Die Zürcher wundern sich, daß die Berner das [Zürcher Abendmahls-]Bekenntnis [Nr. 482] nicht unterschrieben haben, obwohl sie doch [in Nr. 489] sachlich das Gleiche bekennen; offenbar haben sie den Aufbau der Argumentation nicht verstanden. Im Anschluß an zwei summarische Thesen haben die Zürcher zunächst ausführlich dargelegt, was mit "Leib Christi" gemeint ist. Dieser ist im Himmel, deshalb ist er im Mahl nicht fleischlich gegenwärtig, sondern geistlich durch den Glauben; bei dieser Aussage stützen sie sich, wie schon Zwingli, auf Joh. 6. Die Berner werfen ihnen zu Unrecht vor, die geistliche und die symbolische Speisung zu vermischen; beide sind zu unterscheiden, doch haben die Gläubigen an beiden Anteil. Die Aussage, daß im Abendmahl Leib und Blut Christi ausgeteilt werden, steht nicht im Widerspruch dazu, daß die Gläubigen beides schon vorher im Glauben empfangen haben; auch Paulus mußte durch die Taufe die Sünden abwaschen lassen, obwohl er doch schon vorher durch die Gnade gereinigt war. Wenn [die Zürcher] bekennen, daß die äußerlichen Zeichen nach menschlicher Weise als Bekräftigung dienen, stellen sie damit nicht in Abrede, daß der Geist des Menschen einzig durch den Hl. Geist gefestigt werden kann. Ausführlicher handelt über alles der Brief von Leo Jud sowie jener von Theodor Bibliander an die Pfarrer von Brugg. Da sie von der Antwort der Berner [Nr. 489] enttäuscht waren, haben sie darauf verzichtet, diese zusammen mit dem [Zürcher] Bekenntnis und den Stellungnahmen von Basel, St. Gallen und Schaffhausen nach Konstanz zu senden; über die dortige Zusammenkunft von Abgeordneten schwäbischer Kirchen mit Bucer, der sie selbst ferngeblieben sind, gibt die beiliegende Abschrift eines Briefes [Nr. 496]Auskunft. Der Brief [der Zürcher] soll allen Pfarrern gezeigt werden. Hoffen auf bessere Antwort.

Fratribus in domino charissimis, ecclesiae Bernensis ministris, gratiam et vitae innocentiam precamur, qui Christum Tiguri praedicamus.

Quamquam testemini, fratres charissimi, vos per omnia confessioni nostrae subscribere non posse 1 , tantundem tamen confessi estis in ista brevi vestra confessione ² , quantum nos in nostra copiosiore quidem, si verba spectetis, sed eadem, si sensum probe expendatis. Unde mirari satis non possumus, quibus ex causis nobis non accesseritis. Quas enim annotastis, eiusmodi sunt, ut palam evincant vos nostra minimum intellexisse neque, qua ratione singula digesserimus aut quo ordine ea de re disseruerimus, observasse diligentius. Nos certe de re ardua, sed simplici dare et simpliciter disputantes hunc sequti sumus ordinem:

Principio huius negotio summam omnem paucissimis complectimur verbis inque bina iuditia, sive quis articulos vocare malit, coartamus ³ . Deinde vero fusius exponimus singula, passim accuratissime curantes, ne quis id ex iuditiis nostris colligat, quod vos consequi contenditis. Atqui nos ab initio protinus certam indimus significationem voci "corpus" propter eos potissimum, qui tertium quodpiam invisibile quidem, sed corporeum, hoc est imaginarium et miraculosum corpus Christo affingunt, quod in actione coenae praesens sit 4 . Proinde nos fatemur Christo verum esse corpus, adeo ut ne clarificatum corporis amiserit naturam ⁵ . Id vero corpus Christi verum in coena et esse et manducari confitemur ⁶ .

Iam, cum de modo praesentiae et manducationis controversia sit, accingimur protinus, ut eum modum exponamus ⁷ . Caeterum, cum constet verum corpus Christi corporis naturam ||81r. per resurrectionem non amisisse, necessario consequitu ipsum "in aliquo coeli loco" esse (Augustini ⁸ verbis utimur) "propter veri corporis modum"⁹ , et iccirco corpus Christi in coena non carnaliter aut naturaliter, sed spiritualiter sive per fidem et adesse et manducari. Porro, cum adversa pars contendat Christum virtute verborum "Hoc est corpus meum" [Mt 26, 26 par] adesse et edi carnaliter, nos modum nostrum, quod scilicet Christus non nisi per fidem et spiritum manducetur, ex 6. loan, cap. approbamus 10 . Sic enim et Zvinglius usurpavit cap. loan. 6[26-65], ut scilicet evinceret verba Christi Matth. 26[26] "Hoc est corpus meum" non carnaliter, sed spiritualiter sive sacramentaliter esse intelligenda 11 . Idem facimus et nos in confessione nostra. Nam in genere disputantes de eo, quomodo Christus manducetur et adsit, adducimus cap. loan. 6. In genere, inquam, diximus, cum vel sacramenta non usurpantur. Hoc c autem Exposito ad praesentiam in coena particularem descendimus d , aut, ut significantius dicam, primo generalem hanc probamus: Christus nulla alia ratione quam spirituali adest et manducatur. Deinde vero descendimus ad speciem: Ergo nec in coena alia ratione adest et manducatur. Id testantur verba nostra, quae in hunc modum leguntur: "Et quamquam Christi corpus et sanguis ad eum, quem exposuimus, modum fidelibus semper, etiam citra symbolorum usum, praesentia sint, distribuantur et iis vescantur pii e , attamen nonnisi per fidem eandem nec alia quam hac ipsa ratione praesentia sunt, manducantur et distribuuntur, etiam cum in symbolis celebrantur."¹² Hactenus autem verba confessionis nostrae bona fide recensuimus.

