Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[1352]

Rudolf Gwalther an
Bullinger
Lausanne,
24. Januar 1540

Autograph: Zürich StA, E II 340, 329r.—330r. (Siegelspur) Ungedruckt

Dankt für Brief Geld und Neujahrsgeschenk; will die geliehene Münze zurückerstatten und sendet die erbetene Handschrift. Es geht ihm gut, doch möchte er bald den Studienort wechseln, deshalb folgt er gerne der Aufforderung, seine Pläne darzulegen. Er braucht Bullinger nicht daran zu erinnern, wie nutzbringend ein Aufenthalt in der Fremde ist. Unter den bedeutendsten Städten ragen Paris und Venedig heraus; Paris ist in den Wissenschaften überlegen, und der Aufenthalt dort wäre wohl gefahrloser, doch liegt die Entscheidung, die hoffentlich

n tamen ersetzt gestrichenes et.
o korrigiert aus 153.
p vor putavi gestrichenes potu.
q in der Vorlage profunder.
r vor nec gestrichenes et.
8 d. h. so geheim wie die Eleusinischen Mysterien; vgl. Horaz, Carmina, 3, 2, 26.

rasch erfolgt, bei [den Schulvorstehern]; er selbst zieht Frankreich vor, weil er Deutschland schon kennt und seine Französischkenntnisse verbessern möchte. Es wäre gut, wenn ihm ein Landsmann als Gefährte mitgegeben würde, doch kann er sich auch andern anschließen. Außerdem bittet er um Erhöhung seines Stipendiums, um nicht in fremde Dienste treten zu müssen. Bullingers Buch "De origine erroris"findet viel Zustimmung und soll in Genf in französischer Übersetzung erscheinen, obwohl es angeblich einigen Bernern mißfällt. In Paris hat ein königlicher Professor für Arabisch [Guillaume Postel] eine Grammatik für zwölf Sprachen veröffentlicht; da das einzige erhältliche Exemplar an Viret ging, kann er ihm noch keines verschaffen, doch will er sich weiter darum bemühen. Schickt ein Gedicht über die [bevorstehende]Sonnenfinsternis. Grüße.

Gratiam et pacem a domino.

Literas' tuas, humanissime pater, una cum nummis tabellarius 2 bona cum fide reddidit. Pro iis itaque aliisque prioribus in me collatis benefitiis gratias ago, referre etiam paratus, si quid in me referendi facultatis fuerit. Pro strena quoque abs te et matre 3 missa gratias condignas agere nunquam potero; tu, quaeso, matri eas amplissimas meo nomine agito. Decreveram et illi aliquid, quod iuvaret, mittere, sed hoc tempore nihil ipsa dignum sese obtulit; non tamen illius ero immemor. Coronatum, quem Lausannensi iuveni 4 mutuum dederas, recepi sic, ut literae 5 ad Conradum 6 scriptae iubebant; tu eundem de meis recipito. Chirographum 7 sic, ut petiisti, mitto.

Quod alias res attinet, bene se habent omnia. Valemus hic omnes; utinam et vos simili valetudine fruamini. Quis vero posthac rerum mearum status futurus sit, certior fieri cuperem. Diutius enim in loco ignobili et obscuro haerere non consultum ei fuerit, qui varias urbes moresque cognoscere desyderat. Petiisti a me, ut adumbrarem instituti mei rationem, urbes quoque, quas visere in animo sit, describerem, quod hercle lubens apud te facturus sum, cuius in hac re auxilium consiliumque imploro.

Quantum vero commodi, quos fructus et utilitates tam in ecclesia quam in republica versaturo variorum locorum cognitio morumque, consuetudinum et legum variarum experientia pariat, non opus fuerit apud te pluribus ostendere, quem et ipsum haec experientia didicisse novimus 8 , et huiusmodi consilia tibi neutiquam displicere certi sumus. Restat itaque solum, ut consilium abs te expetam, quae nam urbes mihi visendae sint.

