[604]
Gedruckt: In d[ivi] apostoli Pauli ad Galatas, Ephesios, Philippenses et Colossenses epistolas Heinrychi Bullingeri commentarii, Zürich 1535, f. 1r.-4v. (Widmungsvorrede)2
Wird von vielen zur Fortführung seines Kommentarwerkes zu den apostolischen Briefen gedrängt, obwohl seine Pflichten ihm kaum Zeit dazu lassen und obwohl schon zahlreiche solche Kommentare geschrieben wurden, so etwa zum Galaterbrief die verlorenen von Origenes und anderen, die erhaltenen von Hieronymus, Ambrosius, Augustin und Theophylakt sowie in neuerer Zeit jene von Lorenzo Valla, Lefèvre d'Etaples, Erasmus, Luther, Megander und Johannes [Bugenhagen]. Greift gerne auf Worte und Meinungen anderer zurück, doch kann es nicht genügen, Zusammengetragenes bloß aneinanderzureihen; die Darstellung muß den Bedürfnissen der Zeit entsprechen, die Einseitigkeiten früherer Ausleger sind zu vermeiden, und vor allem ist nach der Ehre Gottes und nach Übereinstimmung mit der HI. Schrift zu trachten. Behandelt die vier Briefe im Zusammenhang, weil sie insgesamt die Summe des Glaubens enthalten: Der Epheserbrief lehrt die wahre Erkenntnis Christi, die im Galaterbrief gegen Feinde verteidigt und im Kolosserbrief nochmals zusammengefaßt wird; im Philipperbrief reicht der himmlische Arzt Paulus Medizin für Angefochtene dar. Widmet die Kommentare den vier [Konstanzern], nicht um ihnen zu schmeicheln, sondern um durch ihre Autorität, die auf ihrer Frömmigkeit und Weisheit sowie auf der Armenhilfe ihrer gebildeten Schwester Margaretha Blarer gründet, geneigte Leser zu gewinnen. Grüße.
Clarissimis viris d. Ambrosio Blaurero et Ioanni Zviccio, Constantiensibus praesulibus, Conrado item Zviccio et Thomae Blaurero, patritiis et senatoribus fratribus, Heinrychus Bullingerus gratiam et vitae innocentiam a domino.
Qua dexteritate enarraverim hactenus aliquot apostolorum epistolas 3 , norunt ecclesiae, penes quas d[ivus] Paulus voluit de prophetiis esse iudicium 4 . Ego quidem de puritate fidei simplicitateque mihi bene conscius nunc demum et de ecclesiarum approbatione bene ominari incipio, posteaquam magni nominis viri pietate et eruditione celebres. fratres item sancti et
| Briefe_Vol_05_255 | arpa |
|---|
complures, ut in reliquas quoque epistolas commentari pergam, urgere non cessant 5 . Remorantur equidem vel plurima conantem frequentes illae contiones publicae, remorantur negotia varia. Quid, quod temporis angustia ac brevitas non modo mihi me ipsum surripit, sed conatus meos vehementissime fraudat? At illi nihilo minus non omnem aiunt deperdendam esse occasionem, arripiendum esse quantutunicunque supersit temporis illoque bene utendum; caeterum scribendis commentariis non posse me utiliorem piis collocare operam. Dum vero obiicio doctas et sanctas multorum tam prisco-II 1v. rum quam recensiorum enarrationes in apostolicas extare epistolas, inde protinus isti colligunt planum fieri, quod diversa semper fuerint in ecclesia munera dei et suum cuique donum vel hodie datum sit, quod nisi improbitatis accusari velimus, fideliter in proximorum utilitatem sit erogandum, quum hoc ipsum videamus factitasse et veteres, qui, tametsi in epistolam Pauli ad Galatas extarent quinque libri Origenis et decimus Stromatum liber 6 , non revocarunt a commentatione calamum suum. Equidem constat veterem ecclesiam plurimorum simul expositiones legisse vel huius (ut caeteras non commemorem) ad Galatas epistolae. Nam Hieronymus author est 7 post Origenem in epistolam ad Galatas scripsisse Didymum Alexandrinum 8 , Appollinarium Laodicenum 9 , Alexandrum quendam 10 , Eusebium quoque Emesenum 11 et Theodorum Eracleotem 12 . Verum illa non pervenerunt in manus nostras. Nam iniuria temporum interciderunt. Venerunt autem ad nostram memoriam, quae scripsere d[ivi] Hieronymus 13 , Ambrosius 14 , Augustinus 15 et Theophylactus 16 , ut alios
| Briefe_Vol_05_256 | arpa |
|---|
taceam. Putarunt ergo isti exactores commentariorum nostrorum nihil me contra maiorum peccare exemplum, si post maxima maximorum virorum munera aera minuta duo mittam in gazophylacium domini 17 , peccaturum autem, si negern in commune deferre, quod contulit gratia domini. Prodiisse sane aiunt in lucem etiam hodie annotata et ||2r. commentationes in epistolam Pauli ad Galatas doctissimorum virorum Laurentii Vallae 18 , Fabri Stapulensis 19 , Erasmi Roterodami 20 , Martini Lutheri 21 , Gasparis Megandri 22 et Ioannis Pomerani 23 , verum adeo non debere illorum diligentiam absterrere a scribendo, ut incitet potius, utpote qui enarratione ipsorum diligenti plurimum possim iuvari.
