[1074]
Original von der Hand Johannes Rhellikans a : Zürich StA, E II 337, 251r.-252v. (Siegelspur) Ungedruckt
Danken für ihr Schreiben. Die kranke Berner Kirche braucht aber nicht nur Trost, sondern
Heilmittel, da die Ausbreitung der Ansteckung tödliche Gefahr bedeutet. Seit der Sondersynode
[vom September] hat die Epidemie des Buceranismus immer mehr um sich gegriffen.
Nachdem Eberhard von Rümlang seine Abschrift des von Capito und Bucer bearbeiteten
Katechismus Meganders den bucerischen Pfarrern [Meyer und Kunz]vorgelegt hatte, drängten
diese den Rat offenbar zur Drucklegung dieser Fassung, während sie die von Megander
zugesagte Ergänzung als ungenügend ablehnten; auch gibt es Bestrebungen, die für [Lienhard]
Tremp übersetzten "Retraktationen" Bucers in den Druck zu geben. Beides müßte den
Eindruck erwecken, Bern habe sich Luther und Bucer angeschlossen. Deshalb schlagen die
Schreibenden vor, Bullinger und Theodor [Bibliander] sollten den Berner Rat ersuchen, sich
ebenso wie Bucer persönlich verantworten zu dürfen; außerdem soll der Zürcher Rat Bern an
den Beschluß erinnern, nichts ohne Vorwissen der andern Orte zu ändern. Unruhe wird daraus
nicht entstehen, da jene Ratsmitglieder gestärkt würden, die vom bucerischen Fieber nochBriefe_Vol_07_318 arpa
nicht ergriffen sind. Die dem Bund nicht angehörenden [Straßburger] scheuten bei ihrer
Einmischung keine Mühen, doch die Zürcher können ohne großen Aufwand und als Bundesgenossen
vorstellig werden. Wenn Bullinger und Bibliander die über sie gemachten Äußerungen
richtigstellen, ist dies kein Angriff auf die Beschlüsse der Synode; über diese Äußerungen
wurden sie bereits durch Megander orientiert, doch könnte Heinrich [Möriker], der die Verhandlungen
aus dem Gedächtnis aufgezeichnet hat, Genaueres berichten. Bucers Antwort an
Bullinger abzuwarten, empfiehlt sich nicht, da der vielbeschäftigte Mann sich Zeit lassen wird.
Auf ein nur an die Pfarrer gerichtetes Schreiben würde der Rat nicht eintreten. Bitten nochmals
dringend, rechtzeitig den Anfängen zu wehren, da sonst der Untergang nicht nur der
Berner Kirche droht. Mißbilligen den Vorschlag des bucerisch gesinnten Tremp, Wilhelm
Zwingli nach Straßburg zu schicken; seiner Mutter [Anna Zwingli]soll nahegelegt werden, ihn
eher in die Klosterschule von Kappel zu geben, um ihn vor dem Kontakt mit lutherischem
Aberglauben und papistischen Überbleibseln zu bewahren. Drängen nochmals auf rasche
Hilfe. Rhellikan stellt die Rücksendung von Schriften an Bibliander in Aussicht.
Greek Greek Greek Greek 2 Greek Greek Greek Greek Greek
Magna cum expectatione literas vestras 3 et accepimus et legimus, viri ac fratres in domino charissimi et observandi. Ex quibus sane animi vestri erga nos promptitudinem b et studium indefessum erga veritatem in re sacramentaria tuendam depraehendimus. Quod equidem non potuit non nobis omnibus esse gratissimum.
Verum enimvero, quemadmodum perito ac fido medico non satis est graviter febricitantem amicis et suavibus epistolis invisere ac consolari, ni pharmaca morbum sedantia et tandem in totum tollentia adhibeat, ita nec nobis, imo veritati graviter laboranti sufficit amicum per epistolas colloquium et qualecunque solatium, nisi medicamenta idonea morbo adhibeantur, idque in tempore, et tanto magis, quanto animi morbus corporis antecellit morbo. Cum enim hoc pestilentiali laborat febre, si abfuerit perita medici manus, fortassis solum aut cum aliquot aliis, quae suo contagio inficit, moritur. Ille vero c correptus peste (nisi confestim medela adsit) virus haustum in proximum quenque fundit ac quam latissime spargit, ut non tantum animi tandem, quin etiam corpora rursus illis coadunata simul gehennae incendio conflagrent 4 .
Pestis Greek de qua loquimur, Buceranismus est, quae primum quadriduana, deinde triduana, post biduana facta est et, ni deus nos et alios veritatis studiosos Greek Greek Greek Greek Greek 5 succurat, mox cotidiana fiet. Venenum nanque principio per paucos et in paucos sparsum aliquandiu (ut scitis) in intimis venis delituit, donec latius serpente morbo magno cum impetu erupit ac omnia fere ecclesiae nostrae membra invasit et concussit.
| Briefe_Vol_07_319 | arpa |
|---|
Post specialem enim et ultimam synodum nostram 6 res de die in diem deterior facta est.
