[907]
Autograph a : Zürich ZB, Ms Briefe folio, Vadian an Bullinger, Nr. 1 (ohne Siegel) Gedruckt b : Vadian BW V 377-386 Übersetzung: Ernst Gerhard Rüsch, Im Ringen um die Glaubenseinheit, Vadians Brief vom 2. November 1536, in: Zwa XVI/1, 1983, S. 19-34 Teilübersetzung: Joachim Vadian, Ausgewählte Briefe, hg. v. Ernst Gerhard Rüsch, St. Gallen 1983, S. 49-54
Ist betroffen darüber, daß die Zürcher [Synode]die Unterzeichnung der [Wittenberger Konkordie]
ablehnt, nachdem man sich mit soviel Aufwand um eine Einigung bemüht hat. Schuld an
der Fortdauer des Konflikts ist das gegenseitige Mißtrauen. Luther sieht in der Veröffentlichung
von Briefen Zwinglis und Oekolampads den Beweis für die Uneinsichtigkeit seiner Gegner,
während die Zürcher trotz der durch Bucer und Capito [am 25. September in Basel] vorgelegten
Erläuterung [der Konkordienartikel]befürchten, Luther wolle sie auf seine Lehre verpflichten.
Im weiteren nährt Luthers herablassendes Benehmen gegenüber den Schweizern und
ihren Fürsprechern Zweifel an seiner Verständigungsbereitschaft. Schließlich scheint sich auch
Bucer mit semen "Retraktationen" von ihnen entfremdet zu haben. Von höherer Warte läßt
sich erkennen, daß auf beiden Seiten unchristliches, schädliches Mißtrauen vorherrscht, obwohl
doch in Basel deutlich wurde, daß man in der Sache übereinstimmt; dieser Tatsache gegenüber
verlieren die Kränkungen Bucers und Biblianders an Bedeutung. Die Überwindung
des anstoßerregenden Zwistes liegt im allgemeinen Interesse, und angesichts der nun erreichten
Einigung haben private Empfindlichkeiten zurückzutreten. Zürich tragt gegenüber den ko,
Schweizer Kirchen wegen seiner Vorrangstellung besondere Verantwortung.
Bucer ist zwar Luther in seinen "Retraktationen" weit entgegengekommen um sich ihm gegenüber
zu rechtfertigen; seine privaten Zugeständnisse betreffen aber nur die Ausdrucksweise
und sind kein Grund, die Konkordie abzulehnen. Im übrigen ist von deren Unterzeichnung
nichts zu befürchten, da sie nicht publiziert und auch nur in dem von Bucer, Capito und [Johannes]
Zwick öffentlich dargelegten Sinn anerkannt wird. Der Verdacht, Luther konnte ihre
Unterzeichnung nachträglich umdeuten, scheint abwegig, da auch Melanchthon die Zuverlässigkeit
von Bucers Bericht bestätigt hat; vielmehr verspricht ein solcher Schritt, wie ihn die
Vorsteher der bedeutendsten Kirchen Deutschlands bereits getan haben, großen Nutzen. Vadian
erhofft von Zürich im Hinblick auf die bevorstehende Tagung [in Basel] Kompromißbereitschaft,
um die drohende Spaltung unter den eidgenössischen Kirchen abzuwenden,
und warnt vor erneuter Rückweisung des Geschäfts an die Obrigkeiten. Empfiehlt als Ausweg
einerseits ein Schreiben der Pfarrer an Luther, in dem diese ihn ersuchen sollen, sich mit der
Unterzeichnung der Deklaration [Bucers] sowie der darauf erteilten Antwort zufriedenzugeben;
andrerseits soll Basel im Auftrag der eidgenössischen Delegierten mit einer Gesandtschaft
an Luther gelangen; so könnte die Unterzeichnung der Artikel überflüssig werden. DominikBriefe_Vol_06_449 arpa
[Zili] wird die Akten der Zürcher Synode den Pfarrern [von St. Gallen]vorlegen; Vadian weist
nochmals auf die Tragweite der Entscheidung hin. Schlagt vor, sich auf dem Weg nach Basel
am [11. Dezember] in Brugg zu treffen. Konnte weder Bibliander mitteilen, daß dessen Schwager
[Gschwend] vom Rat eine Unterstützung erhält, noch Pellikan [nach dem Tod seiner
Ehefrau] trösten. Nimmt die Kritik am Versmaß eines Gedichts von Bibliander zurück. Entschuldigt
sich, daß er den Brief nicht mehr abschreiben konnte.
