Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[889]

Bullinger an
Martin Bucer
Zürich,
1. September 1536

Autographa a : Cambridge, Corpus Christi College, Ms 119, 177f. 185, Nr. 65 (1) (Siegelspur) Ungedruckt

Bucer wird durch die Basler von der Stellungnahme [der Zürcher zur Wittenberger Konkordie erfahren haben; Vadians ["Aphorismen"] werden auch Luther davon überzeugen, daß einer Abendmahlskonkordie nichts mehr im Wege steht. Bullinger bittet Bucer, Erhard Schnepf von weiterer Polemik gegen die "Sakramentarier" abzuhalten. Die Zürcher Pfarrer haben nicht gegen [Konig Franz I.] Partei ergriffen, kämpfen aber in Übereinstimmung mit der Obrigkeit erfolgreich gegen die Reisläuferei. Bullinger berichtet über die Ankunft der [von Bucer empfohlenen]Engländer Nicholas [Partridge], John [Butler] und William [Woodroffe]. Grüße. Weist die Kritik an Theodor [Bibliander]zurück.

Gratiam et vitae innocentiam a domino b .

Quid responderimus dilectissimis fratribus nostris c Basileiensibus expositionem articulorum Wittemburgensium bona fide enarrantibus 1 , audisti, opinor, ab d ipsis. Quin et Vadiani nostri libri 2 testabuntur palam, quid de sacro hoc mystico e teneamus ac doceamus, ut doctor Lutherus de nostra sententia porro f ambigere aut sinistrius suspicari non possit g . Laudabis, opinor, domini gratiam nec h desiderabis in hisce libris i quicquam. Si enim ea est doctoris Lutheri sententia, quam tu et Zviccius 3 esse aiunt, non dissipabit, sed k confirmabit hic liber l concordiam. Leo noster 4 et Pellicanus m inter colloquia nostra: Si n , inquiunt, doctor Lutherus cum suis hunc librum receperint et non damnarint,

a Bullingers eigenhändiges, von der Ausfertigung teilweise abweichendes Konzept befand sich in der [Sammlung] Hans Ludwig Schneebergers (vgl. HBBW II, S. 42, Anm. a), ist aber nur in einer fehlerhaften Kopie von unbekannter Hand in der [Sammlung] Johann Heinrich Hottingers überliefert (Zürich ZB, Ms F 36, 485-487; zitiert: H). Auf dieser wiederum beruht die Abschrift Simlers in Zürich ZB, Ms S 41, 83.
b Der Gruß fehlt in H.
c nostris fehlt in H.
d H: ex.
e H: mysterio.
f-g H: porro nihil suspicari possit.
h H (anstelle von nec): charissime frater, ubi videris in hunc meum [Hottinger korrigiert: unum] hominem tanta transfusa esse charismata, neque.
i H: hisce, puto, libris.
k non dissipabit, sed fehlt in H.
I H: liber hic.
m H: ac Pellicanus non semel.
n-o H: Si, inquiunt, non improbabunt hunc librum, qui hactenus existimarunt nos nuda habere et tueri symbola, si hic illis satis fecerit, pulchre convenit nobis cum illis; si v[ero?] hunc repulerit[!], nulla erit spes concordiae, nisi, quid improbent, ostendant. Cui sane subscribo per omnia.
1 Zu der von Myconius und Grynäus in Zürich eingeholten Stellungnahme zur Wittenberger Konkordie s. oben Nr. 877, 9-30.
2 Gemeint sind Vadians "Aphorismorum libri sex de consideratione eucharistiae" (s. HBBW V, S. 360, Anm. 9).
3 Johannes Zwick (s. oben Nr. 879).
4 Leo Jud.

pulchre convenit utrisque; sin repulerint, sentiemus nullo modo sarciri posse concordiam o . Maxima autem mihi spes est p doctorem Lutherum cum suis nil inventuros, quod displiceat', imo palam intellecturos s , quam religiose sentiamus de hoc sacro Christi mysterio, et quod Christi praesentiam t nequaquam negemus. Eximet hic profecto u suspitiones, si quae supersunt, omnes. Neque v aliud mihi polliceor, quam concordiam iam inter nos coiisse indissolubilem w . Deo laus sit x et gloria.

Unum modo y restare videtur: Audimus z Erardum Schneppffium Stutgardiae mire pro publica contione debachari contra sacramentarios. Quod convitiandi genus offenderet minus, nisi circumstantiis additis, quos intelligat, proderet. Nos enim nobis probe conscii sumus, quam religiose de sacramentis sentiamus aa . Dolet ab autem, quod immeritos calumniis petit ac . Fac igitur, si tibi cordi est concordia, ne is bene sartam intempestiva dissolvat dicacitate. Invehatur af potius in contemptores numinis et rerum sacrarum, in scelera et sceleratos. Nec deeri[t]ag dicendi materia, si boni pastoris vice uti volueri[t]ah . ||178 Male sani ai hominis, non prudentis episcopi esse videtur amicos, fratres et eiusdem domini servos, eiusdem imperatoris milites impetere, oppugnare et persequi ak . Quodsi perrexerit ea, quae vult, dicere, audiet al aliquando, quae nolit am .

