[731]

Beendet die Diskussion um ein Schreiben, das irn Namen Zürichs, aber ohne dessen Zustimmung ergangen ist. Will aus Konstanz die Akten des Bundestags zu Schmalkalden beschaffen und sendet den Vertrag zwischen [König] Ferdinand und (Kurfürst Johann Friedrich von] Sachsen. Die Einladung zur Tagung [in Basel]soll auf die evangelischen Orte beschränkt bleiben, doch könnten Kriegsereignisse die Zusammenkunft in Frage stellen. Die Tagesordnung wird von der einladenden Obrigkeit festgelegt werden, die unter dem Einfluss der Strassburger [Bucer und Capito] steht. Hat seine diesbezüglichen Bedenken bereits gegenüber [Hans Rudolf] Frey und [Jakob Meyer]geäussert, möchte aber nicht über die Zulassung der Straßburger entscheiden. Ihm schiene es sinnvoll, wenn irn Hinblick auf ein allgemeines Konzil ein Bekenntnis in Anlehnung an die Basler Konfession von [1534]formuliert würde. [Konrad]Zwick hat Bucers Vorschlag für eine Konkordie kritisiert und eine Gesandtschaft an Luther empfohlen, um einer Tagung in Sachsen zuvorzukommen, von der die Aufrichtung eines neuen Papsttums zu befürchten ist. Der Krieg in Savoyen beunruhigt Bullinger.

Gratiam et vitae innocentiam a domino.

Ago tibi gratias, observande et plurimum mihi venerande Myconi, quod diligentissime responderis ad singula. Intelligo ex istis aliisque benefitiis innumeris, quam mihi bene velis. Iam ut nonnihil respondeam ad tuas ² , non est, quod metuas me literas tuas cuiquam exhibiturum, ut tibi possint inquietudinem parere. Quod liberius scripsi ³ , non propter te feci, sed propter illos, quibus tu nostras ostenderes. Non enim tibi, sed illis magis scripsi. Quod respondes tuos habere codicillos ⁴ , negare nostri non possunt, sed addunt nomen ipsorum aliorum improbitate, non sua assentione additum esse. Haec tantum monere volui, non ut tecum contenderem, sed ut hisce finem imponerem. Nam posthac ea de re verbum non amplius ullum audies.

Curabo pro mea virili, ut ex Constantiensibus habeatis acta conventus Schmalkeldensis ⁵ . Articulos sive capita Ferdinandi et Saxonis ⁶ accipe.

De vocandis ecclesiis Helvetiorum nescio quid ex literis meis sane perturbatis et barbaris intellexeris ⁷ . Postquam enim evangelicae vocatae sunt, et ego nullas alias vocatas vellem. Utinam bellici tumultus ⁸ non etiam nos abarceant a conventu indicto!

Capitum requiris a me catalogum, et de quibus putem agendum esse ⁹ . Ego vero eam operam credo inutilem fore. Non enim nos praescribemus capita rerum tractandarum iis, qui vocarunt, sed illi potius et vobis et nobis causas conventus et quid a nobis petant quidve agamus, praescribent; magistratum intelligo. Quodsi in gratiam Argentoratensium vocati sumus, illi nobis proponent articulos, id quod nollem, ut, quod verum est, dicam, et prius multis apud Phrigium testatus sum 10 . Nil ambigo nos, qui per Helveticas ecclesias Christum praedicamus, convenire per omnia. Quo magis novum mihi videbatur, cum legatus ille vester diceret conventum illum celebrandum propter dogmata et ritus, ut eadem idemque sint apud omnes. Respondi eadem omnibus esse dogmata, in ritibus quoque nil esse discordiae, tametsi non omnes eosdem et eodem modo observemus; at libertatem in his esse servandam etc. Quid igitur hic aliud reliquum fuit quam hunc conventum propter Argentoratenses esse vocatum? Hi enim videntur diversum nescio quid sequi. Hinc indolui; hinc cum literis ad te et mandatis quibusdam ad patrem illum 11 dimisi. Iam ergo si stat sententia illos audire, praescribent illi nobis nescio quos loquendi modos, ut concordare videamur cum Luthero. Disputabunt multis de vi et dignitate ministerii verbi, de scrutinio conscientiarum, hoc est, quomodo

indagandae et explorandae sint conscientiae hominum per ministrum verbi, priusquam accedant ad coenam; quid condonari possit pontifitiis, ad quae dissimulari etc. Ad haec priusquam respondeamus, rixis, nausea, scandalo et nescio quibus aliis malis onerabimus animos auditorum. Haec mea suspitio est; utinam fallar! Interim nolo esse author, quo-||476v. minus vocentur isti aut ut venire prohibeantur. Fortassis enim et te et me vanis divexo suspicionibus.

