[1980]
Autograph: Zürich StA, E II 347, 269-271 (Siegelspur a ) Regest (mit Zitaten): Köhler, Hessen und die Schweiz 474f, Nr. 37
Die beiden Trostbriefe Bullingers steigern seine Achtung und Liebe, die er für ihn und seine
Werke von jeher empfindet, und sie stärken ihn in der misslichen Lage der Kirche, die das
Wüten des Teufels vor seiner Niederlage und der Änderung der Verhältnisse verursacht hat;
nie hatte die Kirche Christi grimmigere Gegner, doch Gott wird helfen, während die Gelehrten,
zumal in Deutschland unter den gemäßigten Regierungen, ihren Studien nachzugehen
haben. Nichts quält ihn so wie der neu entfiammte Streit um das heilige Abendmahl, der die
Kirche spaltet und auch die Frommen verdirbt - Gott möge helfen! Hörte, dass Bibliander
Vorlesungen zur Apokalypse hält, deren Veröffentlichung von allen [Frankfurter] Gläubigen
zur Tröstung und Stärkung der Kirche gewünscht wird; anderenfalls soll Bullinger Rudolf
[Gwalther] um eine Abschrift für Pistorius bitten und sie ihm durch [Christoph] Froschauer
zustellen lassen. Die [Zürcher] Heranwachsenden [Rudolf Kopp, Bernhard Lindauer sowie
Wolfgang Haller oder Johann Felix Renner] sind nach einmonatigem Aufenthalt in Marburg
wohlbehalten in Wittenberg angekommen und werden wohl an Michaelis [29. September]nachbriefe_vol_14_389 arpa
[Zürich]zurückkehren. Bullinger soll für [die Frankfurter]und die gesamte Kirche beten; den
[evangelischen] Geistlichen wird Gott beistehen; Grüße, besonders an Rudolf Gwalther, der
Pistorius Nachrichten über den französischen Krieg in das Haus von Melchior [Ambach] in
Frankfurt schicken soll; der Kaiser soll wieder einen Wormser Reichstag zu Religionsangelegenheiten
angekündigt haben; Grüße.
Gratiam et pacem a deo patre nostro per Iesum Christum in spiritu sancto.
Iam olim, Bulingere, summopere colende, et b eruditissimis et maxime piis scriptis tuis et suspicere te et diligere cepi. Verum, cum nuncnuper gravissimas c tuas consolationes d ad me binis literis 2 perscriptas perlegissem, summa observantia ac ardenti amore te complexus sum. Lucebant enim in oratione et ingenii acumen et eruditio singularis atque vera pietas, quarum virtutum coniunctione nihil pulchrius, nihil amabilius cogitari potest. e Itaque vicissirn abs te peto, ut benevolentia me tua complectare. Fatebor f autem, quod res est, me tua oratione non solum oblectatum, sed etiam confirmatum esse g in hisce aerumnis ac ecclesiae miseriis, licet non minime movear h alioqui imagine, qua me de omnibus ecclesiae temporibus admonere soleo, beneque intuendam mihi perpetuo in omnibus periculis propono, videlicet sathanam sibi maximas accersere clades, cum acerrime pro suo regno pugnat et atrocissime sevit. Nunquam pugnavit acrius, quam cum evertere ducem nostrum Christum ipsum conatus est, maxime autem in eo praelio succubuit, et sequitta est postea universi orbis mutacio. Maximae rerum conversiones post Pharaonis 3 Maxentiique 4 furores secutae sunt, qua de re et nos quantumvis in periculosissimis temporibus melius sperare decet, quo magis crescere videtur robur i diaboli tum in sycophantis 5 tum in tyrannis. Licet enim ecclesia Christi nunquam in adversarios rabiosiores et impudentiores incidisse videatur, k et ruinae mutacionesque imperiorum sepe duriter quassaverint ecclesiam dei, non tamen dubitandum deum optimum maximum propter filium aliqua ecclesiae hospitia servaturum esse. 6 Interim l nos nostrum officium
briefe_vol_14_390 | arpa |
---|
modeste faciamus ac deo exitus commendemus, cui curae erit, ne funditus pereant ecclesiae, m quantumvis aliqua membra trucidentur. Et n fortassis ideo in Germanicis urbibus collocavit aliquot ecclesias, quae aliquanto habent tranquilliora et moderatiora imperia quam ullae aliae gentes. o Sepe igitur multis modis vos beatos esse et cogito et praedico, qui et a principum negotiis plerumque insulsissimis abestis et studiis literarum sacrarum frui in illa vestrarum urbium tranquillitate potestis. Non premunt vos aulicae tyrannides, non impediunt disciplinam, non interturbant studia greek p 7 tumultus principum.
