Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[1843]

Gervasius Schuler an
Bullinger
Memmingen,
31. Januar 1544

Autograph: Zürich StA, E II 345, 246 (Siegelspur) Ungedruckt

Übersendet heimlich abgeschriebene Thesen Schwenckfelds [,,Summarium von zwaierlai stande"?], in denen dieser über die menschliche und göttliche Natur Christi in einer Weise lehrt, die unsere Erlösung infrage stellt; solchen Irrtümern, mit denen das einfache Volk verführt wird, muss nach Kräften entgegengetreten werden. Begrüßt die in Bullingers Kommentaren zum Matthäus- und Johannesevangelium geäußerte Kritik an [Schwenckfelds] Irrlehre und sammelt Väterstellen gegen diese; Bullinger kann Schwenckfelds Schrift auch an Vadian weiterleiten. [Martin] Frecht schreibt, [Johannes] Cochläus habe ein schändliches Buch gegen Bullinger [,,De canonicae scripturae et catholicae ecclesiae autoritate"]publiziert. Nachrichten und Gerüchte über den Einzug des Kaisers in Speyer, die angebliche Unterstützung des französischen [Königs Franz I.] durch die evangelischen Eidgenossen, neue Kardinalsernennungen und Truppenwerbungen für Kaiser [Karl V.] bei Memmingen. Schuler hat vom Wein gekostet, den Bürgermeister [Balthasar]Funk aus Bullingers Vorrat erwarb; Dank und Grüße.

S. En mitto, doctissime Bullingere, proposition[es Sve]nckfeldii al , quas nuper ex illius authographo clam ad manus meas perveniente exscripse[ram.

d Teilweise auf das nicht mehr vorhandene Verschlussband geschrieben.
21 Erasmus Ritter.
22 Stadtschreiber Peter Cyro.
23 Peter Im Haag.
24 Sulpitius Haller.
25 Hans Rudolf von Graffenried.
a Text beim Öffnen des Siegels beschädigt.
1 Gemeint ist wohl das 1543 entstandene, zunächst nur handschriftlich verbreitete "Summarium von zwaierlai stande, ampt unnd erkandtnus Christi" (lat. "Collatio duorum statuum carnis Christi") von Kaspar Schwenckfeld (CSch VIII 724-753, Nr. 425). Die von Schuler übersandte Abschrift

P]rodit b tandem venena sua lubricus anguis, quae hac unica hypochrisi obtrusit vafre secure stertentibus et parum oculatis hominibus, qui non simplici veritate, sed sinuosis huiusmodi cavillationibus gaudent. Primo articulo 2 apertis atque disertis verbis negat aut veram humanitatem in Christo aut infinitam dei substantiam mortalitati et corruptibilitati facit obnoxiam. Si primum plane confundit et in dubium vertit negotium redemptionis nostrae, quod in cruce moriens secundum veram humanitatem patravit, negat articulum fidei, quo natum ex c Maria virgine Christum vere credimus et in universa confitetur ecclesia, 3 negat item catastrophen omnium miseriarum electorum dei, futuram scilicet corporum resurrectionem transfigurandaque corpora nostra humilia, ut conformia reddat corpori suo glorioso. Vah, quot rrorum plaustra secum vehit d frons huius scripti! De recessu abstrusiore quid horrendi non timeas erupturum? Porro, si infinitam dei substantiam mortalitati et corruptibilitati e facit obnoxiam (nam in tertio articulo 4 filium dei Iesum Christum secundum utranque naturam cruci suffixum adfirmat, quam inpiam sententiam contraria nostra, quae adpinxit, plenius confirmant), iam deum plane tollit, qui iuxta substantiam in Christo infinitus, immortalis est et incorruptibilis. Si enim Christus secundum naturam humanam naturalis dei filius est et humanitas Christi in tempore initium sumpsit vereque Christus secundum eam naturam mortalis et omnibus naturae calumniis excepto peccato subiectus per omnia similis factus est fratribus testante apostolo, 5 deus praeterea "in carne non ex intervallo agens aut sicut in prophetis loquens coniunctam ei humanitatem retinuit, per quam similem nostrae carnem recipiens omnem ad se traxit humanitatem f ", inquit Basilius, 6 Caesariensis episcopus, iam deus secundum suam naturam passus est mortalis et corruptibilis, non g est aeternus greek greek greek 7 , in quo tunc, obsecro, spes h nostra tute collocanda? Ach, bone deus, quae mala adobruunt

b Text beim Öffnen des Siegels beschädigt.
c ex irrtümlich wiederholt.
d vehit über der Zeile nachgetragen.
e In der Vorlage corruptibilati.
f Vor humanitatem gestrichenes hu und ad se.
g Vor non gestrichenes et.
h Vor spes gestrichenes tunc.
liegt nicht vor. Bullinger sandte sie an Vadian weiter; s. unten Nr. 1861.
2 CSch VIII 737, 7-12 (lat.: CSch VIII 734, 14-21).
3 Wie im apostolischen Glaubensbekenntnis (Denzinger 30).
4 CSch VIII 737, 20-30 (lat.: CSch VIII 734, 28-33; 736, 1-4).
5 Vgl. Hebr 2. 17; 4. 15.
6 Schuler zitiert nahezu wörtlich aus der Basilius d.Gr. zugeschriebenen "Homilia in sanctam Christi generationem" in der Übersetzung von Raphael Volaterranus; die zitierte Stelle u.a. in: Basilii Magni [...] Opera [...], Paris (Josse Badius) 1520, f. 135r. (nach einer jüngeren Übersetzung auch in MPG XXXI 1460).-Basilius d.Gr. von Caesarea, einer der drei großen kappadokischen Kirchenlehrer, 329/330-379, war ab 370 Bischof von Caesarea (Kayseri, Türkei). Zur gelegentlichen Zitierung seiner Schriften durch Bullinger s. etwa HBSR II 78; HBTS III 1210. -Lit.: Wolf-Dieter Hauschild, in: TRE V 301-313.
7 Apk 1, 8; 21, 6; 22, 13.

