[430]
Autograph: Zürich StA, E II 360, 277f (Siegelspur) Teildruck: Blarer BW I 528; MO II 775f; Teilregest: Melanchthon BW, Regesten II 146
Zweifelt nicht, daß Bullinger genau über die Ereignisse [in Württemberg]Bescheid weiß, will ihm aber
doch schreiben, da so viel Unterschiedliches und Unangemessenes geschieht. Schickt die Abschrift eines an
Frecht gerichteten Blarer-Briefes, in dem Blarer darstellt, wie es mit Hilfe der Marburger Formel zurBriefe_Vol_04_0293 arpa
Vereinbarung mit Schnepf kam. Euander kann allerdings nicht erkennen, daß aufgrund dieser Formel in
Marburg eine Einigung zwischen Zwingli und Luther zustande gekommen wäre, und vermutet, daß für
die in der Sache Unkundigen die Gegensätze mit Worten vertuscht werden sollen. Die Abschrift eines an
Frecht gerichteten Briefes von Bucer zeigt, daß dieser überzeugt ist, die Lutheraner hätten mit der Formel
mehr Konzessionen gemacht als Blarer. Für Euander ist es unzumutbar, aus Rücksicht auf die Unverschämtheit
eines anderen von der Wahrheit abzurücken. Der Teilkopie eines Briefes von Philipp [Melanchthon]
an Bucer läßt sich das Interesse an einer Konkordie entnehmen. [Peter]Buffler hat die Artikel
des Friedens [von Kaaden]in Erfahrung gebracht, aus denen Euander das Verbot der Sakramentierer zitiert.
Es verwundert nicht, wenn deshalb das Herzogtum nach der Augsburger Konfession reformiert
wird, es schmerzt aber, da doch Zwingli [die Abendmahlslehre von]Luther widerlegt hat. Nachrichten.
Grüße.
Domino Heinrico Bullingero.
Quamvis non dubitem, quin omnia luculentius ac, ut ita dicam, amussatius, quae passim geruntur, scias, vir excellentissime, quam ut meis scriptis certior fieri debeas 2 , tamen quandoquidem cottidie tam varia contingunt atque meo iuditio indigna quaedam, non possum, quin simul ea ad te perscribam, simul autem, quid tu de illis sentias, perconter. Ac primum quidem, quid inter Schnepffium et Plaurerum nuper Sthutgardiae actum sit et quo pacto iam illis conveniat, prosequar. Sed ut eo comodius omnia persequar atque minus a vero aberrem, ipsius Plaureri literas, quibus ipsemet de illo negotio predicatorem Ulmensem 3 certiorem fecit et deinde Ulmensis misso huc ipsius Plaureri autographo 4 nostrum Friccium 5 , verbotim transscriptas mittimus. Sic itaque habebat ipsius Plaureri manu scripta epistola, quae 26. augusti Ulmam perlata est 6 :
«Plaurerus Frechtio suo s. d. Scias illa collatione 7 omnino ex diametro Schnepffium et me depugnasse nec ulla ratione subscribere me potuisse huius sententiae. Adeo carnaliter et corporaliter› identidem mihi inculcabat 8 . Deindo vero, ubi plus compelassem principem pluribus exponens 9 , quantum referret, ut pax inter nos coiret, ille rursus advocato Schnepffio multis egit 10 , ut alter alterum sic intelligeret, quo in unam descenderemus sententiam. Post longam contentionem, [cum] forte fortuna mecum haberem schedulam
Briefe_Vol_04_0294 | arpa |
---|
quandam a Lutheranis Marpurgi nostris oblatam 11 , quae sic habebat: ‹Wir bekennend, das uß vermögen diser wort: ,diß a ist min lib, diß ist min blut' der lib und das blut Christi warhafftiklich, hoc est essentialiter et substantive, non autem qualitative vel quantitative vel localiter, im nachtmal gegenwirtig siend und geben werdind›, Schnepffius ait ita se mihi accedere posse, si ista largiar. Ubi mox ego: ‹Nihil›, inquam, ‹detrecto, modo me non graves quibus nuper adverbiis fleischlich, liblich.› Id quod cum polliceretur, mox princeps: ‹Ego›, inquit, ‹testis fuero› magno interim gaudio perfusus. Vides igitur, christiane frater, nihil me a nostrorum sententia alienum dedisse. ‹Substantialiter› habebat prius Saxonicae confessionis apologia 12 , quam nostri quoque receperunt 13 , et ipse quoque ingenue testatus sum non laturum me, si vel Schnepffius vel quisquam dicat me vel latum, ut aiunt, unguem discessisse 14 ab ea sententia, quam per omnes ecclesias, ubi meo ministerio usus est deus, docui. Quin et princeps ipse interdixit, ne alter alterum recantasse rumore quopiam dissiparet, sed ut convenisset inter nos, uterque affirmaremus. Quamquam paucis elapsis diebus iussit princeps, ut simplicissime Saxonicam confessionem docturis parochis praescriberemus ecclesiis vicissim habendam . Quod Schnepffius sanctissime se facturum recepit. Age igitur, 15 christiane frater, ocioso animo estote. Vale.»
