[1224]

Autograph: Zürich StA. E II 346, 115 (ohne Siegel) Ungedruckt

Erklärt sich zufrieden mit der Weglassung seiner Vorrede [zu Sebastian Meyers Kommentar] zur Apokalypse. Meyer ist allerdings aufgebracht darüber, daß die ursprüngliche Vorrede mit ihrer Kritik an Luther unverändert abgedruckt wurde. Da er für Meyer keine Freiexemplare ausbedungen hat und dieser ihn deshalb verdächtigt, will er deren Kosten nötigenfalls selber tragen. Der Druck von zwei Abendmahlspredigten, die Erasmus [Ritter] ihm als Mitglied der Zensurbehörde vorgelegt hat, ist namentlich am Widerstand von [Peter]Kunz gescheitert, der auf die Vielzahl bereits vorhandener Schriften hinwies und von Zürcher Publikationsabsichten sprach; sollte das [Erste Helvetische] Bekenntnis tatsächlich veröffentlicht werden, wünscht Rümlang die Einbeziehung Berns. Kunz stellt Luther über alles und hat sogar die [Berner] Disputation kritisiert, während er Luthers [Schmalkaldische Artikel]annehmen wollte. Grüße. Bietet Froschauer eine noch zu bereinigende "Dialektik" zum Druck an. Kann die Chronik [,,Catalogus annorum"] von Valerius [Anshelm]jetzt nicht exzerpieren, wird aber nach der

mit Jakob Schmid (s. Graubünden, Korr. II. S. VII).

28 Johannes Fabricius Montanus (vgl. Graubünden, Korr. II, S. IX).

29 Siehe oben Anm. 27.

30 aus der babylonischen Gefangenschaft.

Briefe_Vol_09-055	arpa

---

Drucklegung das ganze Werk schicken. Capito ist, entgegen einem Gerücht, nicht nach Bern gereist und wäre dort auch nicht willkommen.

S. Non est, doctissime simulque fidelissime Bullingere, quod gratius sit inter plurima, quae tametsi gratissima fuerint, quae mihi a te immensa et innumera a obtigere, quam quod epistolam meam 1 , ne cum Apocalypsi ² ederetur, suppresseris, quam fateor tumultuarie neque ab omni parte circumspecte et scripseram et protruseram. Sed temeritas mea tuo patrocinio optime cessit, unde inde b multis ex nominibus te merito patronum semper agnoscere debeo c et me facturum sedulo promitto.

Indignatur Sebastianus ³ , quod nec vester calculus nominatim nec meus, quemadmodum fieri poposcerat d , accesserit, idque vel studio neglectum calumniatur, quasi vero conspiraverimus, ne nostra suffragia elucubrationibus suis accederent; asseverat e ipsum inde nihil boni posse coniicere, quod suspicetur nos nobis voluisse cavisse, ne sui causa quantulurncunque periclitemur, idque eo potissimum nomine, quod asperius argumenta Lutheri confutarit in praefatione, quam factum f crediderit ⁴ ; nam librum hunc iis annis eoque tempore meditatum esse, quo adhucdum parum cum Luthero conveniebat. Iam vero, quia negotium concordiae adhuc pendeat atque ad eam sarciendam multi celebres viri studiose elaborent, se vereri, ne parum Lutherus ista confutatione exasperetur; nos igitur huiusmodi debuisse vel lenire vel corrigere, ne quid inde periculi timendum foret ⁵ . Sed quid multis? Magis veretur Lutherum offendi quam veritatem periclitari morosus senecio, cui non quidvis satisfecerit, quod intelligat nos nolle levi momento a contestata et evicta sententia sacramentaria declinare, utcunque quidam interim malagmata lenocinii supparasitentur. Hoc ipsum duntaxat est, quod hominem male habeat; alioqui non esset, quod illum vel tantillum moveret. Sed ludit operam adiuvante deo, qui credit nos in Christo non altius radices

Briefe_Vol_09-056	arpa

---

egisse, quam ut ab homine adhucdum pendeamus etc. Utcunque mea acta interpretetur, tu nosti me candide egisse, ut cum quo solo de Apocalypsi egerim, tametsi et quedam de ista cum Pellican quoque communicarim ⁶ .

