[189]

Antwortet gekränkt auf Bullingers Vorwurf; er habe einige Zürcher des Verrats beschuldigt. Mißverständnis. Er will seine Freunde keineswegs beschuldigen, mußte allerdings öfters feststellen, daß seine Mitteilungen und Ratschläge durch Unachtsamkeit nach Luzern durchsickerten, was ihm sogar Drohungen einbrachte. Über Bündnispläne hat er bereits geschrieben. Es ist die Pflicht der Glaubensgenossen, die Einigkeit unter den reformierten Städten zu fördern. Manche Ratsherren bemühen sich darum, können aber wegen der inneren Feinde, die ihren Einfluß in den Räten sogar noch verstärken, wenig tun. Die Zürcher unternehmen nichts gegen solche, darum ziehen sich ihre Freunde zurück. Myconius will sie, vor allem Bullinger, beraten. Durch Otto [Werdmüller]ließ er gar keine weiteren Beschuldigungen übermitteln, wie es Bullinger beanstandet hat. Warum antwortet Bullinger auf seine besorgten Fragen nicht? Widersprüchliche Nachrichten aus Zürich beunruhigen ihn; Bullinger soll sich von den Feinden nicht täuschen lassen. Myconius will ihn nicht belehren, sondern ihm nur beistehen. Aufruf zur Einigkeit.

Salutem et pacem.

Utinam vel 1 nunquam quicquam scripsissem de rebus communibus nostris, vel omnia melius cecidissent. Non enim solum tantus verborum numerus in ventum abit ² , sed nec recte abs te capior. An ego scripsi vestrum quempiam illa mea prodidisse 3 ? Si scripsi, praeter animum est id factum, 4 quo tam erga te et Utingerum adficior honeste. Imo, si recte memini, diligenter cavi, ne quid tale contra me posses suspicari. Nescio nunc aliter quomodo evenerit. Illud dixi, fieri solere, ut istiusmodi, dum committuntur, ab incautis excipiantur atque effluant interdum non consyderato damno, quod inde suboriri potest. Neque sic etiam contra tuos illos male concepi quidpiam. Nam suspicio nunquam in tam longinquos abiit, mansit apud nos, non quod cum quoquam eorum, de quibus non possum bene sentire, nos quid communicaverimus aut a meis communicatum existimem, sed quod norim certo suspicione et hos prodidisse, quod ad Lucernanos usque pervenit. Per eos enim exprobrata sunt consilia, non quidem speciatim, quibus instigem Tigurinos, quo difficilius confectum accipiant, quod velint, sed in genere, me consilia dare, quae tandem in caput meum sint redundatura. Animum igitur istum abigito, quo putas aut contra te

aut contra tuos illos, quos nominatim exponis ⁵ , me aliquid concepisse sinistri. Nihil enim eiusmodi vel per somnium pro honesta de ipsis opinione subintrare in mentem meam valebit unquam.

De foedere ⁶ scripsimus olim, nescio ad Utingerumne an ad te ⁷ , sic per nos agi debere, ne negocio magis noceretur. Putavi tamen aliquos adhuc esse, quibus consilia bona forent grata, quisquis dedisset tandem. Qui tametsi non inveniuntur, non tamen videtur nobis tacendum per conscientiam, ni videremus periculum nobis certum inde subnasciturum. An non est nostrum consulere ad concordiam 8 in tantis praesertim periculis, ubi dubium esse nemini potest omnibus accidisse malum, quod accidit uni? Crudeles profecto sunt, qui damnum malunt quam hostis amiciciam in seipsos, quanto magis ergo, qui salutis iacturam subeunt potius quam reconciliationem cum eo, qui nec est nec hostis esse cupit, sed amicus. Pariet procul dubio isthaec insolentia, quod dolebit aliquando, cuiuscuius tandem sit. Agunt certe senatores per me, non quidem omnes, sed praecipui. Agunt et alii et ex aliis quidem locis, ut ex Berna, ex Schaphusio, ex Argentorato, ut iam frustraneum sit dicere, «senatores si agerent». Tum nosti ex postremis literis ⁹ , cur illi per se non agant. An non intellexisti, quid cohibeat? Qui tolluntur honoribus, non satis apti. Timentur tales; periculum fecerunt enim, ut tuto fidem habere vir bonus non audeat. Malum accidit istis ab evangelio (sic interpretantur ipsi), quamobrem vindicta pleni nil nisi occasionem expectant, qua valeant animo suo satisfacere. Nec sunt tales apud vos solum, sed hic quoque, sed alibi, verum colludunt omnes. Isthic vero nescio quid maioris gratiae sit talibus apud eos, qui videntur aliquid esse, ex quo maior etiam opportunitas erit aliquando malum inferendi bonis. Unde certe prava ista, quae quotidie fiunt inter vos. Absolvuntur noxii, condemnantur innoxii. Pietas nihili penditur, impietas subvehitur. Eiiciuntur senatu homines non ita mali, in senatum eliguntur, in praefecturas, in forum iudiciarium homines palam impii et nullius momenti pene. Quam tu causam esse putas sedulitatis huius, promovendi videlicet impiissimos quosque, si gratiam dictam exceperis? Quid inde mali quondam in rem publicam Christi promanaturum sit, an tu ignorare potes? Illud profecto non erit in postremis, quod omnes vos horrent 10 , nec propter vos tamen, sed propter eos, quos modo diximus. Caeterum ut nunquam senatorum quispiam de concordia reficienda vel verbum faciat, tamne sunt imprudentes facti tui 11 , ut nesciant in rem suam in primis esse restituere pristinarn amiciciam, tum vero reipublicae providere omnes, quibus illa redintegranda suscipitur, sive sint pfaffi, sive monachi illi? Adhucne personarum respectus rem bonam, honestam, utilem apud illos vilem et nihili facit? Sic discimus Christum ¹² , ut in dies ||325v. magis magisque desipiamus? Non brevibus dicere possum, quam ea res