||3 S. Accepi literas tuas 1 , quae haud admodum laetum nuncium attulerunt, de recusata videlicet ab episcopis vestris subscriptione articulorum Lutheri 2 . Doleo enim ita trahi tantae rei negocium, ut non modo graventur expensis magistratus urbium aliquot dudum fessarum, sed augeatur etiam suspitio c dissidii inter nos tanti, ut toties congressi atque altero iam anno de concordia super unico articulo eucharistiae stabilienda fatigati adeo distemus doctrina et sensu, ut ne d istis quidem tantis et laboribus et expensis sit profectum, sed etiamnum haereamus in eodem, quod aiunt e , luto 3 , et sint posteriora fere deteriora primis 4 . Hac enim offensione etiam boni et pii viri tentantur aegre ferentes procrastinationem, quam nullae aliae caussae pariant praeter suspitiones et simultates quasdam christianis non dico ministris, sed membris quibuslibet Christi plane indignissimas.
Parum fidit vobis Lutherus; contra vos Luthero parum fiditis. Ille caussam praetexit, quod in medio concordiae tractatu aedito libro 5 ita Zvinglii et Oecolampadii cum doctrinam tum etiam famam et gloriam vindicare fueritis conati, ut nihil minus spectare vos palam sit visum quam candidam et parti adversae sese attemperantem concordiam, cum de natura tamen sit concordiae non modo condonare, quae quocunque errore admissa sunt, sed permittere etiam ex aequo bonoque quicquam et f partem reconciliatam g sic amplecti, ut plus ei velle videamur quam nobis ipsis. Queritur ergo Lutherus, et iure id se facere putat, quod ad concordiam paratus et facilis h sic invidiose exceptus sit in aedito illo opere, ut nihil non sit ad summam aequitatem tractum, quod est a Zvinglio et Oecolampadio proditum etiam in pugna et plus quam vehementi illa de eucharistia contentione, cuius prorsus vos oblivisci oportebat; contra ||4 quod de se dictum aut scriptum est, id omne ita sit oblitum felle aut saltem morsibus obliquis attactum i ut vel , stupidi et parum nasuti, si legant, videant Lutheri nomen et doctrinam non modo contemptam, sed reprehensam etiam,
| Briefe_Vol_06_450 | arpa |
|---|
idque ab his, qui panem pacis altera manu offerebant interim ex altera saxum illud durum tacitae criminationis eiaculantes 6 et palam testantes ne latum quidem digitum 7 vos a magistrorum vestrorum placitis recessuros inque Pythagorico conquieturos "Greek Greek quicquid tandem concordia illa aliorum studio tantopere quaesita expectataque polliceretur. Contra vos suspensos tenet vehemens Lutheri assertio locorum quorundam, quos hactenus in libris suis contra traditionem vestram longe aliter tractavit, quam declaratio per Bucerum et Capitonem allata 9 contineat, ut inde verendum sit arte vobiscum et fraude agi, ut, si nudi articuli vestra manu subscribantur 10 ille abuti candore , vestro et aliquam in nassam adigere vos possit, unde difficile sit extricare.
Accedit ad haec, quod perpetui contemptus speciem prae se ferre videtur Lutherus', dum ad alias Germaniae Superioris ecclesias tam libenter et candide scripsit et scribit, ad Helvetiae ecclesias, nihilo indigniores vel maximis Germaniae reliquae ecclesiis, ne iotam quidem hactenus scribere dignatus fuerit atque hoc perpetuo animo esse videatur, ut, dum rebus vel leviter commissis mirifice commoveatur nec quicquam boni pergat consulere, quod vel candide in parte vestra agitur, gravi m quoque et attracto supercilio 11 illos per initia Wittenbergae exceperit, quibus caussae vestrae tractatio fuit commissa 12 etc. n , non videatur facile animo sincero et ad christianam concordiam parato quicquam agere aut instituere.