Accedit, quod nihil cum Cristophoro Froschouero de pretio pro exemplari et quibusdam exemplaribus Sebastiano mittendis convenerim, et cum illi non cumulum exemplariorum, sed unum duntaxat miserit g , suspicatur (ut mihi videtur) mihi inde aliquid accedere meque sua opera lucrum venari, quod tamen alienissimum a me est. Atque nisi Cristophorus me ista calumnia, tametsi nihil illi de his dixerim, me sublevabit, actum erit h egoque nomen meum periclitari minime patiar atque ex meo 12 lb. libras Bernensis monetae expendam et 10 exemplaria comparabo de meo, ut illi haec tradam, quo illi satisfiat, quandoquidem sic attentus in rem sit, egoque oblivionem meam luam. cum i non aliud quaerat, quam ut me deiicere possit; sed perdit k operam. Mihi male cupit, quod liberior sim neque facile moyen possim et quod haud parum in magistratu valeam l . Tu age in hoc, quemadmodum in omnibus, patronum, et si Christophorus admiserit et consentit, solvam Sebastiano 12 libras; in nominibus enim debitorum adhuc sum Christophoro. Hoc si negat, ego de meo praestabo etc. Sic non nisi proprio periculo disco mihi inprosperum prospicere etc. Sed de his nimium etc.

De privatis scito Erasmum ⁷ mihi ostendisse et obtulisse m exemplar duarum concionum de sacramento eucharistiae hic habitarum petiisseque, ut typis excuderetur; sum enim a senatu cum aliis n tribus destinatus, ut nihil patiamur apud nos per calcographum edi nisi a nobis adprobatum et perlustratum 8 . Quod cum collegis meis indicaram, noluerunt ||quicquam apud nos edi de re sacramentaria, neque potui quicquam obtinere, quod Conzenus 9 gravissime mihi adversaretur in his sermonibus edendis hoc praetextu, quod abunde multa de hoc negotio a Zvinglio, Oecolampadio felicis memoriae aliisque essent edita, unde liceret petere, quae ad hoc negotium attinerent; nos itaque non debere cuiquam esse causa offensionis, quod plerorumque ingenia quelibet in duriorem partem arriperent verbisque propemodum sollemnibus astringerent quam libertatem evangelicam relinquerent. Apud nos itaque nihil de hoc negotio isto tempore edi debere, ad hoc, quod Tiguri

Briefe_Vol_09-057	arpa

---

ageretur de confessione ¹⁰ aliisque ad hanc conducentibus, unde o cuique abunde de hoc possit administrari, ut non perinde talium concionum opus haberemus. Impeditae itaque sunt istae conciones, quo minus evulgentur. Sed si vultis confessionem evulgari, quod et mihi maxime placeret, queso, agite hoc assensu nostro, ne nos vel negligi vel contemni putemus p ; habebitis nos paratos, et quamvis Conzenus non aliud minus velit, tamen, velit, nolit, non poterit refragari, cum tam multa Lutherus in silentio nostro ediderit. Homo est Conzenus, qui nemini plus quam Luthero faveat; ita literis 11 eius est dementatus, qui non veritus est disputationem nostram ¹² proxime apud senatum secretiorem suggillare. Sed cum de eo ad dyacosios ¹³ ablegaretur, comparere non ausus fuit. Adeo libenter libellum Lutheri ¹⁴ adseruisset, quoque id modo praestare potuisset, ut Lutheri nomen tantum non q idolum nobis fieret r . Quicquid tibi promittat, quicquid scribat, non est, quod a Luthero possit dissentire, nisi vel populum lapidesque vereri cogatur.

Prolixius egi, quam institueram; sic mihi excidi. Quaeso, habeto me semper commendatum, ut facis et fore confido. Saluta meo nomine plurimum Pellicanum, Theodorum ¹⁵ , Leonem s16 , Megandrum, Rhellicanum, Binderum, Collinum, Ammanum et praecipue haud greek Steynerum, Frisium quoque, quondam discipulum meum.

Quodsi Dialecticam ¹⁷ vellet Froschouerus excudere, paratam haberem, ut puto, absolutam, sed tamen prius a me recognoscendam, non etiam ita parvam quemadmodum vellem.

Quod t attinet ad chronicam Valerii ¹⁸ : excudetur proxima aestate et u a proximis futuris nundinis Francolurdianis ¹⁹ . Non est igitur in mea potestate quicquam de illa excerpendi; sed absoluto opere tibi mittam ipsum ²⁰ . Habeo

Briefe_Vol_09-058	arpa

---

quidem exemplar, ut recognoscam, sed mihi ea fide commendatum, ne quid intercipiam etc.

Vale felicissime, columen et dulce decus patriae meumque.

Datum 13. februarii anno 1539.

Fama invaluerat apud nos Capitonem venturum ²¹ ; sed desedit. Certe, si veniret, non bene v exciperetur w ; nam non nisi fraude nos captos velle arbitraremur etc.

Totus tuus Eberardus x a Rümlang.

[Ohne Adresse.]