[372a]
Autograph: Zürich ZB, Ms F 62, 494r.-v. (Siegelspur) Ungedruckt
Bullingers freundliche Ermahnung an der kurz zurückliegenden [Synode] half ihm, sich zu
beruhigen. War nicht darauf gefaßt, sich plötzlich gegen Leute verteidigen zu müssen, die ihm
vorher geschmeichelt hatten, und versteht nicht, daß sie ihm vorwerfen, widersprüchliche
Schriftstellen kontrovers zu behandeln; wenn er geirrt haben sollte, hätten sie ihn darauf
hinweisen müssen. Sie werden weiter versuchen, ihn aus seinem Amt zu drängen, er hängt aber
nicht daran und wird keinen Anlaß zu weiterem Streit geben. Möchte von seinen Anklägern
wissen, weshalb sie ihm sein Drängen auf untadeligen Lebenswandel zum Vorwurf machen und
behaupten, er weise zu wenig auf Christus hin; Kritiker wie diese, die einmal übertrieben
streng, dann wieder nachlässig urteilen, richten viel Schaden an. Obwohl er - besonders in
Zurzach - viel für die Kirche getan hat, wird er nun im eigenen Lager verurteilt; dieser Brief
soll nicht den Streit neu aufleben lassen, doch Schweigen hätte als Schuldeingeständnis aufgefaßt
werden können.
S[alutem]p[lurimam].
Tametsi proterviae imputari possit hominem abiectae fortunae obstrepere viro gravioribus ocupatum negociis, movit tamen candidus animi tui favor ille in nupero congressu 3 erga me exhibitus, ut posthabita verecundia libere te adloquar; in tantum enim recreaverat me fidelis hec et amica satis admonitio tua, ut animus valde perturbatus tui solius subsidio pristinae tranquillitati restitueretur. Idcirco destinaram oblata oportunitate gratum me exhibiturum, ut non solum mihi, sed et omnibus te talem exhibere pergeres.
Scribere tamen distuli, ne ferventi adhuc animo et inopinata provocatione quorundam commoto nimium crederem; iacula etenim non provisa altius feriunt 4 . Quod ipsum in hoc meo negocio expertus loquor, siquidem parum aberat, quin latentes scopuli mihi non satis circumspecto navem subvertissent. Nam homines isti 5 antehac tam blandi benevolique in omni re se erga me exhibuerunt, ut simultatem tam vehementem ne subolerem quidem usque in eum momentum, quo ex improviso coram universo magnatorum cetu respondendum erat, quicquid in buccam incidebat 6 . Nec enim adhuc satis comperti quicquam est, quid nam moverit istos; nam quod praetendunt et simulant se egre ferre dubia quedam a me proferri in medium. Quod semel atque iterum factum esse reputo, non tamen hac querela dignum esse opinor, praesertim, cum videam a doctis commendari non solum epistolarum reciprocationem inter literarum tyrones, verum etiam locorum pugnantium collationem 7 et amicam controversiam utpote parientem non solum uberiorem rerum experientiam, verum que et ingenia multum acuit. Adhec quis ita ciclopediam 8 absolvit, ut non in multis hallucinetur, in multis dubitet et doceri cupiat? Imo quid eque necessarium hac presertim tempestate atque frequens illa scripture inquisitio, deliberando statuentes nonnunquam diversa, quo hisce in causis exercitati ad excipiendos adversariorum insultus promptiores congrediamur? Collidentibus enim inter se silicibus ignis excutitur;
sic arbitror et collisione scripturarum verum excuti 9 . Verum, si dicere phas est, cum homine importuno nihil est oportune, quod instituas, nisi ut omni in re, vel etiam parum honesta, illius conatui assentiaris et obtemperes aut amicitiam eius perdas. Non enim quadrat auriculas teneras mordaci radere vero 10. Quod autem istis dolet forsan eorum negligentiam et socordiam ex sedulitate alterius deprehendi et idcirco patricio, ut ita dicam, homini aliquantulum favoris adcrescere (hinc enim [ortas es]se a lachrimas illas persuasus sum, quamvis sub alio pretextu hic ludus agatur), non equum tamen arbitror [vil]em b technam machinari in caput innocentis. Dignum erat, quantum ego video, errantem dehortasse, si modo erraret, aut hallucinantem vel unico verbo admonuisse, deinde pertinacem palam suspectum fecisse; hec erant liberi hominis munia, non blanda lingua aliud in promptu habere, corde vero sententiam diversam ocultare. At versatile hoc polyporum genus 11 prodet seipsum ut sorex 12 et iure debito aliquando Greek Greek incidet. Quamvis per me tranquilla erunt cuncta, siquidem virum decet bonum ferre, non inferre iniuriam 14 .