Mihi certe videretur rem non sinistre cessuram, si tui, qui synodum conscripsere, in genere legatis ecclesiarum Helveticarum proponerent varia per Germaniam volutari consilia, sermones quoque non incertos seri de generali concilio celebrando. Iam cum religioni prodesse non possit imparatos extremum temporis expectare momentum, vocasse se huius rei gratia ecclesias, ut paucis scripto et veluti in propositiones colligantur, quae communia habeamus in dogmatis et ritibus, eaque conscriptio omnibus postea fidei nostrae rationem expostulantibus aut de concordia nostra dubitantibus exhiberi possit. Huius vero negotii et collationis directorium esse poterit, quod urbs vestra ante anni spatium confessionis sub titulo aedidit ¹² . Hoc vero ubi conscriptum esset, referrent singuli ad suos, exhiberemus idem Bucero et reliquis und werind dann fürohin deß tages ¹³ , hin und wider louffens, schrybens und schickens überhept ¹⁴ , und wüst jederman, was er an unß hätte und funde. Hic murus aheneus ¹⁵ etc. Adversa a pars habet Saxonicam confessionem ¹⁶ . Scis, quam sancte et religiose adoretur ab omnibus b . Quodsi qui excluderent nos catholice et orthodoxe de religione et veritate sentientes, haberemus deum iudicem et defensorem. Haec mea est sententia verbis parcissimis exposita.

Iam ut summam tantum rerum annotem et perstringam, quae nobiscum contulit senator Zviccius ¹⁷ , imprimis monuit concordiae rationem, quam proponit Bucerus c , satis esse impexam et veritati simplici adversam. Si enim 2. caput articulorum, quos Aroiae habuistis ¹⁸ , probe expendatur, offerre expositionem quintuplicem, qua tamen extrema semper omnium sit obscurissima. Ideo commodum futurum, ut ipsi, quid sentiremus de eucharistia caeterisque praecipuis articulis, Luthero scriptis et legatis missis exponeremus. Plus credebat nos a Luthero quam Bucero impetraturos et d conventum illum futurum soluturos Saxonicum e . Addebat f enim g in Saxonia conventum fore celebrandum, in quo de eucharistia, de censura ecclesiastica, de dignitate sacerdotum et nescio quibus aliis praescriptae sint ferendae sententiae, quibus postea contradicere fatale et capitale sit futurum, atque ita novum quendam instituendum

papismum. Porro putabat in ea synodo tractandum de via quadam, qua possit nostra et papistarum iungi religio. Id nimirum est, quo de tu quoque scribis illos quaestionem moturos, quid papistis dari possit, quid non, quid dissimulari ¹⁹ . Verum quae hic tibi scribo, uni scribo. Noluit enim, cuiquam crederemus, quod ipse ista nobiscum contulisset. Bucerum enim alias irritabilem plus irae et invidiae in Constantienses concepturum. Und riedt doch, wir sölltend unß nienan ²⁰ begäben ²¹ in den saxischen synodum, der vil me vomm Bucernn dann Luthernn antragen wurde. Und so er söllt für gon und beschlossen werden, wurdint dann alle die verfolgt und verjagt, die nitt nach iro wyß redtind. Und wöllind aber sy mitt iro censura ecclesiastica den ban ²² uffbringen non sine magistratus sancti contemptu et periculo totius ecclesiae. Plura iam non possum.

Bellum Allobrogicum ²³ plus obturbat, quam credi possit. Ora dominum, ut servet ecclesiam suam et perdat consilium Achitophel ²⁴ .

20. ianuarii.

[Ohne Adresse.]