Quid autem in his desyderare potestis? Vos duplicem manducationem facitis: alteram, quae citra symbolorum usum sola fide fit, et alteram, quae cum symbolis fit. Idem nos facimus. Vos contenditis praecedere debere internam, quae fidei est, subsequi symbolicam. Idem nos affirmamus. Vos sine fide dicitis symbolicam esse inutilem, imo et perniciosam. Idem nos dicimus. "Sed vos", obiicitis, ||81v. "commiscetis utramque."Loquimur de manducatione et coena sanctorum. Hi non edunt panem nudum, sed carnem veram, non illam quidem pani unitam, sed fide praesentem, pane significatam suoque more oblatam sensibus. Unde diserte diximus: In coena Christus adest et manducatur "nonnisi per fidem eandem nec alia quam hac ipsa ratione"¹³ . Expendite, obsecro, verba singula affectuque posito, quid dixerimus, diiudicate et videbitis nos nulla parte peccasse.

Verum in eo nos peccasse putatis, quod corpus et sanguinem Christi in coena distribui confitemur; ex eo enim consequi, quod tum primum symbolorum benefitio ceu vehiculo advehantur ¹⁴ . Id autem vos ad eum modum colligitis. Nos nihil tale cogitavimus unquam. Nam ut duplicem fatemur esum esse, sic duplicem fatemur distributionem: Solus Christus distribuit fidelibus suum corpus et sanguinem; sacramenta suo more distribuunt. Nisi autem fide sese ipse participet sumenti Christus, ei nihil distribuit minister nisi sacrum symbolum. Caeterum nulla consequentia in re sacramentaria consequitur: "Christus comestus est a fideli mente ante coenam, ergo in coena non manducatur". Sic enim inutilia fierent sacramenta. Paulus gratia domini a peccatis lotus nihilominus audit Ananiam sibi dicentem: "Surge, baptizare et ablue peccata tua invocato nomine Jesu" [Apg 22, 16]. Baptismus sane nemini abluit peccata nisi ei, cui gratia abluit. Nihilominus veritas dicit: "Baptizare et ablue peccata tua." Hoc loquendi genus imitati confessi sumus in actione coenae distribui corpus Christi.

Tertium, quod offendit, minutius est, quam quod multa responsione diluendum sit. Est enim tale: "Hoc est, quod non capimus, nempe symbolis ecclesiam reddi certam et indubitatam, quod scilicet Christi corpus pro nobis sit traditum."¹⁵ Nos vero ex similitudine quadam id verbi produximus. Sic enim ||82r. paulo ante scripsimus: "Apud homines cuiuslibet rei traditio efficatior quodammodo videtur, cum non verbis modo, sed et signis transigitur."¹⁶ Huc iam alludentes et alteram collationis partem inducentes subiungimus: "Volens ergo Christus ecclesiam suam in contemplationem beneficiorum dei, maxime vero mortis suae inducere, praeterea illam reddere certam et indubitatam"¹⁷ etc. Proinde ex materia dicti exponendus erat sermo noster. Dixeramus in prima parte de ea certificatione, quae modo quodam apud homines fieri solet per externa symbola, itaque in parte orationis sequunda de alia loqui non potuimus. Quis enim nesciat cor et spiritum hominis non nisi spiritu dei sancto saciari

Plura dabit charissimus frater et symmista noster Leo Iudae 18 . Plura scripsit et dilectissimus frater et praeceptor noster Theodorus Bibliander ad fratres Brugenses ¹⁹ . Certe quidvis potius quam talem a vobis epistolam expectavimus. Hinc factum, ut confessionem nostram simul cum Basileiensium, Sangallensium Schaffhusianorumque assensu et subscriptione Constantiam miserimus 20 polliciti et vestram primo statim missuros nuncio ²¹ . Alia autem, quam evenerunt, sperabamus; proinde nihil misimus. Nam vel hodie dissidium dissimulamus nostrum, quod nostris illis expurgationibus iamiam evanuisse credimus. Convenerunt Constantiae eruditissimi et piissimi quique Svevicarum ecclesiarum ministri ²² . Venit et Bucerus, qui non uno nuncio evocabat nos ²³ , sed certis de causis, praecipue quod scriptis semel animi nostri exposueramus sententiam, venire distulimus ²⁴ . Illi porro quid egerint aut quali in nos animo affecti sint, intelligetis ex literis, quas post hasce asscripsimus ²⁵ .

Haec obsecro, fratres, exhibete iis fratribus, quos ad primum convocabatis nuncium ²⁶ , apud quos per vanam de nobis opinionem conceptam fama et integritas nostra nonnihil periclitatur. Speramus autem vos placatos nunc meliora responsu-||82v. ros. Vestri enim sumus, vos nostri esse contendite, sed ut omnes simus Christi, cui gloria semper.

Tiguri, 4. ianuarii 1535.

Heinrychus Bullingerus

scribebat nomine fratrum

Tiguri Christum profitentium.