Mentiuntur, qui tibi retulere an Tigurinos concionatores pro concione publica Galli institutum improbare, caesaris laudare 5 . Quanquam ao non deessent argumenta agendi contra Gallum, cuius ministri contra foedera cives et plebem Tigurinam ad lanienam sollicitant ap . Nos aq tamen dehortamur tantum ar a milicia mercenaria, suademus nostris e as manuum labore, non e at sanguinolentis

p H: est spes.
q H: cum suis in hoc.
r H: displicere possit.
s imo palam intellecturos fehlt in H.
t H: praesentiam in coena.
u H: Eximet ergo hic.
v-w H: Ego certe polliceor mihi certam et solidam per hunc coiisse concordiam.
x sit fehlt in H.
y H: non [Hottinger korrigiert: nunc].
z-aa H: Audimus Schnepfium mire debachari pro concione publica in sacramentarios, id quod minus nos offenderet. Nos[?] vim nominis non agnoscimus, cum nobis probe conseil simus, quam religiose de sacramentis domini sentiamus. Verum [...] circumstantiis diligenter excussis, quos hoc convitio notat, planum est vel imperitissimis. — Zwischen Verum und circumstantiis hat der Abschreiber irrtümlich die Kopie von Bullingers Brief an Melanchthon (oben Nr. 883) eingefügt; vgl. ebd., Anm. 1.
ab-ac fehlt in H.
ad-ae H: ne is tum sartam convitiis suis dissolvat perpetuo.
af-ak H: Stringat potius stylum linguamque in pontificiis [Hottinger korrigiert: pontificios], in scelera, in contemptores numinis et rerum sacrarum. Quae haec dementia est: amicos, fratres et conservos eiusdem domini, eiusdem fidei cultores eiusdemque imperatoris milites inter sese belligerari?
ag, ah Randtext beschädigt.
ai sani aus sane korrigiert.
al-am H: aliquando, quae non vult, audiet.
an H: dixere.
ao-ap fehlt in H.
aq-ar H: Nos dehortamur nostros.
as nostris e fehlt in H.
at H: ex.
5 Bucer hatte Bullinger von einer Parteinahme gegen König Franz I. gewarnt; s. oben Nr. 876, 12-29.

vivant au muneribus, magistratui item suo obediant av , cuius decreto cautum aw est, ne quis ex nostris ax mercenariam miliciam Galli caesarisve sequatur partes 6 etc. Nosti autem nobis perpetuum esse bellum az cum moribus Caricis 7 cum , pensionariis et pensionibus. Nisi ba enim haec lues nostros occupasset, iam olim tota Helvetia recepisset evangelium Christi bb . Nihil hic temere, nihil in hoc negotio agimus inconsulte. Didicimus bc , quid ecclesiis nostris utile sit et necessarium bd . In be hoc ergo corporis vires et animi dotes intendimus omnes, ut per nostros reliquis nationibus liceat esse paccatis, ut nostri bellis olim assueti iis nunc desuescant et proprias res curent, tranquillitati et paci studeant bf Nec . parum promovemus hoc conatu nostro bg . Gloria bh domino. Pulchre enim convenit magistratui et plebi apud nos. Pauci ex nostris bi post sacramentum praestitum militiam sequuntur, et qui sequuntur bk huiusmodi , sunt plerique bl ut bm , abiisse, nunquam vero rediisse praestet, nisi deus illis dederit, ut alii redeant quam abierunt bn .

Angli, qui ad nos venerunt 8 , juvenes sunt piissimi et spei summae bo . Nicolaus bp9 apud me hospitatur ||185 et meus est convictor. Ioannes 10 et Guilielmus 11 agun[t]bq apud Pellicanum br . Omnes isti, Nicolaus praecipue, salvum te volunt cum reliquis viris bonis, quorum benignitatem humanitatemque mirifice praedicant. Vos peregrinis benefacere pergite.

Vive et vale, Bucere mi in domino mihi plurimum venerande. Valeat et Capito meus.

Animum Theodori pium et doctum si nosses perinde atque ego, hominis scripta longe civilius interpretareris 12 .

au-av H: nuaribus[?] minant ingratum obediat [verderbt aus: muneribus vivant, magistratui obediant].
aw H: tantum.
ax ex nostris fehlt in H.
ay-az H: Nosti ipse perpetuum nobis bellum esse.
ba-bb fehlt in H.
bc-bd H: Populi nostri mores nobis perspecti sunt. Scimus, quid sit e re ecclesiae nostrae.
be-bf H: Vires corporis et dotis[!] intendimus animi omnes, ut nostri bellis olim assueti nunc studeant paci, tranquillitati et innocentiae.
bg hoc conatu nostro fehlt in H.
bh H: Gratia.
bi ex nostris fehlt in H.
bk H: abeunt.
bi H: perique.
bm-bn H: ut abiisse praestet, nunquam rediisse longe utilissimum sit patriae et religione[!].
bo H: maximae.
bp-br H: Nicolaus apud me hospitatur, Ioh[annes] et Guil[ielmus] apud Pellicanum. — Der Rest des Briefes fehlt in H.
bq Randtext beschädigt.
6 Vgl. oben Nr. 838, 8f mit Anm. 3.
7 Beim antiken Volk der Karier spielten fremde Solddienste eine große Rolle. Bereits Erasmus verweist auf die ähnliche Lebensweise der Eidgenossen; s. Adagia, 1, 6, 14 (LB II 226f).
8 Vgl. Bucers Empfehlungsschreiben, oben Nr. 876, 2-5.
9 Nicholas Partridge.
10 John Butler.
11 William [Woodroffe].
12 Bucer hatte die von Theodor Bibliander verfaßte Einleitung zur Sammlung der Briefe Zwinglis und Oekolampads kritisiert; s. oben Nr. 876, 8-11 mit Anm. 6.

Tiguri, 1. septembris 1536.

H. Bullingerus tuus

ex animo et per omnia.

[Adresse auf S. 186:] Ornatissimo viro d. Martino Bucero, clarissimae urbis Argentoraten[sium]episcopo, domino colendissimo.