[470]
Autograph a : Zürich StA, E II 348, 394r.-396v. (Siegelspur) Teildruck: Pollet, Bucer II 286, Anm. 2; Zusammenfassende Teilübersetzung: Köhler, ZL II 346f. 363f.
Las [Nr. 463] bei Blarer in Tübingen während seiner Reise durch Schwaben. Nichts mehr steht einer Konkordie entgegen wie noch bei seinem Besuch [in Zürich]letztes Jahr. Luther, der in seiner Heftigkeit nicht immer richtig verstanden wird und die Zürcher durch seine Schriften verletzt hat, will die wahre, feste Gegenwart Christi im Abendmahl bekräftigen, obwohl Christi Leib im Himmel bleibt. Er behauptet keine Lokalpräsenz, keine natürliche Vereinigung von Leib und Brot. Aus den Einsetzungsworten folge, daß Christi Leib mit, in und unter den Symbolen körperlich gegeben werde. Entsprechend den biblischen [Anthropomorphismen]soll darin nichts Absurdes gesehen werden. Die Art und Weise der Gegenwart Christi überläßt er Gott. Die [Analogie] von Zeichen [und Bezeichnetem] nach Augustins Lehre anerkannten auch Oekolampad und Zwingli. Luther sagt: «[Christus]ist gegenwärtig», die Zürcher: «ist gegenwärtig im Glauben». Luthers [Vorrede] an die Waldenser [Böhmischen Brüder]und Philipp [Melanchthon]geben Hoffnung auf Frieden, sofern gelehrt werde wie in [Bucers]Schrift «An die Münsterer». Vor seiner von [Philipp von]Hessen eingefädelten Begegnung mit Philipp [Melanchthon] will Bucer in einer Nacht mit Bullinger, Leo [Jud], Myconius, Karlstadt und Sulzer in einem schaffhausischen Städtchen [Neunkirch]zusammenkommen. Bittet um Stellungnahme dazu nach Ulm oder Augsburg.
Gratia et p[ax].
Legi, Bullingere observande, vestram confessionem 2 apud Blaurerum nostrum Tubingae 3 . Hac enim peto ecclesiam unam et alteram Sveviae superioris 4 . Ea perplacet, nec tantillum iam obstat generali concordiae, quam ut vos
Briefe_Vol_04_0389 | arpa |
---|
intelligatis Lutheranam. Qua de re eram fuse vobiscum commentaturus anno superiori 5 , ita ut hac de caussa adscenderam. Verum cum nondum haberetis ingenium meum perspectum, ut nunc habere vos arbitror, putabatis mutuae concordiae magis profuturum exactiorem huius rei excussionem civiliter declinare 6 . Iam vero dominus tam benigne viam solidae ac certae concordiae nobis munit, ut profecto sine gravi scelere in universam ecclesiam dei illam diutius minime desideraturi simus. Obsecro itaque vos per viscera domini nostri Iesu Christi 7 , instate precibus 8 , ut ille utrinque oculos nobis illustret 9 , quo id videre in nobis ipsi possimus, quod utrisque dedit, et salva res erit.
Lutherus, ut est in omnem partem vehementiae insolentis, non a quovis rite intelligitur, etiamsi nullus lesi animi obstet affectus 10 . Quominus mirum est vobis tam improbe acceptis ab hoc viro pleraque eius scripta, duntaxat contentiosa, parum esse pervia 11 . Si quam mihi habetis fidem - sed habetis, nisi quod mihi a studio meo in concordiam, ut vobis videtur, nimio aliquantulum metuitis -, iuro vobis per Christum meum, Lutherum nihil hic prorsus contendere ultra praesentiam veram ac solidam b Christi c , quae demonstrantibus d atque exhibitionem testantibus verbis domini constare possit, etiam-||394v. si detur corpus domini uno in loco coeli esse circumscriptive. Nam nec localem praesentiam affirmat nec unit corpus Christi cum pane naturaliter e 12 . Quo magis miror, cum vestra lego, quid tam diserte affirmetis f panem id, quod est, manere 13 , cum id Lutherus nunquam g negarit, imo primus affirmant. Videt verba esse exhibitionis hic, et corporis domini praecipue
Briefe_Vol_04_0390 | arpa |
---|
h , panis tantum ut huius symboli, ac inde consequi, ut corpus domini ipsum, quod traditum scilicet est pro nobis, hic detur, et cum non frustra, etiam accipiatur eoque adsit. Hoc ergo omne, tradi, accipi et adesse domini corpus i , simpliciter contendit a , cunque domino visum est cum pane et vino se hic exhibere, unde consequitur, quod sic quoque percipiatur et adsit, contendit praeterea corpus domini offeri[!] ac percipi cum l , in et sub hisce symbolis m . Istae nanque n praepositiones ei idem pollent. Ut vero symbola percipiuntur corporaliter manibus et ore et dominus o hiis se ipsum, suum unum ac verum corpus offert, visum Luth[ero] est fidem exhibitionis huius istis loquendi modis exprimere: Er ist leyplich da, wirdt gegeben p und entpfangen in die hend und mundt leyplich und fleyschlich, ist by, yn und uff dem tisch, corporale, kelch, quia sic symbola adsunt ac percipiuntur 14 .