Lutheri caussam gravant Buceri Retractationes 13 , quoniam et hae nescio quid animi haud parum a vobis abalienati prae se ferant, doletque ||5 retractasse, velut vestris relictis in aliena atque adeo hostilia castra sese contulerit perfugio, ut ne memoretur, quod praecipuos quosdam ministros ecclesiarum vestratium licet non nominet, miro tamen contemptu premere et elevare videatur. In summa autem ex omni negotii habitu appareat tantam esse partis alterius partim inconstantiam et vacillationem, partim invidentiam et simultates, ut de concordia vobis sincera et solida aegre polliceamini etc.
Quae omnia, mi Bullingere, dum video et contemplor (liceat mihi pro meo more et tua sinceritate libere tecum loqui), quid aliud equidem o velut in specula aliqua sedens 14 et in hanc vestram disceptationem despiciens intueor p quam
| Briefe_Vol_06_451 | arpa |
|---|
carnales et plus quam humanos affectus, quibus commoti q utrinque et conturbati nullum finem facitis dissidiis et, quod longe infirmius est, suspitionibus r , quas apostolus tamen s inter insignia carnis opera censere solet 15 ? Cumque ad publicam pietatis caussam foret respiciendum consultandumque et conandum, ut gravissimae offensiones discordiae plus satis hactenus exercitae tollerentur, ne essent amplius t , qui opprobrare illam nobis possent: "Vos velut carni indulgentes carnalibus illis studiis, utcunque u a professione vestra alienis, consumimini hostibus interim Christi insigne et amoenum spectaculum facti, qui ad hunc usque diem nullis viribus suis, sed una illa vestra et sola discordia superiores nihil sibi de rebus suis firmandis ob vestram dissensionem v non pollicentur." Atque utinam sic ageretur noxia illa tragedia, ut in ea nihil extaret Greek Greek, quae omnium carnalium studiorum pedissequa est! Fateor quidem gravem esse et propemodum intolerabilem homini civili iniuriarum intentionem, et rarissimi sunt, qui ad stimulum illum non recalcitrent. Sed assero interim christianae charitatis atque ||6 adeo sancti spiritus consilium esse condonare et parcere et pacem offerentibus christianam omnibus modis adquiescere, concordiamque ecclesiarum in dogmatis, quae scripturis nituntur et quorum veritatem ex scripturis agnoscimus, adeo nobis excipiendam esse utrisque (quod dicitur) ulnis 16 , ut ne w fame quidem aut' rerum ulla ratio sit habenda, quo minus illa impediatur. Dico igitur - et quod dico, etiam sentio - parum oculatos vos utrinque in callidissimas illas satane versutias videri, qui perdius et pernox id curat maxime, ut successui evangelii Christi remoram iniiciat et, quibus potest conatibus, antevertat meliora y . Porro si, quod res ipsa habet, utrinque' expenditis, deprehendetis vel inviti privatas adfectiones vos eo habere loco, ut dignas eas iudicetis, quae publicae accessioni veritatis et gloriae Christi opponantur, et concordiae occasionem, longe omnium exoptatissimam, viliori aa loco habeatis, quam mereatur. Nec Lutheri enim ab nec Buceri nec Zvinglii nec Oecolampadii negocium agitur, dum in hac re sollicitae sunt per charitatem ecclesiae, ut de concordia illorum constet, qui iam doctrinae suae aestimatissima collatione facta palam confitentur nihil esse reliqui, quod ullum locum dissidio relinquat. Quid enim fuit in toto eucharistiae negotio, quod in conventu Basiliensi proximo 17 Bucerus et Capito non ita discusserint
| Briefe_Vol_06_452 | arpa |
|---|
et explicarint Lutheri nomine, quin ac omnes vos omnium ecclesiarum Helveticarum caussa ad gratiis actis per omnia contenti haud aliud postularitis quam rerum actarum ad magistratus relationem 18 spe certa ae et indubia adducti af futurum, ut facile illi assensuri essent, simul ac assensisse per omnia ministros Christi ag animadvertissent? Quae ergo, mi Bullingere, pietas est, ||7 quae nam prudentia aut civilitas, privatis adfectibus id largiri, ut publico, candido, expresso et ad iudicium nostrum examenque redacto emendatoque consensui et ah concordiae locum facere et cedere ex merito non debeant? Nollet aeditum epistolare opus illud cum sua praefatione Bucerus et indigne fert proditum se nomine eo loco, quo pacis gratia minime eum nominari oportuit 19 . Quid hic scrupus cum ecclesiarum concordia conferendus est? Neque hoc Bibliander ille vester, vir pientissimus, dignum -puto -iudicabit, ut, quoniam oblique se perstrictum a Bucero queritur 20 ideo repente sit de Germanicarum ecclesiarum concordia in verbo Christi sarcienda desperandum 21 . Imo hoc pronius in hanc rem incumbet omnibus (ut aiunt) viribus, ne privatis et propriis ai plus tribuere quam publicis ecclesiarum et Christi gloriae commodis prehendi possit.