1 Nicht erhalten.
2 Ob jener in Lausanne ansässige Zürcher gemeint ist, der Gwalthers vorausgegangenen Brief überbracht hatte, bleibt unsicher; vgl. HBBW IX, Nr. 1340, bes. S. 278, 40f.
3 Die Rede ist wohl von Bullingers Mutter Anna Wiederkehr (vgl. auch unten Z. 950. Da Gwalther als Waise in Bullingers Haus gelebt hatte (vgl. HBBW VIII, S. 177, 20-22) und diesen oft als Vater anspricht, ist aber auch an dessen Ehefrau
Anna Adlischwyler zu denken.
4 Unbekannt (wohl nicht identisch mit dem oben erwähnten Boten). -
5 Nicht erhalten.
6 Konrad Geßner.
7 Möglicherweise handelt es sich um die von Bullinger erbetene Mitschrift einer Vorlesung Biblianders; vgl. HBBW IX, S. 278, 37-39 mit Anm. 8.
8 Gwalther bezieht sich auf Bullingers Aufenthalt in Emmerich und Köln, vgl. Pestalozzi 10-18.

Sunt autem urbium in orbe ciarissimarum duo veluti lumina, ut nosti, Lutetia scilicet et Venetiae, quarum quancunque adire per vos mihi permissum fuerit, parato animo onus subibimus. Floret maxime literarum studiis Lutetia, florent variarum rerum experientiis Venetiae, adeo ut illic quidem literas, hic vero cum literis omnium fere eorum, quae noster orbis habet, cognitionem venari possis. Certe, quod literas attinet, nullibi magis quam Lutetiae eas florere dixeris, quare et illuc animum adpuli, si meum institutum a vobis non improbari sensero. Accedit quoque, quod Lutetiae quam Venetiis agere tutius fortasse fuerit. Tibi vero reliquisque id dispicere permitto. Hoc solum rogo summisque enitor precibus, ne mora hic trahatur longior. Ut nosti enim, ad annos accedo in dies, et a nunc id tempus est, quod peregrinis oris visendis impendi debet, nec commodius in aliud differri poterit. Quare non dubito, quin meum non improbaturi sitis consilium. Quod enim Galliam magis quam Germaniam appeto, sine ratione nequaquam fit; huius enim maxima clarissimaque pars iam ante visa est 9 , huius ne gustum quidem adhuc caepimus, velimque omnino linguae eius cognitionem cornplere, cuius nunc fundamenta iecimus. Quare, ut hoc mihi concedatur, maximopere peto; quantum enim in me fuerit, 329v || diligentissime curabo, ne aut vos aut me instituti huius poeniteat.

Quae vero res ad peregrinationem hanc necessariae sint, nec te nec alios ignorare arbitror. Comitem enim amicum fidum imprimis cuperem; sic enim consultius tutiusque foret conterraneo aliquo comitatum exteras terras petere. Qui tamen si denegabitur, ad institutum hoc impediendum sufficiens caussa non sit. Facile enim alios invenire dabitur, quibuscum Lutetiam tuto adire liceat.

Secundum vero, quod peto, stipendium est amplius; hoc enim, quod nunc solvitur, quam minime huic rei sufficiens sit, ipse iudicare poteris, praesertim cum non concedatis (quantum ex literis tuis intellexi), ut alienis operam meam condicam 10 , quod tamen omnino faciundum fuerit, ubicunque terrarum sim, nisi vestro auxilio adsitis. Quare si quid precibus apud vos impetrare mihi licet, ne in hac re duriores sitis, vaehementer obsecro, ne pecuniarum ope destitutus tempus quoque, rem omnium nobilissimam nec ullis thesauris recuperandam, in aliorum laboribus nec mihi perinde conducentibus terere cogar, quod sane hodie pluribus non sine summo incommodo evenire videmus. Rerum mearum conditio vobis ignota non est: Pauper sum, neminem praeter te, qui mihi patris loco fuisti 11 et es, habeo; patres reliquos collegii nostri praesides duco et ad eos solos confugiendum censeo. Qui si operam suam negaverint, quo me conferam, nemo est, nisi forte