Haec est, vir sincerissime, Plaureri epistola 26. augusti Frechtio Ulmae oblata bona fide transcripta, in qua quidem Plaurerum sibi aggratulari video, quod nihil dederit, nisi quod prius alii dederint. Sed non video, an Zvinglius unquam ista concesserit 16 , cum post illam profectionem 17 ipsi et Luthero non magis convenerit quam antea. Imo Lutherus palam professus est nihil minus quam sibi cum hisce schwermeris convenire posse 18 . Aut, si maxime
Briefe_Vol_04_0295 | arpa |
---|
concesserunt «substantive et essentialiter», quae quidem ipsam corporis Christi quantitatem non huc ligarent, sed tamen quosdam quasi fumos paulo imperitioribus offundunt, quid sibi hac dictione «warlich» evincere velint, non liquide video, nisi quod suspicor eos data opera ita in verborum involucris ludere, ne cedere videantur. Sed haec tu per tuam singularem animi perspicatiam facilime diiudicabis.
Nunc, quae Bucerus eidem Frechtio Ulmensi de futura inter nos concordia scipserit 27. augusti, accipe 19 :
«Bucerus Frechtio suo s. d. Philippus 20 hodie luculentissime spem fecit solidae concordiae. Non est itaque, quod de ducatu Virtenbergensi desperemus et quod [!] iterum de palinodia sinamus ut ceteros fumos evanescere. Certe plus illi 21 de suo concedunt, dum concedunt ‹non qualitative, non ||278 quantitative, non localiter›, quam nos demus per ‹essentialiter et substantialiter› 22 . Quis enim nostrum non semper est confessus Christum ipsum nobis exhiberi, hoc est secundum essentiam et substantiam, sed profecto ratione non huius seculi, ergo non carnaliter etc.? Fortes et tollerantes simus. Dominus istum ecclesiae paroxismum contemperabit. Argentinae.»
Haec sincere ut omnia Bucerus, sed non satis graviter meo quidem iuditio, quod dixit ipsos plus concessisse quam nos, quasi vero oporteat de vero concedere propter alterius importunitatem aut quasi illis hominibus etiam plurima concessisse satis sit, nisi penitus eis subscribas atque pedibus in ipsorum sententiam descendas. Sed cur perpetuo meas nugas illis litteris illinio, quin potius eam epistolam, qua Philipus Bucerum in illam futurae concordiae spem erexit, subiungam? 23
«Philipus Bucero s. d. Quod scribis annitendum esse, ut inter nos fiat concordia, profecto nuper ea de re cum nostro principe 24 collocuti sumus. Sed expecto landgravium brevi, ut spero, ad nos venturum 25 . Et ut non venerit, scribam ei meas quasdam cogitationes 26 , quas tecum aliquando communicabo. Profecto enim nihil magis opto rerum omnium, quam ut illud ingens scandalum dissensionis inter nos aliquando auferatur, quod quantum impediat evangelii cursum, non ignoras. Vides me greek greek greek 27 . Sed spero ceteros etiam futuros mitiores. Christus respiciat ecclesiam et restituat sanctam et piam nobis concordiam!»
Haec habui, vir sincerissime, quae in praesentia ad te litteris mandarem. Verum quod adhuc archanius habeo ac magis quam Eleusina sacra 28 celandum, etiam in tuum sinum effundam, quo tu vestris rebus melius consulere
Briefe_Vol_04_0296 | arpa |
---|
et prospicere possis. Id mihi nuper praeter praedicatorem nostrum 29 etiam primae nobilitatis civis 30 non citra dolorem in aurem insusurravit, hac tamen conditione, ne cuiquam nec scriptis nec verbis communicem, nisi quos sciam fideliter continere et qui rebus aliquo modo consulere possint. Illud autem tale est, quod Buflerus 31 magno sumptu atque miris artibus alicunde comparavit noviter icti inter Ferdinandum et ducem Wirte[nbergensem] foederis titulos 32 , in quibus praeter alia, quae mihi non narravit, hoc quoque inest: «Eß selle auch der hertzog von Wirtenberg alle, sy syind geistlich oder weltlich, mit krieg unangefochten lon 33 und sy by ierem glouben und wesen bliben lon, ouch den sacramentierern und widerteufferen selle er in sinem furstenthum weder schutz noch schirm gen 34 den kunikliche majestat , welle gegen inen offne hand haben 35 .» Quae si ita, ut retulit - ac minime dubito, vera sunt -, non mirum est nunc ad Saxonicam confessionem illum ducatum reformari 36 . Quod tamen vehementer dolendum est omnibus, cum Zwinglius noster totam fere b Lutheri confessionem in elenxo quodam, cui titulum indidit: «Daß dise wort, diß ist min c lib etc.» 37 , refellat ac non minore labore impugnanda sit quam papismus 38 . Deinde, quos nuncupent «sacramentierer» et unde illa excogitata verba proficiscantur, facile subolebit ei, qui scit Saxoniae ducem inter illos pacis arbitros non fuisse postremum 39 .
Vale ac, quid tu de illo praesenti rerum statu sentias aut comperti habeas, mihi litteris significes, ut si Plaurerus bene egerit et Zwinglius etiam illud prius concesserit ac rerum aliarum quoque omnium status bene habeat, desinam solicitus esse, si minus, me frustra macerem, cum emendare non possim.
Briefe_Vol_04_0297 | arpa |
---|
Salutabis meis verbis Pellicanum, virum integerrimum meumque compatrem optimum, Heinricum Utingerum, singularem omnium studiosorum patronum, Theodorum 40 , magnum nostri colegii ornamentum, et, si tibi audeo plus imponere, Leonem 41 quoque, virum, quantusquantus est, divinum atque doctum. Tuam quoque familiam vehementer salvam cupio.
Ysni, 29. augusti d .
Benedictus Euander.
[Adresse auf f. 280v.:] Pietate ac eruditione conspicuo viro d. Heimricho Bulingero, Tigurino evangelistae primario, domino suo colendissimo.