[1116]
Autograph: Zürich StA, E II 347, 133-135 (Siegelspur) Teilübersetzung: Lavater, Täuferdisputation 83
Äußert Ungeduld, da er schon zum dritten Mal schreibt und noch nichts über seine zukünftige Stellung erfahren hat. Trotz Drängen Basels hat Erasmus [Ritter] erreicht, daß Bern weder den Basler noch den Zürcher Entwurf einer Antwort an Luther einfach übernimmt, sondern in einem Zusatz die Gegenwart Christi im Abendmahl im Sinne des [Ersten Helvetischen] Bekenntnisses und des Schreibens an Luther auslegt. Angesichts der bevorstehenden Tagung richten sich alle Hoffnungen auf Zürich. Berichtet über die Disputation mit den Täuferführern Hans Hotz, Mathias [Wiser], Michel Utt und [Georg Treffer]; da man sich nur beim ersten von mehreren Artikeln einigen konnte, wurde den Täufern Verbannung und Todesstrafe angedroht, was aber nur wenige zur Umkehr bewegte; Einzelheiten der Debatte wird man den publizierten Akten entnehmen können. Hat vor drei Wochen seinen Rücktritt auf Pfingsten angekündigt, worauf [Simon] Sulzer zu seinem Nachfolger bestimmt wurde; wünscht dringend Bescheid über sein neues Amt. Grüße.
Salus et quieta conscientia per Christum Iesum.
Nisi me ecclesiae, communis nostrae ac venerandae matronae, cura magis quam mearum ipsius stimularet ac solicitaret, possem et ego pariter vobiscum altum in scribendo agere silentium. Iam enim tertium ad vos communes do literas 1 , ad quarum nullas quisquam vestrum quidquam respondere dignatus est, utut ego responsi avidus fuerim. Scio equidem et agnosco libenter, quod multis et variis occupationibus multo gravioribus occupati sitis ita a , ut omnibus ex aequo satisfacere nequeatis. Cogito et illud, quod ideo hactenus nihil scribere ad me volueritis, quod nihil certi adhuc de provintiola mihi decernenda decretum sit et per vos non steterit, quominus absolutum et perscriptum sit mihi. At velim vicissim, et vos animum diutule expectantis perpenderetis atque adeo diutius expectantium animos indueritis;
| Briefe_Vol_08-112 | arpa |
|---|
hoc enim si feceritis, aliis b morae non omnino brevis impatientioribus paulo aequiores fueritis. Tantum de diuturno vestro silentio.
Caeterum, quod ad res ecclesiasticas (quarum causa isthaec potissimum scribenda duxi) adtinet: Quamvis Basilienses omnem (ceu aiunt 2 ) lapidem moverint, ut nostri in ipsorum, non vestrum de responsione Luthero danda praescriptum consentirent 3 , tamen, Christo sit gratia, cum vestrum tum ipsorum Greek ita Erasmi 4 potissimum opera temperatum est, ut neque vobis senatus noster de reiiciendis sequestribus 5 assentiat nec per omnia in Basiliensium sententiam pedibus iverit 6 . Ubi enim illi plus nimio Lutherizantes cupiunt, ut perinde fateamur Christum in credentium coena adesse, eius corpus et sanguinem edi ac bibi ut Lutherus, hoc est, ut divinae potentiae liberum relinquamus, quo pacto adsit et commanducetur, a nostris appendix addita est 7 , in qua eam domini praesentiam in sacrosancta coena et talem manducationem corporis eius agnoscimus, quae et qualis diserte in Basiliensi confessione 8 et responsione Luthero in Schmalchadensi[!] conventu data 9 continetur.