Rationem vero, cur sic loqui velit, hanc obiicit: In scripturis cum se deus, angeli et spiritus sanctus certis ac visibilibus symbolis q exhibuerunt, dici convenit 15 : Ich hab gott leiplich r , mit meynen augen gesehen 16 , id est facie ad faciem 17 , sic etiam audivi 18 etc. Cur ergo non sic dicamus et || 395r. in hoc negocio, cum dominus tam diserte ait: «Accipite, manducate, hoc est corpus meum» [Mt 26, 26 par], er wirdt leiplich und entpfindlich 19 gegeben und entpfangen? Sic sane omnes s patres locuti sunt, et nemo non dicet: Rex t cum sceptro 20 accepit potestatem regiam, er hat den kunglichen gewalt in syne hend entpfangen. Ne quis autem sibi ab his verbis fingat aliquid absurdi in sententia Lutheri, ipse ingenue fatetur nihil sensibilium rerum pertingere ad ipsum domini corpus, sed haec, quum hunt symbolis, tribui u corpori domini propter sacramentalem unionem et naturam verborum v , quae sunt exhibitionis rei spiritualis per res sensibiles.
Ex his videre est hoc, quod statuit Lutherus, aliud non esse quam primum: hic afferri, accipi et adesse ipsum Christum vere ac solide - id vero in genere relinquit nec ad localem aut ullam aliam speciem praesentiae w descendit,
Briefe_Vol_04_0391 | arpa |
---|
committit deo, quo ipse modo velit adesse x -, alterum: cum se dominus symbolis offert, competere hic eas locutiones, quas scriptura et vulgatus usus in traditionibus vel commemoratione exhibitionum rerum invisibilium per visibilia signa usurpat, nempe ut tribuamus corpori domini, quae symbolis propria sunt. Iam hoc posterius Zving[lius]21 et Oeco[lampadius]22 nunquam improbarunt. Ut enim nihil indignum cogitetur hoc mysterio, abunde caveri potest adiecta explicatione y . Prius, cum nihil sit quam simplex praesentiae affirmatio et ipsius Christi z , vos admittere gravari non potestis sententia recepta Augustini 23 . Oecolampadius id certe probavit 24 , Zving[lius] non reiecit, nisi quod volebat interpretandi sibi id ius diserte vindicatum 25 . Vobis, || 395v. cum Augustini omnia concedantur aa , nihil obtrudetur non ferendae amphiboliae. Certe Christum ipsum apprehendi hic contemplatione fidei 26 agnoscitis. Iam Lutherus nihil quam ipsum Christum bb praesentem facit. Et sicut ii non pugnant inter se, quorum alter prospiciens a longe venientem hominem dicat: Animal est, alter: Homo est, ita nec vos, cum Lutherus dicit simpliciter: Praesens est, datur et accipitur, vos: Praesens est fidei, datur fidei, accipitur fide. Haec vestra differentia genus non submovet, sed explicat.
Sed velis et illum sua explicare. Velim et ego. Et facit saepenumero, alicubi non facit. Id cum ego scio non ex contentione eum, sed religione verbi dei facere - nam id, antequam ulla esset exorta hac de re contentio, faecit in libro Ad Valdenses 27 -, puto nobis hoc tanto organo Christi condonandum cc . Nam ex hoc dd , simplici et non explicata ee praesentiae Christi confessione, nihil sequitur absurdi, nihil impii, et nihil est in positione generis ff , quod
Briefe_Vol_04_0392 | arpa |
---|
speciebus aliquid deroget. Ferri ergo Lutherus in sua poterit generalitate et annitendum, ut ipse ferat nostram invicem explicationem. Id vero videtur Philippus 28 ab illo impetrasse. Nam expressit, ut velit pacem nobiscum inire, si ita sentiamus atque doceamus, ut habet libellus meus Ad Monasterienses 29 . De quo quid scripseris 30 , tu nosti, et consonat ei testimonio 396r. || confessio vestra missa Blaurero 31 .
Instat vero opera Catti 32 , ut conveniamus Philippus et ego - id tibi uni serves gg -, quod antequam fiat, quo certius cum eo pacisci queam et de vobis - nam nobis iam convenit hh -, valde cuperem nos unam modo noctem alicubi convenire 33 in loco obscuro 34 et ad , quem sine suspicione meae praesentiae venire tu et Leo 35 possetis, item Basilien[ses] Myco[nius] et Carolo[stadius], tum unus Bernas, Simon Sultzerus. Ecclesiae vestrae turbarentur, et adversarii consilium resciscerent, si conveniremus palam. Prope Schafhusiam est oppidulum 36 quoddam in ditione eius reipub[licae]. Illo possemus sub noctem condictam advolare. Vobis propinquum est. Concederetis Schafhusiam, sub noctem iretis illo. Fidus est ibi parochus 37 , vir, ut audio,
Briefe_Vol_04_0393 | arpa |
---|
gravis. Vel si ibi id parum conveniret, indicate locum alium 38 . Vere enim videor mihi videre dominum nostrum Iesum Christum misertum nobis et audisse multorum preces, ut finem tandem faciat isti furori. Non dubium vero, quin et ipsi nihil prius optetis, ut qui probe agnoscatis, quanta hinc remora obiecta sit cursui evangelico, quantum bonae conscientiae perturbatae. Satan quoque non semel molitus est, nunc vero singulari conatu externis ii etiam ecclesiis turbam excitare molitur. Cui Christus pulchre occurrit, et ut more suo illum fraude sua frustretur, viam parat. Tantum kk det, ut ingredi illa non negligamus.
|| 396v. Rescribas II , oro, frater, sententiam tuam de his vel Ulmam vel Augustam. In alterutra enim ecclesia ero hoc mense 39 .
Tubingae, calendis octobris 40 .
Tuus Bucaerus.
[Adresse darunter:] Domino H. Bullingero suo charissimo.