mihi displiceat et in tuis et in aliis, tum quid videam deum de nobis constituisse, qui concordem doctrinam simulantes adeo reipsa discordamus. Equidem desperabundus illud deinceps, quicquid est, deo permitto. Non deero tamen officio, ni deus alio me abripiat. Conquerar autem interea sic impium inter pios, imo et a piis, qui vendentur, exaltatum ¹³ , donec satis fuerit. Nam ille ille est, qui, quicquid hactenus boni vobis est oblatum a piis viris, eripuit et ad nihilum redegit atque posthac idem facturus per occasionem non quiescet, dum voti compos vos omnes pessum dederit. Quae novi in animo meo, libere confiteor apud te. Tu vide, quid debeas et deo et hominibus tuis, hoc est, tuae fidei commendatis.

Quod postremo loco adiungis de epistola mea per Ottonem ¹⁴ vos proditionis insimulante, nescio prorsus, quid sit. Equidem per hunc nihil misi neque iussi, ut nomine meo scribat, neque dixi, quod exceptum scribere potuerit, quam ob rem nolim aegre te ferre de caetero quicquam propter me, nisi causam habeas in promptu. Crede mihi, doluit istud verbi. Aegre tulissem, nisi etc. non mediocriter. Miror autem, ne quid maius dicam, quod de postremis comitiis ¹⁵ ne verbum quidem scripseris, deinde quod tam fere nihil ad literas postremo missas ¹⁶ , quibus nullas alias hactenus Tigurum dimisi diligentius, rectius et nescio qua formidine, imo et sollicitudine. Proximis et Utingero commiseram, ut eas ipsas diligenter examinares, persuasus esse illic, quod non foret negligenter habendum. Sed scripsi fortassis tam obscure, ut me non intellexeris, quocirca non aeque mecum expendisti.

Utcunque res sit, accepi pro concione te nuper dixisse: Si sic volueritis, et evangelium reddite. In extremis vero literis scribis res vestras non adeo deploratas. Haec diversa, etsi nihil aliud, faciunt me tamen inquietum plus iusto. Si putaveris e re fore, sententiarum discordiam, imo quod inest ambiguum, discutias velim. Illud exciderat pene, quod scribis Clodianos ¹⁷ et pios in dies magis ac magis ab amicicia quorundam abhorrere. Si hi sunt viri boni, non iuste pii abhorrent, sin mali, nunquam credam a Clozianis ¹⁸ , Clodianis dico, haberi non pro amicissimis, nisi simulent isti pro ingenio plus quam vafro, quo simplicibus illudant facilius. Cave tibi, charissime Bullingere, ne inter hos sis numerandus simplices. Simplicitas quidem columbarum decet, verum serpentum prudentia non minus ¹⁹ . Si male foederati cogentur ab instituto discedere, tum, crede mihi, ni non tu solum, sed vos pariter omnes pie callidi fueritis effecti, imminebit damnum evangelio multo miserrimum. Senties aliquando, quod dico. In hoc esse igitur totum te velim, ut omnia, quae foris sunt, suspecta habeas, usque dum noveris, ex quo quicquid animo, et ex qua fiat causa, palam sit. Hinc dein si consiliorum, quibus iuvatur respublica Christi, et tuorum rationem direxeris, a scopo nunquam aberrabis. Candide loquor, non profecto te docens, sed animum ostendens, qui si quid haberet, quod posset prodesse, tecum amice communicaret.

Ad finem addo, concordiam colamus, et lepus in sinum cecidit foederatis ²⁰ , ut germanice dicam ²¹ .

Vale per dominum Iesum.

Basileae, 9. februarii anno 1533.

[Ohne Adresse.]