ecclesiam tuam anxie sanguine Christi paratam! Hae sunt apocalypses et obtasiae 8 , quibus sese magni venditat inerti populo simplicique plebeculae vere mutabundus ille terque quaterque miser plenis buccis. Hec horrenda monstra hiis tantum summopere i grata sunt, quibus cordi est k periculosa novitas quique nec micam succi christianae religionis hactenus degustarunt. Sed vero dei iuditio sic mendaciis ficta fucataque 1 veritatis spetie oblitis inescari oportet, quibus fastidio simplex est veritas. Dominus concedat nobis spiritus sui fervorem adeoque multam parrhisian 9 veritatem intrepide adserendi. Adversus tantas pestes ecclesiarum adferam et ego de talento michi concredito.

Legi quam diligentissime (ut tua omnia soleo) ea, que passim in commentariis tuis super Mathei et Ioannis euangelicov[!]10 contra hunc horrendissimum errorem edidisti, 11 que michi profecto gratissima sunt non tantum tuo, sed multo magis veritatis nomine, cuius solius ingenium est conscientias obfirmare et tranquillas reddere. Dominus det, ut quam diutissime ecclesiae Christi et nobis prodesse valeas. Ego colligo super hoc negotio omnium patrum sententias, quos vel in bibliotheca mea habeo vel aliunde corradere possum. Diligenter illorum scripta pro mea tenuitate perlustro. Hinc quottidie clarius video inpiissimum illum hypochritam inauditos et infinitos errores alias adflictae ecclesiae obtrudere; sed dominus tandem palam faciet hominis perversi imposturam. Potes d. d. Vadiano hosce Svenckfeldii errores mittere, si illi nondum visos putaris. 12

De Cochleo, Sorbonico monstro, paucis diebus ad me Frechtus meus in hec verba scripsit: 13 "Cochleus etiam contra Bullingerum nostrum aliquid aedidit 14 dignum profecto Rotzlefflio 15 " etc.

Imperator 19. ianuarii Spiram comitia celebraturus venit. 16 Mussitant nonnulli apud nos Helvetios evangelicos etiam Turcomastigem 17 Gallum 18 sub

i Vor summopere ein gestrichener, unlesbarer Wortanfang.
k quibus cordi est am Rande nachgetragen.
l fucataque korrigiert aus fucatique.
8 Griech. greek Vision.
9 Griech. greek freimütige Rede.
10 Bullingers Kommentare zum Matthäusund zum Johannesevangelium waren 1542 bzw. 1543 erschienen; s. HBBibl I 144. 153.
11 Zu der in den beiden Kommentaren eingestreuten Kritik an der Christologie Schwenckfelds s. bes. HBBW XII 206, Anm. 5, bzw. HBBW XIII 232, 19-21.
12 Bullinger übersandte Schwenckfelds
Schrift am 8. März an Vadian; s. unten Nr. 1861.
13 Der Brief Martin Frechts an Schuler scheint nicht erhalten zu sein.
14 Vgl. oben Nr. 1839, Anm. 2.
15 Die Anwendung des gängigen Schimpfwortes "Rotzlöffel"(s. Grimm VIII 1330) auf Cochläus geht auf Luther zurück; s. WA XXXVIII 141, 6f.
16 Das Gerücht von der Ankunft Kaiser Karls V. in Speyer war verfrüht; s. oben Nr. 1837, Anm. 5.
17 Türkengeißler (iron.); s. Hoven 215 s.v. mastix.
18 König Franz I.

appetens ver velle iuvare. 19 Papa 20 in hoc est totus m , ut novos cardinales creet; 21 rubros enim galeros ante paucos annos in Gallia paraverat. Iam incipit satis diu venales vendere. Sic antichristus arctius sibi sua copulat mancipia. Dum haec scribo, cesar apud nos Meminge militem colligit.

Vina consuli nostro Funckio 22 e tua paenu n 23 vendita degustavi. Ago simul cum uxore 24 mea tibi gratias pro tuo in me dono, mi frater charissime. Valeo cum liberis 25 et calefactrice uxore mea per dominum. Ut tu cum costa 26 tua totaque familia valeas, optamus ex animo. Salutant te fratres mei symiste 27 , maxime Bartholomeus Bertlinus, una cum consule Funckio. Praesente nunctio 28 rescribe, mi Bullingere, et vale Gervasiumque tuum, ut soles, ama.

Date Meminge, 31. ianuarii 1544.

Gervasius tuus Scolasticus.

[Adresse auf der Rückseite:] Ornatissimo viro domino Heinricho Bullingero, Tigurinae ecclesie antistiti vigilantissimo, singulari amico et fratri longe charissimo etc.