| Briefe_Vol_05_257 | arpa |
|---|
Vicit tandem obstinatiam meam ratio, operis difficultatem cum veterum tum recensiorum diligentia. Non enim, quod nonnulli solent, erubesco aliorum bene uti et verbis et sententiis. Quorsum enim attinet veritatem vere et simpliciter propositam nolle nisi peregrina et nova veste tectam recipere? Cum ipsa vetustas nonnihil authoritatis rebus addat et foelicius nonnunquam, purius et apositius apud illos reddita sit, quam hodie a nobis reddi possit. Atqui sic dicat aliquis: Praestaret solis priscis omnes collocasse operam neglectis nuperis illis tractatoribus, qui ex retextis aliorum sertis novas subinde corollas concinnare gaudent. Verum notum est proverbium vulgatissimum greek greek greek greek 24 . Neque enim unus omnia vel vidit vel didicit. Nec vero probandi sunt consarcinatores stolidi, qui citra iudicium quaelibet congerunt. Necesse enim est, ut quaelibet suo dicantur loco. Gemma est proprium verbum suo loco insertum, ut de sententiis taceam. Alium ordinem et tractatum ||2v. alia requirunt tempora. Quid, quod alii interpretes aliud atque aliud spectarunt? Requiras in aliis ordinem, in aliis perspicuitatem, copiam in his, brevitatem in illis. Sunt, qui in asserendo infirmi in refutando maioribus polleant viribus. Sunt alii, qui in locis communibus tractandis non infoelices, at in enarrandis authoribus, id est reddenda mente authoris, sint infantissimi, utpote in quos competit illud Caii: "harena sine calce"25 , et illud Ciceronis: "scopae dissolutae"26 . Videas alium interpretem, qui in sacris exponendis nihil nisi tropos et idiomata observet, alium vero, qui linguas modo conferat; certat tertius aliquis contra haereses et haereticos, et hi fortassis negligunt, quae faciunt ad aedificationem fidei, consolationem afflictae conscientiae et ad exhortationem ad sanctimoniam et integritatem vitae. Iam qui haec superstitiose etiam curat, fere reliqua omnia negligit. At diligentis et absoluti interpretis erat ista omnia observare. Id quod non in hoc dico, quod ipse viderim aut hoc ordine et hac diligentia commentariis nostris sacra enarraverim, sed ut morosi quidam amentesque videant hodie non inanem ludere operam, qui commentariis aedendis accurate invigilant. Scriptura enim amplissimus ingeniorum campus est. In quo tamen illi modo foeliciter exercentur, qui metas fidei et charitatis non transgrediuntur; item, qui gloriam dei, non suam quaerunt. Notissimum certe illud comicum: "Nullum est ||3r. iam dictum, quod non dictum sit prius."27 Quodsi nihil posthac dicendum, nisi quod prius non sit dictum, silendum profecto erit omnibus. Verum quis hoc ab homine exigat? Loquendum ergo omnibus, quorum loqui interest, quorum loquutio sana est atque prodest. Quod me attinet, malo ego in spongiam recidere 28 et interire scripta mea, si non prosunt ecclesiae, si non per omnia congruunt scripturis canonicis. Hae
| Briefe_Vol_05_258 | arpa |
|---|
enim merito cynosurae 29 loco sunt omnibus per hoc fretum navigantibus. Deus autem et pater domini nostri Jesu Christi mihi testis est, quod hanc operam iuvandi, non aliorum scripta vel obscurandi vel calumniandi, suggillandi vel vellicandi studio suscepi.
