[1734]

Da ihm die Streitigkeiten um die Abendmahlslehre zuwider sind, hat er Luther und Melanchthon brieflich gebeten, die [eidgenössischen] Kirchen nicht länger zu verunglimpfen, denn diese stimmten mit der Abendmahlslehre der "Loci" Melanchthons überein und verstünden, wie aus den Schriften Bullingers hervorgehe, [die Sakramente]nicht als bloße Zeichen. Während Luther schwieg, gestand Melanchthon in seiner Antwort zu, dass die lutherische Lehrweise hart und rau sei; er ist der Konkordie zugeneigt, deshalb will ihn Rümlang bitten, sich ausführlicher zu äußern, und auch [die Zürcher] sollen sich an ihn wenden; Rümlang erwartet, dass Luthers Schriften nach dessen Tod von Beschimpfungen gereinigt werden, und bittet Bullinger um Stellungnahme. Weiß nicht, was der französische König [Franz I.] im Schilde führt, rechnet aber mit unruhigen Zeiten; unser König, Christus, wird uns beistehen. Nachdem Erasmus [Ritter] gegen einen Verleumder [Adam Heinricher] Oberhand behalten hat, bemühen sich die Pfarrer nun um Frieden; die [Berner] Kirche folgt einhellig der Lehre von Berchtold [Haller] und Franz [Kolb] bzw. Zwingli. Grüße; Gwalther soll sich schonen; Erkundigung nach der neuen Bibelausgabe [,,Biblia sacrosancta"].

Gratia et pax a deo patre, Bullingere ornatissime.

Nosti fortassis ecclesiarum et doctorum contentiones mihi molestissimas esse, potissimum ea, quae de coena dominica multos exercuit neque parum multos offendit satana undecunque occasionem arripiente, quod imbecillis obtrudat. Et cum mihi visum sit Lutherum nostras ecclesias immerito scriptis suis non suggillare modo, verum etiam convitiis et calumniis exagitare, commovit me, ut tandem illi et Melanchthoni scriberem 1 nos immerito traduci; nam nobis Melanchtonis scripta in Locis communibus de coena domini 2 placere neque quenquam vel verbum contra ea loqui; nos quoque eiusdem esse sententiae et tuis scriptis satis testari posse, quam non nuda signa statuamus, et si Luthero cum Melanchtone conveniat, nobis tunc bene cum utrisque convenire; proinde ecclesiam Christi, liberatoris nostri, respiciendam esse et omni opera in hoc incumbendum, ut nomen contentionis aboleatur, adhibita quoque obtestatione, ut commune bonum promoveatur; nam alias abunde hostium adversus ecclesiam grassari, et nos proscindere a desinant etc. Lutherus nihil, at Melanchton humanissime respondit ³ et inter reliqua sic scripsit ad me: "Quod interrogas de coena domini": Certe non probo idola, quae defendunt sacrificuli, hostes vestrarum et nostrarum ecclesiarum, et diligentissime antiquitatem inquisivi. Quanquam autem apud nos alii aliis durius aut horridius loquuntur c , praesertim cum exarserunt contentiones,

tamen eruditiores hoc, quod scripsi, sentiunt et fere sic loquuntur. Deum oremus communibus votis, ut omnia scandala praesertim ex nostris ecclesiis auferat et gloriam filii sui ornet et illustret. Vale, vir optime; scribam alias, si postulabis, copiosius etc. Datum die 25. februarii" etc. Haec te, mi Bullingere, celare nolui; nam vides, quibus verbis et epithetis d Melanchton ornet Lutheranorum formam loquendi, quod eam duram et horridam referat. Proinde mihi videtur hunc virum a vobis minime negligendum, qui vere concordiae studere experitur; nescio, quid intercessores promoverint; ego arbitror unam meam epistolam haud infeliciter missam etc. Ego observabo Melanchtonem; nam pium pectus agnosco et merito venerabor ipsumque ad plura scribendum solicitabo. Velim eiusmodi quoque a vobis fieri, quo omnes offensae tollerentur; nam credo post Lutheri obitum omnes eius libros a convitiis repurgari e , quo posteritas a contagione libera existat. Quicquid fiat, paci omnes studere conveniet; nam non unius, sed multorum periculum agitur. Eadem itaque mente praediti simus etc. Tu, quaeso, si quid aliud tibi videatur, rescribe, aut id f haec tibi adprobantur, et hoc significato etc.

Nescio, quid rex Galliarum ⁴ conetur. Ego magnas turbas fore coniicio anno posteriore. Verum precibus vigilemus et nostrum regem Christum imploremus. Ipse nos tueri dignetur, in quo fortes simus, ut hos[!]Erynnes ⁵ , quicquid moliantur, non moremur, duntaxat innocentiae, paci et sanctimoniae studeamus; tunc felicem nobis prospiciet exitum et tutum receptum.

||122v. Habuit apud nos Erasmus ⁶ gravem causam cum quodam calumniatore; sed obtinuit Erasmus. ⁷ Inde concionatores suam ferociam remittunt et paci quoque student. Doctrina bene procedit; nihil scio culpare. Populus universus cum proceribus concors a solida et hactenus tradita sententia et institutis patrum, Berchtoldi ⁸ , Francisci ⁹ , sive mavis Zvinglii, qui hos instituit, nihil plane deflectimus eoque minus, quod in suspicionem venere alicuius innovationis. Boni aequique consulamus omnia, ut modo pax et decor ecclesiae non offendatur etc.

Valete omnes docti Tiguri. Deus adiuvet vestros conatus, qui ad illustrandam eius gloriam semper sancte invigilatis, meque habete commendatum. Gvaltherus sibi parcat, ne nimio studio fortassis succumbat, quo nos ipsum diu superstitem habeamus etc. Significato quoque, num Biblia 10 sit expedita,

in qua et Theodorus 11 et Pellicanus laborarunt. Omnes saluta meo nomine.

Vale cum universa familia optime.

Datum Bernae, 29. die martii anno etc. 43.

Tuus Eberardus a Rumlang.

[Adresse darunter:] Integerrimo et vigilantissimo viro d. Heinricho g Bullingero, Tigurino pastori primario, patrono suo semper colendo. An Meister Heinrich Bullinger. Zürich.