[1145]

Autograph a : Zürich ZB, Ms F 62, 449r.-v. (Siegelspur) Teildruck: Corr. des réformateurs V 46-50, Nr. 723

Entschuldigt die verspätete Rückgabe des [Neuen] Testaments [Zwinglis], das er bis zur Fertigstellung der eigenen Ausgabe behalten wollte, und nennt Gründe, weshalb er es mehreren Boten nicht mitgeben konnte. Abgehalten hat ihn u. a. seine Reise ins Wallis, wo der Übergang zur Reformation nur deshalb noch nicht erfolgt ist, weil man Unruhe vermeiden will und weil der "Lutheranismus" bei den Bauern in Verruf steht; vom Bischof [Adrian von Riedmatten] hat er im Gespräch einen günstigen Eindruck erhalten. Führende Kreise fördern insgeheim die evangelische Lehre, halten aber aus Rücksicht auf die Bauern an Messe und Fasten fest; sie sind gebildet genug, um den Priestern in einer Disputation überlegen zu sein, doch ist es schwierig, diese für ihre Laster zu belangen. Das Wallis würde vermehrt Bern zuneigen, wenn nicht die dortige Scheidungspraxis Anstoß bereiten würde, deshalb sollte Bullinger zu diesem Problem öffentlich Stellung nehmen; Platter selbst trägt durch die Aufnahme von Studenten dazu bei, das Land für Christus zu gewinnen. Bittet Bullinger, ein Büchlein aus Wittenberg nach Elgg weiterzuleiten und sich, was die Dichtung [,,Alexandreis" des Walter von Châtillon]betrifft, zu gedulden; hinsichtlich des Nizolius" ist er zufriedengestellt. Mahnt zu Vorsicht, da die Stimmung im Wallis auf der Kippe steht; durch geschicktes Vorgehen könnte es gelingen, das Land den Fünf Orten zu entfremden. Entschuldigt sein weitschweifiges Schreiben. Grüße.

S. Non dubito, observande d. Bullingere, quin iamdudum mihi ita irascaris, ut magis non possis, quod testamentum ² in hanc diem usque non remisi, imo

vom 3. November 1537 (vgl. unten Anm. 2 und 20f).

2 Gemeint ist offenbar "Zvinglii exemplum novi testamenti", das Bullinger am 3. November 1537 an Platter ausgeliehen hatte (s. HBBW VII, S. 292, 14-22). Wahrscheinlich handelt es sich um Zwinglis Abschrift der Paulusbriefe (s. ebd., Anm. 5), die Platter für seine Ausgabe des Neuen Testaments (vgl. unten Anm. 4) beiziehen wollte.

Briefe_Vol_08-166	arpa

---

iam dudum procul dubio me aut perdidisse aut ita foedasse credis, ut non audeam reddere, aut omnino reddere nolle. Verum nihil horum est, quod vereare; tale b adhuc mecum habeo, quale c accepi. Caeterum quod non d citius reddiderim, eae sunt causae, et, aut nunquam salver, verissimae. Prima, quod antequam Francofordiam abirem ³ , mittere e potuerim nequaquam, quia vix absolvi testamentum ante nundinas ⁴ . Ubi Basileam redii, daturus eram Froschouero, sed ille abiit, antequam ego scirem. Tum volui Myconio dare ⁵ , sed videbam illum alioqui f onustum. Comittibus credere non audebam; sciebam enim, quam saepe negligentes sient, praesertim si, ut ipsi inquiunt, pfaffis servire debeant. Retinui igitur, ut qui quotidie expectarem nostrum Quirinum 6 , dum ex nundinis aut patria rediret. Hunc ego a nundinis non vidi.

Tandem accidit, ut eundum esset in patriam, in qua (ut haec obiter dicam et habeas, mi d. Heinrice, quod laeteris, nam scio te adeoque omnes pios homines haec libenter audire) ita omnia offendi, ut sit certissima spes, certissima, inquam, illos quoque veritatem accepturos. Nam quod differunt, nulla alia ratio est, quam quod boni illic viri occasionem expectant, dum hoc possint citra tumultum. Et episcopus ⁷ ipse, quo cum diu colloquutus sum et prandium sumpsi, videtur vir minime malus. Is ad auram rusticorum sua vela pandit ⁸ . Rustici omnes uno ore clamant in sacerdotes (nam vivunt turpissime); tamen Lutheranismum nolunt, quia putant nescio quid abominabile esse et plane impium, quod apud nos docetur, ut sunt a pfaffis seducti et persuasi.

Tertium genus est, qui rerum potiuntur, id est post episcopum summi. Omnes favent evangelio, quorum magnus certe hinc inde est numerus, non tamen adeo fortes, quin a rusticis domari possent, si suspicarentur illos tales esse. Hi igitur pulchre hoc dissimulant et interea hinc inde rusticis et cognatis primum, quae vera salutis via sit, ostendunt domi et ubicunque sermo de his rebus incidit g . Sunt igitur illi in suspicione apud omnes, quod Lutherani sint; interim tamen ex eorum dictis eos Lutheranos iudicare non possunt. Fatentur enim h , quae dicunt pia esse et minime Lutherana, dum abusus

Printed Editions of Holy Scripture in the Library of the British and Foreign Bible Society, compiled by T. H. Darlow and H. F. Moule, Bd. II/2. London 1911 (Nachdruck: Cambridge 1993), Nr. 4611.

