[1438]
Autograph a : Zürich StA, E II 350, 361-363 (ohne Siegel), [Beilage:] 371f (Siegel) Teildruck b : Corr. des réformateurs VI 392-394, Nr. 923
Hat die gewünschten Auskünfte bei [Paul]Fagius eingeholt; dieser will zwar keine hebräische
Bibel, wohl aber den Psalmenkommentar und das Wörterbuch von David Kimchi herausgeben
und rühmt Elia Levita, der nach Isny gekommen ist. Schuler geht es gut. Memmingen ist am
Wormser Religionsgespräch zwar nicht vertreten, doch [Martin] Frecht berichtete über die
Eröffnung der Tagung durch Granvelle, das geplante Verfahren, ein freundliches Gespräch des
Bischofs von [L'Aquila, Bernardo Sanzio] mit Calvin, Anzeichen für eine Mäßigung der Gegner
und einen neuerschienenen Stern. Am 5. Dezember schrieb Frecht, obwohl die Gegner
Verständigungsbereitschaft bekundet hätten, bleibe abzuwarten, ob sie nicht Unterwerfung
fordern und das offene Gespräch hintertreiben würden; Melanchthon habe einen Dialog über
die zu erwartenden Verhandlungspositionen entworfen. Weiter berichtete Frecht, Eck habe
eine Dirne bei sich; die unkeuschen Geistlichen feierten eine Messe vom Hl. Geist, wollten
aber gegen diesen handeln. Laut Melanchthon wird sich Luther in einem neuen Buch zur
Frage der Restitution äußern. Die Ulmer Gesandten berichteten von Uneinigkeit der Gegner;Briefe_Vol_10-197 arpa
die Protestanten lehnen hingegen Zugeständnisse geschlossen ab und mißtrauen dem Kaiser,
der in Brabant ein tyrannisches Edikt erließ. Neustens ist zu hören, die Gespräche hätten
inzwischen begonnen. Grüße. [Beilage:]Sieben Artikel mit Konditionen für die Abhaltung des
Religionsgesprächs, wie sie am 26. November von den Unterhändlern vorgeschlagen wurden.
Salutem in Christo, communi servatore nostro.
Accepi, frater charissime, a pistore 1 illo, quas ad cessatorem, hoc est Gervasium tuum, misisti literas 2 . Quibus acceptis Fagio, Isnensi episcopo michi christiana familiaritate iunctissimo, mox scripsi 3 , quidque illius opera sub prado cuderetur, rimatus sum. Is michi in hec verba respondit 4 : "Biblia Hebraica nulla excudo"(illius verba refero), "sed Perusch R. D. K. in Psalmos 5 cum Libro Radicum 6 " etc. Addidit praeterea: "Helias Levite 7 ad me venit ante 14 dies, verum c sane Hehreae d linguae admodum pentus et cum hoc mire humanus, facilis et ad omnia paratissimus, cuius opera nimirum michi multum proderit. Attulit secum egregios libros, quos ego modo ad prelum paro 8 "etc. Tantum P[aulus ]Fagius. Quare, mi Bulligere, si ego hac
Briefe_Vol_10-198 | arpa |
---|
in parte tibi morem gerere possum apud hominem Fagium plane meum tuorumque studiorum conatus iuvare, presto sum, quem ut veterem amicum habes e Gervasium ad vota tua paratissimum.
Ego cum familia valeo optime per dominum.