Interim nanque, dum Megander et Rhellicanus apud vos in patria fuerunt 7 , Eberhardus Rumlangius 8 Megandri catechismum 9 a Capitone et Bucero contaminatum, emendatum dicere volebamus 10 , descripsit ac descriptum duobus Buceranis ecclesiastis nostris 11 exhibuit. Illi (tametsi sedulo negaverint) tamen, ut d eventus declaravit, operam dederunt, ut catechismus et auctus et correctus typis excuderetur. Non enim multo post ex minons senatus decreto iussi sumus laborare, ut liber aederetur. Quum inter nos conveniret libellum cum appendice ea, quam Megander senatui populoque Bernensi 12 pollicitus erat, restaurandum esse (quippe ut illud Paulinum in caena adderetur: "Nonne panis, quem frangimus"[1Kor 10, 16]etc.), illi boni viri hac contenti esse noluerunt, quin imo totam Buceri rhapsodiam publicari volebant. Nec adhuc cessant id praeter senatus consultum technis et machinationibus suis urgere. Ut ne commemoremus inte-||251v. rim, quod multi in hoc sunt, qui Buceri Retractationes in Trempii 13 gratiam Germanicas factas 14
| Briefe_Vol_07_320 | arpa |
|---|
itidem heic aedi operaepretium putent. Quorum utrumlibet si factum fuerit, quid, quaesumus, aliud exterae ecclesiae de nobis dicent, quam quod recantaverimus, Luthero ac Bucero, eius cardinali a latere e 15 , subscripserimus?
Morbi vim in ecclesiasticum corpus nostrum grassantem habetis. Vestrum nunc est medelam quam potestis praesentissimam ei adhibere, idque primo quoque tempore. Sed dicetis: "Qua ratione putatis tantam pestem a vobis propulsari posse?" Haec nobis (nisi vos meliorem inveneritis) commodissima videretur, ut d. Bullingerus ac Theodorus 16 ad senatum nostrum scriberent, sibi innotuisse, quod non tantum ipsi, sed veritas sacramentaria hactenus a nobis omnibus docta gravissime criminata esset ideoque se postulare, ut ipsorum pace liceat se eo modo apud ecclesiae et reipublicae praesides expurgare, quo modo Bucero datum. Cuius negotium vobis omnibus non queat non maxime suspectum esse propterea, quod multa praeter, imo contra Basiliensis conventus decreta 17 agat. Adhaec operaepretium nobis videretur, ut senatus vester ad nostrum super eodem negotio scriberet, quippe ut nihil absque aliarum in Helvetiis ecclesiarum consensu in eucharistiae causa decernat, quemadmodum edicto praedicti conventus et instrumento in huius testimonium rei dato cautum sit 18 .
His aut similibus medicamentis si in tempore febricanti[!] ecclesiae succurratur, convalescet; sin minus, vivens morietur. Morti enim Buceranae perquam vicina est. Neque vero est, quod obiiciatis istam literarum missitationem et adventum vestrum aliquid novae turbae daturum. Sunt enim adhuc quam plures boni viri cum in senatu tum populo, qui Bucerana febri nondum correpti sunt et veritatem defensam cupiunt. Quorum animos vel scriptis vel praesentia vestra erecturi essetis, ut eo minus a contagiosis inficerentur. Nec quidquam omnino turbae nos inde oriturum extimescimus. Quid enim ex iusta et aequa vestra relatione ad senatum mali oriretur? Et ut maxime pestilentes aliquid pestilens molirentur, ut nihil tamen molituros speramus, an vos veritatis negotium negligentius ac timidius acturi essetis quam ii, qui fucis et technis rem falsam egerunt? Hi a penultima synodo (in qua turpiter victi discesserant 19 ) nihil intentatum reliquerunt omnemque (ut dicitur 20 ) lapidem moverunt, ut rem suam collapsam aliquo modo restituerent. Nullis enim sumptibus et laboribus pepercerunt in mittendis clanculariis nuntiis et epistolis ultro citroque, imo nec se tandem in vitae periculum coniicere detrectaverunt, dum se longinquo itineri commiserunt et homines a foedere Helvetico alieni in reipublicae huius f negotia ultro non vocati nisi a
| Briefe_Vol_07_321 | arpa |
|---|
paucis oligarchis ingesserunt 21 . Et vos sumptus, laboris et vigiliarum taederet, quibus duntaxat per decem miliaria 22 literae missitandae aut iter emetiendum sit, et quum g propter foederis coniunctionem parum, imo nihil discriminis subeundum sit? Praesertim, si veniendi copia (quam denegare non audebunt) data fuerit.
