[517]
Autograph: Zürich StA, E II 348, 397r.-400r. (Siegelspur) Ungedruckt
Hat durch Capito, der aus Basel zurückgekehrt ist, von Bullingers Entschuldigung für das Fernbleiben vom Konstanzer Treffen erfahren; ist erfreut über die Zusage eines Gesprächs, doch kann dieses wegen seiner Reise nach Schwaben jetzt nicht stattfinden. Am bevorstehenden Reichstag soll der List des Teufels mit der biblischen Lehre gewehrt werden, nach der die reale Gemeinschaft mit Christus durch das Amt der Kirche dargereicht wird. Die Aussage, daß Christi Leib nicht mit den Sinnen, sondern allein im Geist durch den Glauben faßbar ist, stimmt mit der Bibel und den Vätern überein, genügt den gemäßigten Lutheranern und entspricht sachlich dem Zürcher Bekenntnis [Nr. 482]; allerdings ist dort nicht genügend ausgedrückt, daß der Herr selbst sich im Sakrament durch den Amtsträger darreicht. Das Verhältnis zwischen Zeichen und Bezeichnetem hat Bucer in seiner "[Defensio] contra Abrincensem" erläutert; Mißverständnisse können ausgeräumt werden, indem man sich an die Worte der Bibel und der Väter hält. Mahnt zur Pflege christlicher Freundschaft, wie er sie selbst durch seinen Besuch in Begleitung von [Bartolomeo] Fonzio bewiesen hat. Bullinger läßt in seinen Schriften nicht genügend erkennen, wieviel er anderen verdankt, die doch auch vom HI. Geist gelehrt waren; Bucer will demgegenüber vermehrt den Konsens der Kirche durch die Jahrhunderte ans Licht bringen. Die Welt steht unter dem Eindruck der Uneinigkeit der Kirche, stattdessen wären gemeinsame Anstrengungen zum Schutz der Wahrheit nötig. Bullinger soll die Väter, die Scholastik und das Organon des Aristoteles studieren, um sich auf die Verteidigung der Sache Christi an einem Konzil vorzubereiten -Luther und Philipp [Melanchthon]werden dazu kaum in der Lage sein -; die Veröffentlichung seiner [Kommentare] ist weniger dringend. Die Gegner rüsten sich bereits. Grund seiner freimütigen Äußerungen ist seine Sorge um die Kirche. Kann Bullingers Bemerkungen zur "[Defensio] contra Abrincensem"jetzt nicht beantworten. Grüße. Empfiehlt, Konrad [Geßner]bei [Simon] Grynäus studieren zu lassen.
Gratia et pax, observande atque charissime Bullingere.
Rediit heri Capito noster Basilaea 2 et narrat se mihi tuas ad me literas 3 praemisisse, verum currus, in quo vehitur is, qui illas fert 4 , nondum advenit. Memorat vero in illis te excusare, quod non veneritis Constantiam 5 , meque quasi ob id iratum placare. Fateor, mi Bullingere, turbavit aliquantulum, quod non successerat colloquium, quod ambivi toties et tanto studio. At tibi irasci qui possem synceriter adeo caussam Christi agenti? Quanquam hoc ipso vehementius doleat obstare adeo praetenues verborum quorundam nubeculas, quominus agnoscamini a plerisque catholicae ecclesiae consentire, et vos putetis ab ea dissentire illos. Porro, mi Bullingere, res belle habent, dum colloquium
Briefe_Vol_05_072 | arpa |
---|
promittis. Utinam id paucos ante dies factum novissem! Svevia repetenda mihi est citius 6 , quam ut convenire nunc vos queam. Nosti, mi frater, quam cupide Paulus fratres etiam transmaria invisebat 7 , ut nunquam oratio mentem, ita nec scripta orationem possunt aequare.
Instant comitia caesarea 8 , in quibus non dubitamus caussam eucharistiae agitandam. Hac enim rima irrepere satan querit iam non paucos annos. Ibi cupimus eludi veteratoris ||397v. antiqui 9 conatus, quod futurum non dubito, si sentire, ut scriptura docet, et loqui, ut illa loqui solet, non gravemur. Docet autem scriptura Christi veram ac realem communionem, qua sumus caro de carne eius 10 etc., exhiberi sacramentis per ministerium ecclesiae. Et effert hoc ea verborum forma, ut dicat ministrum remittere peccata 11 , regignere 12 , Christo induere 13 , peccata abluere 14 , corpus et sanguinem domini praebere 15 etc.