Ex nostris nemo Vormatiam abiit, quia nemo vocatus; quae vero illic agantur, te minime latere puto 9 . Mitto tamen velut auctarii vice, f quae hisce diebus ad me g Frechtus scripsit 10 , cuius verba sunt, quae hic inserta habes: "Novembris die 22. cesaris legatus a Granvell 11 Vormatiam venit. Convocavit utrasque partes, vicem caesaris egit in sedili presidens. Latine unicuique pro more dato titulo, nomine et vice caesaris congregatis ex cesare salutem est precatus et mox credentiales literas, deinde mandatum cesareum in eius personam datum 12 prelegi iussit. Post hoc orationem 13 habuit satis luculentam, pathetice exhortatus ad concordiam, protestatus se in futura actione h summa acturum fide et integritate. Dixit autem in oratione de disertis verbis: 'Latius serpit virus, et fides suis debilitata maus nichil iam quam
Briefe_Vol_10-199 | arpa |
---|
ultima suspiria ducit. ' 26. autem 4 presidentes 14 utramque convocarunt partes et ex decreto Hagnoico 15 quandam prescripserunt formam future actionis, quam hic habes 16 . Ab utraque parte 11 erunt suffragia in colloquio. Est isthic episcopus Aquileianus 17 , qui hisce diebus ad se Calvinum vocavit et tam amice cum [eo] est collocutus, ut quis iuraret eum iam factum i Lutheranum. Laudavit summopere Calvini librum, cui Institutionem fecit titulum, quasi istum librum debeant omnes papistae et Lutherani tanquam amicabile et certurn concordie medium recipere et probare 18 . Prodigiosa nomina Nausea, Mezentius 19 , Cocleus et Pelargus, de quibus lusit quidam k : 'Nomina sunt ipso 1 pene timenda sono.' Incipiunt mitescere, in primis Pelargus, qui nuper apud suos Dominicastros 20 dixisse fertur isto octiduo se, antequam Vormatiam venerit, in alia fuisse sententia contra Lutheranos, utpute ut cum illis nichil esse tentandum pro concordia medii, sed iam videre se mediam viam tenendam esse, quae est Lutheranis omnia condonanda esse pro bono pacis preter utranque speciem 21 et sacerdotum connubium. Nova stella orta est Vormatiae nam a ||362 prandio coruscans stella et, ut alii volunt et interpretantur, cometa est visus 22 ; forte scoti 23 et caeci illuminabuntur et mutabuntur regna antichristi."
Briefe_Vol_10-200 | arpa |
---|
5. decembris reddidit idem Frechtus literas 24 , quarum hec sunt capita: "Mira res est principio coram 4 praesidentibus ore 25 , deinde coram Granvella calamo 26 adversarios colloquium non detrectasse, sed illud, ut prae se ferebant, ardentibus votis postulasse, inde autem a 27. novembris usque in hune diem quid consultent, deliberent, cogant, figant refigantque, postquam nostri confessionem et apologiam Germanice et Latine obtulerunt 4 presidentibus 27 . Advenit hisce diebus alius quidam legatus apostolicus, Mutinensis 28 ; qui quid ex Italia novi attulerit, adhuc incertum est, nisi quod nostri coniitiunt Romanos Romanice processuros, hoc est primum a nobis deditionem postulaturos m , Germanice: das wir unß auff gnad und ungnad n ergebend. Sed nos in domino Germanice procedemus ingenueque protestabimur per nos non stetisse, quo minus in colloquio egerimus quam liberrime. Itaque expectandum est nobis, quid nam et quale responsum daturi sint nobis adversarii, qui, ut subolet nobis, nichil intentatum relinquent, ut quesito colore 29 declinent liberum colloquium. Forte scriptis, non ore procedere o cupient. Vides, mi frater, satanae astutias et varias formas. Philippus Melaneton conposuit de hac re dialogum 30 , quod tibi soli scribo"(omnia sunt verba Frechti), "quem dabit, ubi per otium licet, in quo 4 persone erunt referentes 4 iudicia et sententias, que in isto conventu possunt regnare.
De Eccio quidam mussitant, quod a Maguntia Vormatiam vocarit elegans scortillum, quo Moguntinensis quidam canonicus eum donarit. Nostri legati audierunt hoc verum esse ex ore famuli legati ducis Heinrichi Myßnensis et Saxonis etc. 31 , qui in eodem hospitio, quo Thais 32 ista cum satellite Ecciano versata est, extitit" etc. Scribit item Frechtus: "Hodie, Nicolai scilicet die, Nicolaici 33 episcopi cum suis solennem missam de spiritu canent ut contra
Briefe_Vol_10-201 | arpa |
---|
sanctum spiritum agant et tandem colloquium forte post dies aliquos mcipiant.
Philippus Melancthon, constantissimus et doctissimus Christi miles, dicebat michi roganti, quando nam aliquid Lutherus ederet, Lutherum scribere de restitutione 35 , quem librum speraret sibi ex Wittenberga huc mittendum. Petit autem a papistis Lutherus, ut in primis ecclesiae Christi veram doctrinam et oeconomiam restituant, deinde effusum piorum sanguinem, postremo bona ecciesiae. Ubi nactus huius libri copiam fuero, videbo, ut et vos habeatis. Nos expectamus, quando nam tandem adversarii velint post tot praeambula colloquium ordiri." Tantum ex Frechti literis.