Data autem opera statui quatuor hasce Pauli epistolas - ad Galatas videlicet, Ephesios, Philippenses et Colossenses - uno hoc volumine et complecti et exponere, quod in his totius religionis christianae summa appositissime videatur exposita. Eiusdem quidem argumenti sunt duae priores et postrema, sed non pari filo a et ratione conscriptae. Nam in epistola ad Ephesios simpliciter exponit cognitionem suam in mysterio Christi, id est, quae sit vera Christi cognitio secundum evangelium. In Galatis vero hoc ipsum docens maxime contra renitentes et iudaismum pro christianismo obtrudere volentes disputat. In utraque vides doceri, quae sit fides christiana, quae vera religio cognitiove dei per Christum, sed aliter atque aliter exponi. Et Coloss[ensibus] ||3v. dicata epistola nihil discrepat ab ea, quae scripta est Ephesus, nisi illam huius epitomen vocare malis, quemadmodum epistola Pauli ad Galatas eius, quae ad Romanos scribitur, epitome est, quod iustificationis attinet negotium. Nam quae ibi de vocatione gentium disputavit fusius, succinctius constringit in epistola ad Ephesios. Hisce autem tribus epistolis commodum coniungitur epistola ad Philippenses, quod in hac mira contineatur consolatio in afflictionibus, exhortatio ad charitatis, perseverantiae et virtutum studium, quae omnia iis praemodum sunt necessaria, quibus innotuit cognitio Christi et modus iustificandi per gratiam dei. Nam hi variis afflictionibus explorantur, nonnunquam vel inertia vel corrupta doctrina et haeresibus a simplicitate abducuntur, ut pharmaco aliquo adversus hos morbos sit opus, quod quidem coelestis medicus Paulus ea paravit epistola.
Cum autem circumspicerem, cui pro more hasce commentationes, laborem meum, dedicarem, primum occurrit integritatis vestrae quatemio firmissime sibi fide, nobilitate, gloria et sanguine connexa 30 . Non spectavi ego dedicatione mea, quod multi solent. Alii enim suo labore eos illustrare cupiunt, quibus opera dedicant, ego vero operam meam ex vestra authoritate, gloria et virtute ornari cupio. Ambiunt alii dedicationibus magnorum hominum favorem et amicitias demereri, illos et ad officia sibi quasi ohnoxios obstringere sat-||4r. agunt. Multi encomia istorum artificiose componentes non citra adulationis crimen ipsos ab iis laudant virtutibus, quas eis inesse vellent. Hisce autem apud vos nihil mihi erat opus, ut qui amaveritis me officiosius semper, quam unquam sim merendo. Nec ego vel lucrum facere vel encomia canere institui. Adulari non didici. Neque vobis adulatore opus est, qui absentes virtutes, quas praesentes cupiat, laudibus vehat et ita veluti stimulum infigat et
| Briefe_Vol_05_259 | arpa |
|---|
calcar addat. Ipsi per divinam adiuti gratiam vobis ipsis satis estis ad gloriam. Nec uno aliquo vobis opus panegyrista. Nam urbes praeclarae doctrinam vestram sanam, pietatem religiosam, prudentiam item senatoriam raram, sapientiam et fidem praeclaram, eruditionem quoque praesignem et humanitatem excellentem suspiciunt, hasce in vobis praedicant populi, de hisce gratulantur ecclesiae, invident has impii, venerantur illas in vobis sancti et fausta quaeque imprecantur. Accedit praeterea gloriae vestrae castissima illa soror vestra Margarita Blaurera, quae post pudicitiam virginalem et multa et magna in pauperes, hoc est in Christum sponsum, officia beneficiaque eximiis aliis dotibus multis et variis eruditionem quoque et peritiam Latinae linguae coniunxit, pia et deo dicata per omnia. Agnoscitis nimirum dona dei. Non ignoratis, quantum tota vestra familia ob praeclara dei dona accepta debeat ecclesiae. Nihil habemus, quod ||4v. non acceperimus. Nemo de acceptis dei donis perinde gloriari debet, quasi non acceperit 31 . Et quae dantur a domino, in hoc dantur, ut prosimus quam pluribus. Equidem vos nemini non prodesse, obesse nemini studetis, beneficos et humanos exhibetis vos omnibus. Eatenus ergo vos ipsos et nobis impendite, ut vestri nominis auspitio hi commentarii nostri exeant in publicum, id est, ut vestri nominis authoritate vendibiliores magis propitios habeamus lectores.
Salutant vos fratres, Leo Iudae, Conradus Pellicanus, Theodorus Bibliander et caeteri symmistae. Valete in domino.
Tiguri, mense iulio anno domini 1535.