Briefe_Vol_08-167	arpa

---

non manifeste accusant. Interim ipsi rustici incipiunt per se abusus calumniari propter sacerdotum vitia. Et observant diligenter suspectos, numquid designent, quod Lutheranos arguat. At illi boni viri cavent tumultum et adeunt ceremonias cum caeteris et semper hoc in ore habent, expectanda esse domini iudicia, illum inventurum viam, ut res procedat. Et ut scias, isti tales sunt, ut, si congrediendum sit cum sacerdotibus et disputandum, facillime forent superiores. Nam plerique Latine docti sunt, non absolute, sed intelligunt utcunque, quae legunt i . Hi igitur in manifestissima suspicione sunt; sed nemo est, qui illis vim inferre audeat, tantisper dum cum illis adeunt missas, abstinent a carnibus diebus prohibitis, ut ipsi aiunt etc. k Rustici amant ipsos l , utpote quos eligunt magistratus. Sacerdotes accusare apud episcopum non audent, et si clam accusent, ille palam poena afficere non conatur, nam aliorum exempla eum docent, quam sit difficile Vallesianis manum inferre.

Ita varie se res habent. Incipiunt odisse Quinque Pagos ⁹ , suos confoederatos, et amorem ab illis ad Bernates transferunt. Et unicum est, quod pios offendit in Bernatibus, quod scilicet matrimonia separent. Ita ipsi aiunt. Separari quidem fatentur posse adulteros; sed quod is, qui peccavit, vel illa, ut isti possint alteri se associare, istud vehementer offendit. Et est hodie vix res m , quae plus offendat, non apud ||449v. illos solum, sed ubique, quod boni viri verentur, ne hic peccetur. Atque utinam aliquis sit, qui eum locum tractet! Et vix scio, qui melius istud possit quam tu, si animum adieceris. At non oporteret haec ad meos scribere, nam tum Pagis Quinque suspecti forent, et fortassis struerent insidias, ut Christum in pueris innocentibus, ut conabatur Herodes 10 , perderent. Verum si scirem te haec propter Christum aut velle aut propter negotia posse tractare, dicerem, quid illos maxime hic torqueret etc. Indicabis igitur, si quid etc. Ich bitten uch umb der eer gottes willen, mag es sin 11 . Si haec natio n ad Christum pertrahi posset, actum propemodum de Quinque Paganis (ut ita dicam) esset o . Bene res se habent, si absint a nostris offendicula. Tamen res, ut spero, procedet, si adiuverint boni viri. Ego mecum reduxi pueros decem et prius quinque habebam ¹² ; mittentur plures, nec est, qui amplius hiscere contra audeat ¹³ , quantumvis

Briefe_Vol_08-168	arpa

---

torvo vultu me quidam aspexerint. Dominus orandus est, ut viam ostendat, et faciet haud dubie. Non possum plura, ne nauseam, dum iucunda male scribo, tibi paream. Haec obiter inserere placuit. Obsecro, quod oravi, ut impetrem. Sed redeo ad institutum.

Redii Basileam ea die, cum a vobis Otho noster ad nos rediit ¹⁴ . Cepi denuo nuntium quaerere. Hic Melchior Wirtius ¹⁵ cum aliis duobus dixit se iturum ad thermas ¹⁶ ; huic dare decrevi tuum testamentum. Intervenit mulier 17 quaedam mihi nota et nata ex Tyguro; haec promisit se accepturam et abiit me nescio. Ita ego denuo delusus admodum dolui. Hasce literas igitur scripsi, ut, si nullus alius inveniretur nuntius, mitterem p proprium. Adiunxi q et alium libellum ex Vittaeberga 18 ; hunc, si potes, mittito ad Elggi ¹⁹ . Obtestor te, mi Bullingere, ne mihi succenseas, nam ita res se habent, quemadmodum scripsi. Misissem lubens testamentum etiam aliud, ut aliquid non praemii, sed munusculi haberes pro hoc officio, sed verebar, ne gratum esset, cum habeas antea; sed siquid aliud voles, indicato, et mittam libentissime. Quod carmen attinet, quod ad r misisti ²⁰ , oro, ut differas paululum; expecto vetustum quoddam exemplar e patria, cum quo conferam. Tertium habet Oporinus; hunc alloquar, quid de illo decreverit. De Nizolio contentus sum ²¹ . Omnis res s in tuto est, et bene habet, si te placavero; sed ignosces, spero, ubi audisti, quid causae fuerit.

Quod scripsi de Vallesianis, malim clam esse, ne qua ad hostes evangelii perveniat rumor et struantur insidiae. Sunt alioqui iam illis suspecti, et rustici Vallesiani adhuc pendent; facili momento huc atque illuc moveri possent. Nihil melius, quam si avelli t possent a Quinque Pagis, id quod difficulter fiet; sed spero fore, nam Vallesiani contemnuntur ab illis. Summa: Was sol

Briefe_Vol_08-169	arpa

---

ich sagen, man muß wyßlich handlen und gott vor ougen han und bitten und nitt uffhörren.

Ignosce mihi, id te oro per charitatem, quae mutua esse debet in Christo, quod non sim veritus primum non servare fidem, quod tamen citra meam culpam evenit, deinde te tam ineptis, et si essent elegantissime, propter prolixitatem molestis literis onerare u . Decreveram paucissimis scriberem, at postquam semel cepi, tam iucundum fuit tecum confabulari, ut finire nescierim.

Salutabis, quaeso, meo nomine d. Collinum et Ammanum, Theodorum ²² etc. Dicerem plura v , sed, ut dixi, haec nimis multa.

Vale et me tibi in domino commendatum habe.

Basileae, 12. iulii.

Tuus Thomas Platterus.

[Adresse auf f. 450v. w :] Domino Henrico Bullingero, apud Tygurinos verbi dei summo praeconi.