Ne vero his vel impii vel absurdi aliquid statuatur aut certe non caveatur satis, effici posse his verbis existimo: Corpus domini non fit cibus ventris, non attingitur sensu vel ratione, per se non nisi mente imbuta fide percipi sentirique potest. Ita congruimus cum scriptura, cum patribus, cum sensu omnium sanctorum, approbabimus nos bonis, in aliis authoritatem nobis restituemus, ecclesiam pernicioso isto dissidio liberabimus. In hanc rationem consensere, qui Christum in civitatibus imperii praedicant omnes, satisfacit ea praecipuis et melioribus ex Lutheranis. Nihil itaque restat, quam ut et vos consentiatis, qui Christum docetis per Helvetios. Consentitis autem, quantum ad rem ipsam attinet, et id satis quoque in confessione exprimitis 16 . Sed in huius enarratione proditis vos nondum agnoscere in administratione eucharistiae ideo dici exhiberi corpus domini, quia ipsum vere per ministrum quoque, sed ministerialiter, exhibeatur. Non fatemini obiectum hic et datum praecipue esse ipsum dominum, qui ipse se praebet, sed sacramento et per ministrum.
Panem vultis hic vocari corpus domini 17 , ||398r. eo quod sit signum corporis. At nemo contendit panem corpus vocandum, quod nisi abusive fieri potest, sicut greek 18 est, si dicas: aqua est Christus vel spiritus sanctus, etsi Christus et spiritus sanctus exhibeantur baptismate. Duo dantur in sacramentis, sed alterum propter alterum, signum propter signatum. signatum praecipuum
Briefe_Vol_05_073 | arpa |
---|
est, ad id ergo mentem evocant verba, quae b signum et signatum simul complectuntur et a signo ita ad signatum subducunt solenni synecdoche 19 in omnibus sermonibus, quibus aliquid invisibile per signum visibile exhibetur c . Sed quid toties miseras perdo chartas? Contra Abrincensem 20 satis ista explicui, quantum quidem ea explicare mihi dominus dedit. Summa est, ut id, quod idem sentimus in genere, deducatur in species et eisdem illud verbis eloquamur, sed quibus utitur scriptura et vetus ecclesia; fumos denique, qui hinc possint offundi simplicioribus propter abusum istorum adeo diu inolitum, discutamus verbis, quae nulli queant suspicionem ingerere, quasi ministerio ecclesiae usuique sacramentorum non tribuamus, quantum Christus dominus his rebus tribuit.
Haec res et pleraque alia dogmata cuperem prolixe vobiscum commentari, ut solide in domino conspiremus. Cur enim non cruciet me in literis et coram non aliter salutari quam Bucerus in caussa domini et consentiens, postea vero spargi diversa, et te ipsum ad me scribere, quod dubitaris de fide mea 21 ? Si profana amicitia aperta habet pectora, quid deceat christianam! Ego ea de caussa meis impensis tantum emensus d iter eram, cum ad vos cum Fontio venissem 22 . Ibi libere decebat exponere omnia. Optimi fratres, scitis nulla ratione ferri posse in politia Christi, ut quisque suus sit, nec excusabit nos, quod alii furiunt. Potuerunt saepe ||398v. summi inter se e hostes concorditer tamen gerere bellum pro r[e] p[ublica] Ro[mana], altero alteri deferente. Quid requiratur merito a nobis?
Lego tua scripta 23 , mi frater, ubi ea enarras, quae ante te enarraverunt non Wittenpergenses modo, sed et nostri, Oecolampadius, et f cum primis scriptores illi maiorum gentium g . Sed nulla fit horum mentio, ubi etiam eorum sententiam sequeris, sed nec veterum, nisi admodum raro. Nos nihil possemus in his rebus verum dicere, nisi id suggerat spiritus sanctus 24 . Si iam is aliis ante nos id ecclesiae dedit proponere, cur non hunc honorem ipsi, omnis veri autori, habemus, ut testificemur, quod et antea orbem hoc dono dignatus sit? Ipse
Briefe_Vol_05_074 | arpa |
---|
quoque hac in re peccavi in enarrationibus meis in evangelistas 25 , sed non tam voluntate quam necessitate; deerat tempus omnia perlustrandi. Scribo nunc, cum ocium est, in epistolas Pauli 26 . Hic religiosius observo, quod illic non licuit. In hoc sudo, ut ostendam consensum ecclesiae per omnia secula. Nec patres nec scholastici ita, ut contemnimus plerumque utrosque h , absque iudicio sua scripserunt.