Publicum est, o Bullingere, quod ad concordiam tam faeliciter nobis ak oblatam pertinet, non privatum. Res est cepta necessitate, non industria aut beneplacito paucorum. Offensio ingens premit infirmos, alit impios. Risus erit pontifici et ecclesiae malignantium 22 , quod vos, qui christianam doctrinam puram et postliminio restitutam vobis vendicatis, in dogmatibus internum al summis et maximis ex diametro 23 dissentitis et spriritum sanctum omni ministerio vestro tribuitis, qui spiritus tamen unitatis et pacis est unam fidem unumque dominum professus, uni perpetuo eique soli verbo dei innitens et omnia fultiens. In quo cum iam nunc nobis super eucharistiae doctrina am palam conveniat neque quicquam sit, quod gravare nos potuerit, tanta fide, ut dixi, expositis omnibus, id nobis ante omnia satagendum est, ut de concordia eius dissidii primum testemur orbi christiano, dein, si quid privatim accidit, quod aut charitatem aut meritam paucorum existimationem lesit, id privatim et bonorum
| Briefe_Vol_06_453 | arpa |
|---|
opera placemus ||8 et, quod reliquum est, egregia spe exercendae vicissim charitatis et benevolentiae utrinque nos confirmemus ante actorum interim obliviscentes, quae rursum resumpta aut admissa an non pacem, sed ultionem meditantur. ao . Tantum abest, ut, qui concordiae student, eorum memores esse possint, adversum quae concordiae sanctio potissimum recepta est, quanquam hoc unicum spectat toties tentata concordia, ut non quae nostra, sed quae Christi sunt quaeramus 24 et longe amandemus carnales motus animorum ad sua perpetuo spectantium nec cernentium, quid ad aedificationem ecclesiarum Christi et augmentum fidei per omnem orbem christianum pertineat.
Concordiam exoptat ecclesia Bernatium, Basiliensium, Schafhusianorum, Sangallensium, Mullhusianorum, Bielanorum, quibus addo Glareanam qp , Abtzellanam, Rheticam aq , Doggenburgensem, Durgavianam, Neuburgensem, Vallis Rheni& et caeteras, quae Christum per Helvetiam summis in tentationibus infractae docent et profitentur, quibus nihil privati est cum quovis homine dissidii quaeque gaudent et deo agunt gratias, quod Luthero et suis ea mens donata est, quae illesam velit doctrinam de eucharistia, quam as illae hactenus suis proposuerunt hodieque proponunt, docent et tenent Basiliensem illam confessionem uno ore confirmantes et optatum expectantes rei tam sanctae et tanto tempore desiderate finem. Quibus omnibus quia Tigurina ecclesia primatus dignitate praeit, doctrina etiam et eruditione merito prescribit, par esse iudico, ut et haec contra illis tribuat et largiatur, ne in oblata concordie occasione privatis quibusdam et parum attinentibus caussis sese abalienari sinat at || 9 et rem intermittat, quae extra omnem controversiam ecclesiis Christum professis maximam utilitatem afferet, imo hoc se promptiorem in aliarum gratiam exhibeat, quo magis doctrina et authoritate reliquas Helvetiae ecclesias antecellit. Vehementer nocuerunt etiam vetustis ecclesiis simultates episcoporum; quantum autem damni ambitio dederit, Romana nobis ecclesia (nisi caeci sumus) ponit ob oculos.