Legati Ulmensium 36 , qui sunt Vormatie, nostro senatui scribunt 37 papistas inter se non usque adeo bene constare. Magna dissidia inter illos sunt. Nostri in domino arctissime conveniunt ne se iota condonaturos adversariis. Caesar supra modum saevit adversus evangelium; in Brabantia sevitiam et thyrannidem eius publico edicto testatur 38 . Interim simulat nobiscum se velle mire pectus[?]"p Herodianum 39 etc.
Dum hec scribo, ||363 audio colloquium inchoatum, sed a Frechto nichil dum certi habeo. Expecto in diem, quid porro actum sit. Forte et tibi hec nota sunt.
Vale in domino una cum sancta familia tua. Saluta nomine meo Leonem Iude et reliquos fratres omnes de me bene meritos.
Datum Meminge, 14. decembris 1540.
Tuus Gervasius Schuler
[Adresse auf der Rückseite:] Domino et charissimo meo fratri Heynricho Bullingero.
||371 [Beilage:] Ordo colloquii:
Vicesima sexta novembris a prandio hora tercia ad praetorium a presidenttibus q convocatae sunt partes absente domino a Granvel, et propositi sunt articuli 40 , in quibus futuri comprehensa colloquii forma:
Briefe_Vol_10-202 | arpa |
---|
1. Ut electores et reliqui imperii ordines ad hoc ordinati colloquium singuli unum, duos aut tres deputent, a quibus haec r controversia discutiatur, ita tamen, ut cuiusvis status deputatis non sit tributum nisi unius vocis suffragium et ut disputandi nominatim iam deputentur.
2. Ut regiae maiestatis legati 41 ad hoc colloquium admittantur, ita tamen, ut aequalitas in suffragiis servetur et in reliquis potestatibus imperii, si id petatur a quoquam, adesse colloquio liberum sit.
3. Quoniam in Hagnoico conventu certus personarum numerus et certus agendi modus praescriptus, et iuxta quem institui debeat hoc colloquium, decreverunt ab illo non decedere.
4. Quandoquidem colloquium non debet esse obligatorium et decisivum, statuerunt, ut per suffragiorum maiorem partem hic s nihil debeat determinate concludi, sed personarum suffragiis certo numero ad hoc esse utendum, ut sciatur, ad quos pertineat, et ut certi quicquam possit ad caesarern referri.
5. Quod attinet ad legatos regis, statuerunt illos oratori caesaris, domino a Granvella, coniungendos ita, ut cum illo unius tantum vocis suffragium habeant.
6. Ut pari numero utriusque partibus sint notarii, sed ut illi iam denominentur. Item, ut cuilibet parti non nisi duo sint et ut 4 illi notarii sacramento astringantur, ut omnia fideliter annotent, quatenus in acta certa et fide digna referri possint. Praeterea, ut actorum copias et exemplaria, si qui petant, modo non extra deputatorum numerum, exhibeant, et ut isti nemini acta huius colloquii patefaciant nisi suis magistratibus. Postremo, ut nihil publicetur, nisi donec caesareae maiestati de conventis et actis huius colloquii facta sit relatio.
7. Quod ad ipsam causam pertinet, quatenus ambages vitentur, statuerunt, ut a protestantibus ordinibus certi articuli confessionis ipsorum exhibeantur, sed illi ita moderati, ut probabiles, ut acceptabiles esse possint, quatenus ad concordiam aequis et commodis mediis veniri possit.
Hos articulos adiecerunt praesidentibus t se cum domino a Granvella contulisse illique hunc agendi modum probari.
Ad ista ab utraque parte deliberatur. Nostri petierunt ipsorum articulorum copiam, dein certam horam sequentis diei designari, qua ad praesentes articubs respondeant.
[Adresse auf der Rückseite:] Ornatissimo viro Heynricho Bullingero, Tigurinae ecclesiae antistiti vigilantissimo, domino et fratri in Christo semper venerando u .