Porro autem, quum senatus noster eatenus Basiliensium technis assensus sit, quatenus comitia ecclesiastica in ecclesia vestra metropolitana indicantur 10 , vestrae prudentiae erit illud c anceps negotium in utranque expendere partem, num videlicet Christi ecclesiae expediat logodaedalos 11 illos toties audire et contentionem instaurare annon. Certe gravem sustinetis expectationem, viri ac fratres in domino charissimi, adeo ut totius orbis christiani papistae, cacobaptistae et orthodoxi homines oculos suos in vos coniiciant ac tragoedi[ae]d istius heu nimis diu in proscenio remoratae eventum expectent. Nam e illi quidem partim f circum circa mussant nos brevi ad ipsos redituros, ex quo quidam nostrum cum Luthero et Bucero dicimus corpus Christi et sanguinem confestim cum porrecto pane et poculo ||134 fideli menti distribui; partim vero coniiciunt nos totos ad ollas Aegyptiacas respicere 12 et Lutherum designatum iam summum pontificem adoraturos. Hi vero bene de
| Briefe_Vol_08-113 | arpa |
|---|
vobis ominantur ac sperant vos pro vestra providentia, pietate ac eruditione negotium ita moderaturos, ut nihil aliud in absolvenda concordia statuatis, quam quod iam olim in Basiliensi confessione et responsione ad Lutherum statuistis. Quanto igitur g maior et periculosior de vobis expectatio est, tanto magis vos advigilare ac in summo dei timore omnia agere decet. Ego, quod unicum hac in re possum, pro mea virili deum orabo, ut discordem illam cum Luthero concordiam in nominis sui gloriam ac ecclesiae emolumentum vertat neve ob insignem nostram ingratitudinem h erga ipsum et ipsius verbum a fecibus papisticis repurgatum sinat nos in pristinas aut longe peiores relabi tenebras, quin potius nominis sui gloriam respiciat et nos ita per spiritum suum irriget, laetamen admoveat luxuriantesque ramusculos amputet, ut fructus evangelica professione dignos aedamus nominique ipsius ornamento, non dehonestamento simus, dum publicam inter nos et christianam fovemus charitatem et concordiam. Amen i .
Disputatio k cum cacobaptistis septimo die absoluta est 13 . Quorum coryphaei alienigenae fuerunt Ioannes Hotzius 14 ditionis Tigurinae. Mathias 15 quidam Bremgartinus, Michael sarctor cognomento Utz 16 , Athesinus, ac ephippiarius 17 quidam, homuntio ex Bavaria oriundus. Articuli, de quibus disceptatum est, hi sunt 18 : An veteris instrumenti codices ad l fidem et charitatem corroborandam facientes novi testamenti libris aequipolleant. Quo a catabaptistis concesso primum rationem suae vocationis ad verbi ministerium reddere iussi sunt, deinde, quid ecclesia et quotduplex 19 . Exinde rerum ordine exigente de paedobaptismo, iureiurando, magistratu christiano ac censura ecclesiastica agi coeptum et sexta die finitum. Quia vero de nullo praeterquam primo articulo inter anabaptistas et nostros evangelistas non
| Briefe_Vol_08-114 | arpa |
|---|
pessime disputantes convenire potuit, senatus populusque Bernensis postero die durissimam in cacobaptistas sententiam in pontibus 20 dixit, videlicet ut omnes exulatum irent et proscribantur, quotquot resipiscere iam nollent, ea lege atque omine 21 , ut, quicunque proscriptus in Bernatum finibus posthac deprehensus fuerit, absque ulla venia capitis supplitio afficiatur. Haec ubi promulgata esset lex, vix unus et alter ex numerosa multitudine repertus est, qui resipiscens domum redierit. ||135 Hunc exitum cacobaptistica concertatio habuit. Quo pacto autem et quibus argumentis ultro citroque decertatum sit, acta disputationis publicata testabuntur 22 .
Mearum rerum status sic habet: Ex quo ex vobis intellexi me in patriam brevi revocandum esse, id ante tres septimanas contionatoribus nostris indicavi, ut ipsi senatum certiorem facerent me sub pentecostes festum 23 hinc soluturum. Ideoque licere illis, si velint, interea temporis de successore prospicere. Non displicuit illis conditio; cum enim Sulcerus commodum ad cacobaptisticam concertationem venisset 24 , senatus eum mihi (ut audio) subrogavit. Cum itaque mihi sub nundinas Duracenseis 25 commoda navigio remeandi occasio in patriam se oblatura sit, quaeso vos per christianam charitatem, ut quam ocyssime docendi provintias distribuatis et mihi decretam conditionem, quamprimum licet, significetis. Nisi enim primo quoque tempore de illa me certiorem feceritis, inter sacrum et saxum stabo 26 nec, quid mihi faciendum sit, sciam.
Salutant vos, quotquot greek heic sunt, et rogant, ut munus vobis a deo iniunctum pro fidei synceritate asserenda (ut coepistis) strenue et constanter administretis, praecipue ursifer 27 Sepinus 28 , Cyro, urbis Bernensis a secretis, et doctor Valerius 29 , physicus et historiographus. Salutate vicissim mea caussa vestros symmystas, imprimis Theodorum 30 nostrum.
Valete.
Datum Bernae, 26. martii anno 1538.
loan. Rhellicanus.
[Adresse auf der Rückseite:] Ornatissimis ac pientissims viris d. Heinricho Bullingero, Megandro ac Leoni, ecclesiae Tigurinae in verbo dominico praesidibus, amicis et patronis suis in domino observa[ndi]s. Z[ürich]m .