Sed retractavit, inquis av Bucerus 26 . , Quid tum postea? Suo tantum nomine et ante a se scripta ita retractat, nisi fallor, ut non dissentiat a vestra doctrina, quanquam ita verba moderatur, ut in Lutheri gratiam retractasse videatur. Quod quidem quo consilio factum sit, videre mihi videor. Offensus enim non nihil nominis sui proditione, quae in epistolari illa aeditione facta est, testari semel de animi sui candore voluit, idque palam et apud eos, a quibus insimulatus esset, quod, cum tantopere tot annis concordiam ecclesiarum ursisset
| Briefe_Vol_06_454 | arpa |
|---|
agitassetque, nunc demum socium aw se fecerit in aedendis quibusdam ax , quae et veterem contentionem refricarent et ad novam invitarent, longe alienissima ab horum animis, qui candide cupiunt in christiana pace convenire ecclesiis. Hac enim de re se questum esse cum publice tum privatim non modo in fratrum collatione, sed ipso etiam in senatu, cum Basileae ageremus, tute ipse nosti et audisti. Placuit igitur offenso animo testari palam se nihil minus quaerere, quam ut rursum damno simus ecclesiis contendendo aut simultates exercendo. Quod vero Queritur haud satis antea se assequi ex Lutheri verbis potuisse de eo sensu, quem Wittenbergae primum didicerit, doletque non observasse se pro dignitate ministros Christi etc., non habet quicquam, quod merito vos offendat, cum hoc ipsum faciat cum Zinglii et Oecolampadii non commendatione modo, sed etiam excusatione atque adeo (si recte attendas) defensione. Neque aliud (mihi ||10 crede) honesto illo et pleno charitatis colore quaesitum est, quam ut ecclesiis nostris Lutheri doctrina ceu nihil a vestra diversa commendaretur. Non veretur enim tribuere Luthero, quod his solemus, qui a nobis sunt offensi, et simul docere non aliud sentire eum, quam quod Bucerus et sui dudum senserunt adiecta purgatione Zvinglianae et Oecolampadiane doctrine de eucharistia. Quam tractationem equidem non obesse concordiae, sed prodesse puto, et sepe tecum egi videri mihi plenum charitatis et prudentiae, si deferamus his, quibus iustis de caussis, sed et magno cum pietatis fructu deferri potest, nec aliorum merita, sed nostra potius officia et quid debeamus gloriae Christi in animum revocemus az . Attigit quidem Bucerus non nulla paulo amarius, que sane praetermissa cuperem. Sed homo est Bucerus, nec ab eo quicquam hominis alienum est 27 . Atqui haec omnia etiamnum privata sunt ad concordiam stabiliendam parum attinentia. Non enim spectandum, quid tractet privatim aut retractet Bucerus, sed quae doctrina nobis Lutheri nomine oblata sit, quae recepta et admissa concordiam possit sarcire. Ea vero talis est, ut per omnia cum vestra, id est Zinglii et Oecolampadii doctrina concordet nec sensum mutet, sed formulam afferat verborum, qua et vetustissimi ecclesiae doctores sunt usi, et bb ea quidem conditione afferat, ut liberum sit vobis ea coram vestris ecclesiis vel uti vel non uti, modo de sensu doctrine receptae interim constet; ut taceam, quod post aeditas retractationes suas de sua et Lutheri fide nupera declaratione Bucerus tanta cum fide et sinceritate coram legatis et ministris Helveticarum ecclesiarum testatus est. Et constare mihi nequeat aliter sensisse eum retractando, quam sensit declarando, licet aliis atque aliis formulis sermonis utatur. Video quidem (ut ante dixi) pluscula in parte altera, quae merito vel offendant vos bc vel metum incutiant mali eventus;
| Briefe_Vol_06_455 | arpa |
|---|
tamen eo animo sum, ut existimem gloriam Christi et pacem ecclesiarum pluris aestimandam, quam ut a concordiae occasione hisce remorulis et offentiunculis || 11 abstrahamur.
Periculum formidatis, si nudis articulis subscribatur. Ego nihil prorsus video periculi, cum 28 , quod non aedentur articuli ea modo caussa concepti, ut de mutuo consensu eoque claro constare possit (nollem conceptos esse, nedum subseriptos: sed quid facias hominibus offensis haud admodum iniqua postulantibus ab his ipsis, qui offenderunt? Atque ut donem nullam esse caussam aut fuisse, cur offenderentur, tamen certum est bd librum illum epistolarem nullo detrimento post concordiam constabilitam rectius be aedi potuisse multis de caussis, quas in praesentia sino), tum etiam, quod clarissima conditione praemissa articulis illis subscriberetur, nempe ad eum sensum intellectis, quem Bucerus, Capito et Zvikius 29 non ministris modo ecclesiarum Helveticarum Basileae congregatis sed legatis etiam senatoriis 30 summo magistratu Argentoratensi praesente 31 nec in angulis, sed in ipso praetorio urbis Basiliensis, consulibus eius urbis et bona magistratus parte praesentibus, tanta cum contestatione veritatis e Wittenberga nobis attulerunt.