Id sentit mundus eoque minus habet nobis fidei, quam saepe videt esse meras calumnias aut certe halucinationes, cum tantum i non tonare nobis videmur mera oracula. An autem non praestaret nos eo condere et diligentia omnia tractare, ne quis possit ea vel culpare vel eis etiam refragari? Profecto aliud opus est - veritatem certo ex istis, quae mundum occuparunt, eruere tenebris k ac etiam contra varias veri species tueri -, quam vulgo creditur. Sentiemus autem, ubi aliquando oportebit congredi. Ad id velim nos communiri. Spiritus quidem istuc donum est et opus, sed nunquam exercet illud per ignavos. At quae ||399r. in rebus divinis, in negocio salutis humani generis satis?
Tu mihi, mi frater, hoc nomine plurimum coleris, quod patres legis nec sine iudicio, quod etiam indies certius illos adducis. Scholastica non attigisti per aetatem 27 , et in quibusdam videris destitui ratione illa certiore demonstrandi l ex primis vel quae primis constant. Proinde quo ingenio es, qua natura quoque candore, qua denique luce m in scribendo, magnopere velim Aristotelis organon 28 a te diligentius excussum et scholastica vel semel percursa. Lutherum existimo defunctum suo munere, quanquam propter ingenii vehementiam haud ita multum prodesset ad graviorem dogmatum excussionem, si adversarii adsint improbi. Philippus 29 admodum infirmo est corpore, nec sunt ulli alii, sive ex iis, qui iam celebres sunt, sive qui emergunt, quibus caussam Christi ausim committere in concilio defendendam. Iam omnino spero fore, ut aliquando de religione publicitus tractandum sit. Valde itaque te oro: Praecipuas controversias diligenter cognosce, quid scholastici tradunt, ipse vide, ex patribus te muni. Etiam si non ita festines alia n tua edere 30 , minus ecclesiae oberit. Quod non dico, quod non cupiam tua omnia iam aedita aut timeam te mea praeversurum. Qua ratione namque ego Paulum suscepi tractare, ut scilicet
Briefe_Vol_05_075 | arpa |
---|
argumentationes fusius explicem et quibus nitantur mediis o ostendam, tum in dogmatis saeculorum consensum ostendam p , et id quoque pluribus, praestat tua praeire compendia. Non igitur putes me hic velle avertere, ne mihi quid praecipias. Publicum specto, universae caussae te parari cupio.
Novi, si quisquam alius, quid virorum ||399v. habeat Germania, qui emergant, ut forsan utcumque cognoscere possum, quid quisque virium prae q se ferat. Certus quoque sum praecipuam papistarum spem esse brevi fore, ut tollantur, qui sunt illis formidabiles. Exercentur quoque contra nos cottidie. Certe Bernensis et aliae disputationes 31 non debent nos efferre. Scripturas nunc versant et sua aliis didicerunt efferre coloribus.
Quia te profecto eximie amo, ideo ago sic libere tecum. Si ea non boni consulas aut alia suspiceris, quam ego profiteor - ut hoc malum omnino apud vos nonnihil valet, cautionem putare statim quod deterius est suspicari -, facies, quod a te non expecto. Novit dominus, quod hic ago ecclesiae caussam et vestram. Nos nobis in imperio ut timeamus, caussam iam nullam habemus, dum sic nobis convenit. Vos solos habendos sacramentorum violatores r , id vero dolet. Dolet etiam, quod tam multi nondum intelligentes, quid in hac controversia sit, sic turbant orbem et perdunt bonos. Sed satis tandem. De tempore congressum dispiciam quam primum.
Memini, quae notaris in libro Contra Abrincensem 32 . Nunc non vacat et ad illa respondere, sed oro, excutias diligenter, qua quodque ratione scripsi. Volui dare gustum in eo libello tractandi caussam Christi in concilio contra papistas.
Bene vale s et diligenter meis verbis saluta Bibliandrum, Leonem 33 , Pellicanum ac reliquos.
Arg[entorati], 29. ianuarii.
Tuus Bucerus.
||400r. Est et aliud, quod a te contendo, mi frater, quantum apud te gratia et studio valeo. Chunradus 34 , hic optimus et studiosissimus adolescens, mirifice proficit in linguis et omni studiorum genere et veretur se apud vos docendis pueris addicendum. Iam profecto ad maiora natus est. Plurimum itaque te obsecro:
Briefe_Vol_05_076 | arpa |
---|
Effice, ut possit apud Gryneum 35 aliquandiu agere et logicis ac mathematicis quoque imbui. Non sunt ista sublimia ingenia deterenda in ludis t nec prosunt illic, versantia scilicet in maioribus. Est mire inocens et portentose studiosus. Iuva eum, si potes. Certe, certe videndum nobis, ut ecclesiae viros educemus, qui valeant, et os obstruere contradicentibus.
Iterum vale.
[Adresse auf f. 400v.:] Vere eximio domini Iesu servo Heylrycho Bullingero, symmystae summe colendo.