a vor et gestrichenes tempusque est.
9 Auf seiner Englandreise war Gwalther 1537 dem Rhein entlang gereist; s. Paul Boesch, Rudolph Gwalthers Reise nach England im Jahr 1537, in: Zwa VIII/8,
1947, S. 433-471.
10 Vgl. die entsprechende Anfrage in Gwalthers Brief vom 12. Dezember 1539 (HBBW IX, S. 261, 20-30).
11 Vgl. oben Anm. 3.

alienis me addicam, quod tamen vobis reciamantibus nunquam facturus sum. Putabunt autem forsitan multi hoc, quod iam solvitur, nimium esse, nedum ut auctio aliqua addenda sit 12 ; quod tamen quam inconsulto dicatur, non ignoras. Multum quidem est, quod et ipse fateor; multum vero et mihi insumendum est, imo totum fere hoc, quod datur, in victus coemptionem expendendum. Unde autem sumenda reliqua, quae literarum studioso necessana sunt? Quare, humanissime pater, hoc unum abs te rogito, ut causam meam apud hos suscipere digneris, ne pauperie impeditus ad eam, quam alioquin possem, frugem pervenire nequeam. Quod si vero denegaverint, hoc saltern petito, ut anno uno et altero plus solvant, dehinc vero domum revocent minusque persolvant, ne tempus hoc et otium, quod ab illis mihi concessum est, egestas corrumpat. Haec autem cum et ipse animi tui iuditio perspicias, non operaepretium videtur pluribus urgere; tibi et me et fortunas meas commendo. Liberius ad te ideo scribo b , quia tibi res meas vere cordi esse intelligo nec alium novi, ad quem confugere mihi liceat. Quare obsecro, ut haec mea aequi bonique consulas. Responsum quoque ut, quam primum fieri potest, mittatur, curato, ne mora hic trahatur longior, quin ut statim ineunte vere hinc solvere liceat.

|| 330r. Liber tuus De errons origine 13 scriptus omnibus hic mire arridet, omnium teritur manibus. Genevae quoque in Gallicam linguam iam transfertur, ut etiam in ea lingua exctudatur 14 . Quanquam a nonnullis mihi relatum sit quaedam a Bernensium nonnullis tanquam minus pie scripta impeti; certi tamen nihil nec authorem certum assequi licet. Sed parum id fuerit, si hodie contingat, cum nec ipse Christus, quae cunctis placuerint, unquam locutus sit.

Impressa est Lutetiae duodecim linguarum literis differentium grammatica 15 quam , professor Arabicus a rege conductus aedidit. Unicum tantum ad

b vor scribo irrtümlich wiederholtes, gestrichenes ideo.
12 Zur Höhe des Stipendiums vgl. HBBW VIII, S. 254, Anm. 3.
13 De origine erroris libri duo, Zürich (Froschauer) 1539 (HBBib1 112).
14 Die erste bekannte französische Ausgabe erschien erst 1549 bei Jean Girard in Genf (HBBib1 115).
15 Guillaume Postel, Linguarum duodecim characteribus differentium alphabetum, introductio, ac legendi modus longe facilimus, [Paris 1538]. — Guillaume Postel, 1510-1581, von Dolerie bei Barenton (Dép. Manche, Frankreich), studierte ab 1527 in Paris und erwarb sich schon bald den Ruf eines großen Sprachgelehrten. 1538-1542 lehrte er als "lector regius"
am Collège de France, nachdem er 1535-37 ein erstes Mal nach Konstantinopel gereist war. Seine Leistungen als Orientalist hängen eng mit seinen religiösen Anschauungen zusammen; er verstand sich als Prophet einer Versöhnung der Religionen durch friedliche Missionierung (besonders der Muslime). 1544 trat er dem Jesuitenorden bei, doch wurde er schon 1545 wieder ausgeschlossen. In Venedig verstärkte die Begegnung mit der Mystikerin "Madre Zuana" die enthusiastisch-spekulativen Züge seiner Frömmigkeit. Von Katholiken wie Protestanten argwöhnisch beobachtet, führte er ein unstetes Wanderleben und hielt sich u. a. in Palästina, Basel und Wien auf. Von Basel aus besuchte er 1553 Bibliander in Zürich, an den er schon