Finge autem hoc in animo esse Luthero, ut manu vestra pro recondita aliqua sententia sua tanquam probata a vobis et concessa bg sit abusurus. Quid, oro, tam ridiculo consilio proficeret utcunque versutus et callidus? An non testes habemus clarissimos viros duarum urbium, Argentorati dico et Constantie, qui totius actionis nostrae probe sunt gnari? Et quae, oro, pestis, quod incendium excitari bh adversum oblata concordiae media maiori cum damno posset, quam si his modis et suam fidem prodere et nostram impugnare Lutherus pergeret? Nec posset alia re magis commendari orbi caussae nostre sinceritas, quam si his modis benevolentia et humanitate nostra ille abusurus esset. Sed absit procul, ut isthaec suspicemur. Nuper enim ad me e Tubinga Melanthon scripsit 32 legisse se, quae Bucerus nobis narrant in conventu Basiliensi, ac se quidem judicare eum bona fide ||12 recitasse illam ipsam sententiam, quam Luthero et caeteris, qui una fuerunt, commemoraverit. En tibi et Philippi testimonium, cuius manum mecum habeo. Quantum igitur usurae facere vel tenuissima sorte possemus, si id parti alteri daremus antevertente benevolentia nostra bi ut eos , ipsos articulos vel nudos vestra manu subscriptos doctor Lutherus cerneret, quos maximarum ecclesiarum Germaniae antistites iam nunc
| Briefe_Vol_06_456 | arpa |
|---|
manu sua firmarunt et receperunt? Cerno quidem, mi Bullingere, quid metuatis. Sed persuaderi mihi non potest, ut credam sic unquam actum in, ut suspicamini. Et cuperem id genus suspitionibus modum adhiberi, ut aut bk totas sineremus aut non daremus locum nisi valde expositis et magnis.
Porro haec non scribo, velut damnem aut vestrum aut senatus vestri in hac re consilium. Possunt enim aliae caussae esse, quae longe me praetereunt, quibus utrinque moti hunc ad modum agendum in praesentia decreveritis. Et fortasse subscriptione non erit opus, modo alia media, quae Lutheri postulatis aliqua parte satis faciant, non detrectentur. Omnino enim id nobis curandum est, quod perpetuis literis ad me suis Zvikius monet 33 , ne pugnantibus sententiis scindamur, quod ipsum et tu literis tuis anxie flagitas. Sed enim Basilienses (ut coram Audisti) concordiam iam receperunt, quorum bl ministri non doctrina modo et eruditione, sed prudentia etiam et iudicio nobis omnibus commendantur, ut sit necesse aut nos reliquos eandem mire et recipere et de subscribendo aliove medio tentando deliberare aut re infecta divisos iam et divulsos proximo e conventu regredi 34 . Nauseam enim pariunt etiam bonis toties iteratae relationes - quanquam suspicer apud vos esse magnos etiam viros (ut sunt alibi quoque), quibus nihil est gratius. Age igitur per deum immortalem, ut caussae tam diu ventilatae demum finis aliquis faustus imponatur. Et cum potestate venite vos Tigurini bn , ne toties referre clarissimam caussam ad magistratuum cognitionem ||13 cogamur. Omnia enim isto modo tribuuntur magistratui ministrorum interim dignitate supra modum pressa et extenuata, ut taceam, quod illorum consilia haud raro adfectissima esse experimur, cum nihil magis a re Christi sit alienum, quam affectibus obnoxia consiliorum tractatio.
