scriberes perfido, id quod iam rapit in defensionem tyrannidis cc suae, quasi illi, quos capitis supplitio afficit, secus sentiant de religione quam Germanorum docti isagogicis quibusdam libellis ad sarciendam concordiam scriptis 26 . Non te latet, quid scripserit ad Germaniae proceres rex 27 . Guilielmus Bellaius 28 eius apologiae creditur autor. At os impudens ingeniumque perversissimum dd pravum et regia indignum maiestate altera ex parte et in gratiam Pauli 29 Francica lingua edidit decretum, quo omnes Lutheranos nominatim proscripsit 30 . Missus est libellus senatui nostro 31 , ut videret, quam sibi impudens pugnaret. Latinam apologiam Germanis mittit. Francicum aedictum apud ee hostes religionis nostrae vulgatur. Ita duabus sellis sedet 32 .
Briefe_Vol_05_173 | arpa |
---|
Quod consilia illa attinet, quae non data a vobis maximo, si possem, redimerern, quae et serninaria sunt maximarum discordiarum, non perinde tuum atque Melanchtonis displicuit 33 . Pugnant ea, quae hic scribit de monarchia Romanorum pontificurn, cum iis, que olim laudabili instituto pro Luthero in Thomam Placentinum dixit 34 . Confessionem et inutile et pernitiosum institutum revocat. At quam frigide de missa et sanctorum intercessione disputat? Qui hactenus apud nos evangelio reluctarunt, visis istis ff consiliis cristas erexerunt gg35 ferotius. Qui pene desperarunt, in spem maximam erecti clamant: "Boz wunden! 36 Das wirtt recht; das unser pfaffen nie annemmen habend hh wellen ii , laßend die nach und gebends als kk gutt 37 . Es wirt bald besser!" Prius clamabamus omnes papam (ut revera est) antichristum esse, episcopos lupos 38 ; nunc illi debent inspicere doctrinam -nimirum ovile lupus 39 ! Sed quid, si mutentur? Quasi vero pardus mutare possit varietatem et Aethiops pellem 40 ! Quid de possibilibus disputamus ll , cum impossibile esse videamus, ut nebulones isti posito luxu ad humilis Christi pedes sese demittant mm ? Quid Gallos credis dicere, qui prius Melanchtonis legere 41 scripta, nunc vero diversum ab eo asseri vident nn ? Inconstantiae summae tum illum tum nos omnes accussabunt. Et certum est illum non esse secutum simplicitatem puram. Scio non defore verba, quibus illius defendatur consilium. Caeterum ego in primariis religionis nostrae viris ||10 sohiditatem et simplicitatem, brevitatem et puritatem mauern quam bene instructa et prolixa verba. Libere, quod sentio, scribo. Scio te hanc meam rusticitatem boni consulturum. Caussa communis est. Omnium interest illa m[o]nitare oo . Breviter: Gallorum ingenia lubrica sunt. Periculosa ergo eiusmodi pp consilia sunt, quibus apud illos non modo nihil impetramus, sed et apud Germanos nostros multorum a nobis ingenia alienamus. Certe nihil hactenus actum a vobis qq , quod perinde invidiam multorum in vos rr concitarit atque hoc consilium. Non perinde multa in tuo desiderantur, at illud non displicere non potest etiam mihi, quod tu Melanchtonis consilium probas, quod nimium monarchiae pont[ificis] tribuere videris. Frustra enim semper obiicitur: Quid, si mentem mutarent ss ? Quid, si lupus lupinum poneret tt
Briefe_Vol_05_174 | arpa |
---|
ingenium? Inter omnes totius orbis tyrrannos nemo ferotiores, impientiores, crudeliores, adde et plures habuit illa sacra sede Romana. Quid adhuc de uu republica Platonis disputamus 42 ? Ignosce, obsecro, libere scribenti. Vellem, simplitius et brevius hae res agerentur, adde et circumspectius. Anguillam tenet 43 , qui cum Gallo agit.
Vale et me, ut facis, ama.
Tiguri, die paschae 1535.
Fratres te salvum volunt una cum fratribus Augustanis 44 .
H. Bullingerus tuus.
[Ohne Adresse.]vv