Neque etiam est, cur timeatis, ne in synodi nostrae ||252r. decreta peccetis, si de nota vobis per Bucerum inusta apud senatum nostrum mentionem h faciatis. Quum enim ille se purgatum duntaxat (ut videri volebat) huc venerit et totus senatus populusque Bernensis assederit, nulla religione iurisiurandi quenquam teneri putamus, etiamsi quaedam in veritatis pernitiem vergentia eliminentur. Quid autem Bucerus de utroque vestrum, hoc est Bullingero et Theodoro, dixerit i , partim a Megandro ante vobis perscriptum est 23 , partim vero id plenius cognoscere volentibus d. Heinricus Mericoverus 24 perscribere poterit. Is nanque mira memoriae vivacitate ac studio singulari singula, ut gesta et dicta ab Argentinensibus et Basiliensibus legatis, in scripta retulit. 25
Non etiam est k , cur nihil heic agendum censeatis, priusquam Bucerus Bullingero respondeat. Ille enim (ut est insignis Greek multo vanioribus, sanioribus dictum volebamus, occupatus est negotiis, quam ut ei respondere in tempore l aut velit aut possit 26 .
Postremo nec hoc consilio vestro quidquam afflictae et febricitanti ecclesiae mederemini, si ad nos tantummodo scriberetis et nos vestras literas senatui exhiberemus tm . Is enim negotiis ad se proprie pertinentibus adeo occupatus est, ut ad alios scripta ne legere quidem dignaretur. Ut taceamus interim, quod res suspitione caritura non esset apud Buceranos, quasi nos leges a senatu fixas refigere cuperemus.
Si ergo, fratres per Christum dilectissimi, salus Helveticarum ecclesiarum et veritas in re sacramentaria curae est et pastorum principi Christo Iesu olim pro grege non solum diligenter pasto, sed etiam a gravibus lupis ingruentibus custodito dignam rationem reddere vultis 27 , per eundem vos rogamus,
| Briefe_Vol_07_322 | arpa |
|---|
oramus, obsecramus et per christianam charitatem obtestamur, ut illud nostrum consilium in sublevando ecclesiae morbo sequamini vel aliud commodius repertum remedium in tempore adhibeatis. Nisi enim hoc fiat, Lutherana et Bucerana peste interibit. Qua perdita non est, quod vestram diutius salvam et incolumem fore speretis. Sicuti nanque pestis et carcinomatis lues latius subinde suo contagio serpit et proxima quaeque inficit ac perdit, nisi in tempore ei resistatur, ita et mala ac perversa doctrina proximum quenque inficit ac identidem vires sumit, ni refrenetur. Quocirca principiis obstate 28 dum , potestis et socios habetis; sero enim medicina et nimis sero paratur 29 dum morbus invaluit. ,
De Vilheilo Zvinglio 30 Argentoratum mittendo in tantum cum Trempio Buceranissimo non consentimus, ut si ipse (qui Huld[rychi] Zvinglii sanctissimae memoriae carnem quidem egregie fovet, at spiritum eius extinguit) eum omnino ablegatum velit, puerum certe bonae spei (ut ex Rhelicano et aliis didicimus) citius in Capellano coenobio 31 ad tempus educandum et instituendum censeamus quam Argentoratum mitti. Causa est, quod puer apud Capitonem Lutheri superstitionem et reliquias papisticas a teneris imbibiturus esset, quas adultus nunquam amplius dediscere posset. Quo enim (ut inquit Flaccus 32 non minus eleganter quam vere) semel est imbuta, diu ser-||252v. vabit odorem testa. Haec illius matri 33 nostrum nomine, sed tamen caute dixeritis 34 .
Valete, optimi ac fidissimi fratres, et Mercurii talaria induite 35 et omnes rumpite mores n , facite et efficite, quibuscunque potestis modis, ut laboranti et graviter Bucerano veneno infectae subveniatis ecclesiae o . Festinato enim et maturato opus est, si unquam alias, nunc vel maxime. Denuo valete et, si valetis, valetudinariis succurrite ac medemini.
Datum Bernae, 28. novembris anno 1537.
Megander, Erasmus, Rhellicanus
et Ia. Maior diaconus, ecclesiae Bernensis
nunc vehementer aegrotantis in verbo domini et
et docendis bonis literis ministri ac
symmystae vestri vobis ad nutum paratissimi.
| Briefe_Vol_07_323 | arpa |
|---|
Domino Theodoro Rhellicanus scripta ad se missa 36 sub Lutiae festum 37 per certum hominem remittet.
[Adresse darunter:] Ecclesiastis, professoribus et diaconis ecclesiae Tigurinae, venerabilibus dominis ac fratribus nostris per Christum dilectis.