Mihi in presentia duo media incidebant, quibus uti nos reiecta subscriptione possemus. Quorum unum est: Si ministri responsum nuper Basileae datum Argentoratensibus 35 amicis literis insertum doctori Luthero transmitterent una cum declaratione bo , subscriptum scilicet a ministris, qui Basileam venient, omnium ecclesiarum et ministrorum Helvetiae nomine praecarenturque, hac ipsa responsione contentus esse vellet et id nunc agere, ut de publica aliqua formula doctrinae nostrae et fidei de eucharistia concepta deque aedenda ea bp a partibus deliberaretur etc., minime defuturos vos gloriae Christi pacique et concordiae sincerae etc. Ad quem modum si ageretur, non dubito, quin Lutherus parabilem se exhiberet ampliore subscriptione non efflagitata, quod quidem et Buceri et Capitonis aequanimitas factum nobis dare posset. Alterum est: Si legati una cum Basiliensi magistratu id ipsum suis literis amice scriptis agerent
| Briefe_Vol_06_457 | arpa |
|---|
et suo et ministrorum nomine sub sygillo urbis Basiliensis proprio misso tabellione, non dubitarem, quin quidem eo consilio pacare Lutherum possent, ne ampliorem subscriptionem urgeret. Mihi vero commodissimum videretur, si iunctim id utrique praestaremus, ut hoc darius emicaret et fides nostra et humanitas, praeterea hoc fideliora fundamenta iacerentur omnis amarulentiae declinandae, et coram cerneret Lutherus nihil minus suspicandum sibi, quam nos ex animo nolle concordiae acquiescere. Nisi enim fallor, res ||14 ipsa iam nunc expostulat, ut cum ipso demum Luthero agamus nec amplius desimus cum nostris tum exteris ecclesiis et gloriam verbi Christi gloriae nostrae longo intervallo anteponamus. Quod ut fiat, in vestra et Bernatium ecclesiae manu existit. Senatus noster certe nihil renuet, quod modo ad pacem ecclesiarum Christi sit facturum.
Reddidi Dominico 36 tuas literas, simul et acta synodalia 37 dedi, qui symmistis bq ea praeleget ac deinde de sua ipsorum sententia nos certiores reddet. Caeterum tibi, selecto amico et domino, libuit haec vel intempestive in sinum effundere obtestans, uti vigilare tu quoque pro tuo more pergas. Videtur mihi in ipso articulo iam nunc br sitam esse negocii qualitatem, ut nihil nobis felicius bs obtingere Christum amantibus possit, si operam demus firmandae concordiae, contra autem nihil periculosius multis de caussis, si occasionem eius in praesens transmittamus.
Gravamur itinere miris modis obsecrantes te, ne non consulas boni, quod recta Basileam tendemus. Sabbato 38 deo volente Brugis ad Vocetium 39 prandebimus adventum tuum libenter expectaturi, nisi tu praeverteris. Pernoctabimus autem Momphi 40 Da, oro, operam, ut vel hic vel illic conveniamus, ut crastino una Basileam ingredi liceat.
Vale in domino Iesu cum fratribus vestris omnibus. Scripsissem et Bibliandro et Leoni, cuius sororio 41 aureos duos a senatu impetravimus. Pellicanum quoque, venerandum virum, fuissem consolatus 42 , sed vix vacabat isthaec perscribere, ut sit per te mihi apud hosce impetrandum, quo omnia boni consulant.
Bibliandro dicito mihi "Batavi" vocem in suo illo emuncto carmine 43 minime displicuisse, sed quod expunxerim, in caussa fuisse syllabam penultimam
| Briefe_Vol_06_458 | arpa |
|---|
bt , quam ipse semper produci bu putavi Martiale 44 authore deceptus, qui fere producit, cum Lucanus 45 interim corripiat. Cano igitur illi palinodiam 46 et vocem recipio, quam expunxeram.
Vale iterum.
Sangalli, 2. die novembris anno 1536.
Tuus ex animo Ioach. Vadianus.
[Adresse und Nachschrift auf S. 2:]Domino Bullingero tanquam fratri.
Excripturus eram, quod repente et festinante calamo, ut quaeque in animum inciderant, exararam, sed casu indepti tabellionis 47 occasione est factum, ut lituras tibi pro literis libuerit mittere. Imminet enim dies Conventui addictus, et me alioqui, supra quam placeat aut ferat animus, negocia obruebant. Proinde orandus mihi es, ne id velis aut negligentiae nostrae aut alii ulli caussae adscribere. Imperassem certe calamo, quo exactius pinxerit omnia, nisi animus mihi fuisset rescribendi, quae prima ac ea quidem festinata meditatio suggesserat.
Vale.