Possem alia multa recitare, quae omitto. Quid enim dicam, quod contentio illa sacramentaria vix aliquo modo sopita per quosdam de novo revocatur? Qua re nulla est alia, quae animum meum magis excruciet. Vidi enim et expertus sum dispendia huius concertationis. Profecto cohorresco toto corpore, quoties cogito haec sacra symbola, per quae Christus dominus noster se ipsum, suum corpus et sanguinem atque omnia sua dona exhibet vere et efficaciter fidelibus atque summa dilectione conglutinat, 270 || nostro vitio fore instrumenta dissidii, schismatis. Sacramentis sacrosanctis Christus ecclesiam suam colligere et coadunare voluit; iam nostra morositate hisce ecclesia dissipatur et miserrime discerpitur. Utinam perpenderent tamen vel illud poetae:
"pax optima rerum,
quas homini novisse datum est, pax una triumphis
innumeris potior", 8 si spiritum sanctum in scriptura nulla non loco ad pacem, concordiam, unitatem et veritatem inhortantem audire detrectant! Sed, quo rapit me impetus, ne dicam zelus domus domini 9 . Utinam deus propter Christum hanc in ecclesia dissensionem tollat huicque finem semel imponat, quo pietas non solum in malis, verum etiam in pils quibusdam gravissime obleditur 10 !
Audio d. Bibliandrum modo prolegere publice Apocalypsim Ioannis, qui liber infirmitatem, scandala et aerumnas ecclesiae Christi graphice depingit atque simul in hisce pios gravissime consolatur. 11 Quare cupiunt omnes boni
briefe_vol_14_391 | arpa |
---|
et pii apud nos, ut suas meditaciones in hunc librum Bibliander ecclesiae legendas publice proponat praelo committens, quo tamen in hisce tantis malis solatium aliquod habeat, quo per spiritum sanctum se sustentare possit. Quod si omnino nolit publicare, rogo, ut meo nomine Rodolphum 12 obsecres, quo meo sumptu describi q procuret mihique per Froschouerum mittat.
Adolescentes 13 vestri eruditi et pii Martispurgum 14 post mensis spatium reliquerunt salvique et incolumes petierunt Wittenbergam, ut audio, deo volente vos revisuros ad festum Michaelis 15 .
Hisce vale in domino Iesu quam foelicissime, clarissime Bulingere, una cum tota tua domo et ecclesia, atque rogo, nos nostramque universam ecclesiam tuis precibus deo commendare velis. Hac spe nos praecipue sustentamus. Quorum enim mentes deus excitavit ad munus evangelii et vocavit, eorum labores et certamina invocatus proculdubio etiam est adiuturus, ut vel saltem aliqua pars generis humani praestet offitia deo grata, ne totum genus humanum furenter adversetur deo et pereat. 16 Impendio precor, ut symmistas
briefe_vol_14_392 | arpa |
---|
tuos omnes, dominos ac fratres meos observandos, offitiosissime ac diligentissime salutes, Bibliandrum, Pellicanum ac reliquos, praesertim d. Rudolphum Gvaltherum, veterem amicum, quem velim admoneas etiam, ut aliquid certi de bello Gallico 17 (dum licet per nuntium) mihi scribat; potest enim id propter vicinitatem 18 . Literas dum vult mittere, potest facillime, dummodo habeat nuntium, qui petat Francofordiam atque ibi in domum d. Melchioris 19 , ecclesiastae, offerat. Is quotidie potest hasce mihi offerre. 20 Valetudinem ||271 vobis omnibus faustam ex animo precor. Aiunt a cesare 21 rursum indictum esse conventum Wormacie in causa religionis. 22 Quod si verum est, rursum vexabimur fucosis conciliationibus, maxime cum adversarii religionem non intelligant. Quamvis omnia conabor, ut me hisce eximam. 23 Salutant vos aliquot ministri verbi per agrum Niddanum 24 .
Raptim, ex Francofordia. 10. septembris anno domini 1544.
Iohannes Pistorius Niddanus
ex animo tuus totus.
[Adresse auf der Rückseite:] Viro et eruditione et pietate claro d. Henrycho Bul[l]ingero, theologo Tigurino, domino suo plurimum colendo etc.