Arbitror tamen non prius cepto destituros, quam hoc Greek pomum 15 e medio fuerit sublatum. Quod commode fieret, ego si e palestra discederem aut ipsi (quod quidem nollem) voti sui in me compotes fierent. Nam hac si non successit, alia rem adgredientur via. Tametsi, ad me quod attinet, non multum discruciabor, si ita visum est his, quorum interest ista dispensare, ut hac administratione resignata cepto desistam. In me mora non erit ulla; neque enim affectavi unquam, sed admonitus et rogatus, ut munus hoc 16 susciperern, recusare nolui. Iam si res aliter postulat, haud gravatus intermittam hac saltem conditione, ut hoc negocium candida et sincera fide, quantum mea valuit tenuitas, a me administratum non suspectum reddatur. Hoc me curare pietas iubet. Nisi enim effervescat dirus istorum hominum, quo me affectant, impetus iusto tempore, et zelo, quo non bono laborant, destiterint, decrevi amputandam eis calumniandi ansam. Nolim perpetuo mihi exprobari, nempe concordiae praecones nos existentes discordiam et simultatem fovere. Ideo consultum videtur, ut subducam pocius ocasionem et conquiescat odium, sicut is, qui subducta materia ignem extinguit.
Scire tamen cupiam ex istis acusatoribus meis, quid nam ipsi in quibusdam a me tanquam perperam dictis sentirent, quale erat illud: dixisse me
IV 73).
innocentiam iusti continentis se non contaminari iniquitate impii, item, quod summopere adnitar populo persuadere vitae integritatem etc. De quibus miror, an non hec eadem, si modo sani sunt fide, concredito sibi gregi sedulo inculcent. Qui fit itaque, alus quod factum est bene, idipsum mihi uni vicio verti? Quod autem subiiciunt ad Christi presidium non satis lucide adducere, licet idipsum sciscitari ab auditoribus, et experietur Coriceos 17 istos parum fideles extitisse interpretes, sicut et in ceteris. Sed iam obiecta solvere non huius est instituti. Hoc autem quid sibi velit, nempe ad lapsum alterius Argo vigilantiorem 18 esse, ad vicia vero alterius cecutire et connivere, iudicent hii, quorum interest verum discernere falso. Quis enim non animadvertit istos sibi mutuo propicios et pene mutos censores mussantes conticuisse, in me vero traducendo egregie cordatos et facundos causidicos extitisse? Quod si sic impune licet acusare insontes, non video, quis modus aut finis traducendi futurus sit; quo enim quis integrior, eo forsan quibusdam male conciliatis hominibus onerosior futurus est. Quod ipsissimum deplorandam hanc cladem et calamitatem religioni nostrae antiquitus intulisse hodie conquerimur omnes.
Hec libuit in sinum tuum effundere, | |494v. vir generose, tanquam doloris mei eiulatum, qui expertus hactenus fuerim ex animo bene velle reipublicae christianae illiusque partes pro mea virili contra bestias papisticas, presertim Zurzachenses 19 , gnaviter defendisse. Nunc vero a domesticis et pacis meae hominibus 20 persequi, qui summo conamine nituntur nigrum praefigere Greek c21 , non sine gravi dolore sustineo. Quamvis in hunc usque diem me continuerim, ut ne levissimo verbulo cum ulli istorum de illata iniuria expostularim, volui tamen tecum nonnihil conqueri, quem hac in re equum iudicem fore spero, et ne, quod fieri solet, acusatus semper tacens consentire videar 22 . Boni itaque consulas, obtestor, te gravioribus intentum negociis a me impediri, post hac calamo temperaturus.
Vale, Bullingere mi, et rem equo iudicio, quod certe spero, perpende meque in tuam clientelam suscipe, et nutui piorum me obtemperantem experiere. Vale.
Balthazar Stolanus.
[Adresse darunter:] Pio simul et erudito variisque fortune dotibus insigni M. Heinricho Bullingero, evangelici candoris apud Tigurinos preconi, domino suo etc.