nos exemplar pervenit, quod Viretus habet. Inquisivi, si c quod nancisci possem, diligenter, ut tibi mitterem, sed nullum invenire licuit. Mittam, si quod d adeptus fuero.

Mitto hic, quae nuper in solis ecclipsim lusimus 16 , quae ut aequi bonique consulas rogo. Per figulum Morgenstern 17 plura scribam; hic enim brevi ad vos venturus est.

Tu, quaeso, cura, ne res meae diutius differantur. Salvum te cupit Conradus 18 noster et eius uxor 19 . Salutabis et tu nomine meo quam familiarissime uxorem et matrem 20 tuam cum omni familia.

Lausannae, 9. calendas februarii 1540.

Tui observantissimus

Rodolphus Gvaltherus.

[Adresse auf der Rückseitee:]e :] Clarissimo viro d. Heinrycho Bullingero, Tigurinae ecclesiae episcopo vigilantissimo, patri suo imprimis colendo. Zürich.

c vor si gestrichenes ali.
d in der Vorlage aliquod.
e Daneben Notiz von Bullingers Hand: Frisii, Gessneri, Gvaltheri, Werdm[ülleri] et aliorum literae. 1540.
1551 geschrieben hatte; in der Folge kam es auch zu einem kurzen Briefwechsel mit Bullinger und Pellikan. 1555 erklärte ihn die venezianische Inquisition für verrückt. Dem Gefängnis der Inquisition in Rom konnte er 1559 entfliehen, doch verbrachte er nach seiner Rückkehr nach Paris die letzten Lebensjahre in Klosterhaft. — Lit.: Georges Weill, Vie et caractère de Guillaume Postel. Thèse présentée à la Faculté des Lettres de Paris, traduite du latin et mise à jour par François Secret, Milano 1987. —Itinéraires 4; William J. Bouwsma, in: 0ER III 321; Jean-Claude Margolin, in: LThK 3 VIII 454 (mit weiterer Lit.). — Zu Postels Beziehungen zu Bullinger, Bibliander und Pellikan s. bes. Weill/Secret, aa0, S. 103-105 und 229f; François Secret, Notes sur Guillaume Postel, in: Bibliotheque d'Humanisme et Renaissance XXII, 1960, S. 381f (vgl. Blarer BW III 137) und 383, Anm. 1; Christoph Zürcher, Konrad Pellikans Wirken in Zürich 1526-1556, Zürich 1975. —ZBRG IV, S. 184-189.
16 Gwalthers Gedicht vom 21. Januar 1540 mit dem Titel "In eclipsim solis anno 1540" (Zürich ZB, Ms A 11, Nr. 194) bezieht sich auf die Finsternis vom 7. April dieses Jahres (vgl. Theodor von Oppolzer, Canon der Finsternisse, Wien 1887. — Denkschriften der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften. Mathematisch-naturwissenschaftliche Classe 52, Nr. 6524).
17 Welcher Angehörige dieser Zürcher Hafnerfamilie gemeint ist, bleibt offen (zur Familie vgl. Rudolf Schnyder, Der spätmittelalterliche Ausbau des Lindenhofs in Zürich, in: Zeitschrift für Schweizerische Archäologie und Kunstgeschichte 28, 1971, S. 152).
18 Konrad Geßner.
19 Barbara Singysen.
20 Vgl. oben Anm. 3.