Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[64]

Balthasar Hirt an
Bullinger
Lichtensteig ,
13. Februar 1532

Autograph: Zürich StA, E II 355,37r. —v. Siegelspur. —Ungedruckt

Ermuntert Bullinger, Zwinglis Werk in dessen Geiste fortzuführen auch gegen die Widerstände aller Gegner. Beklagt seine Amtsenthebung und die Schwierigkeiten, die er als Fremder hat. Versichert, sich weiter für die Sache der Reformation einzusetzen und bittet um Hilfe. Grüße. Empfiehlt den Boten, der Weiteres berichten kann.

Salutem et in Christi cognicione perseverare.

Quod pro virili tuo sumopere huc anniteris, ut labefactatam nonnihil immaturo beatissimi viri Ulrichi Zuinglii [obitu] christianam eamque veram pietatem repares, adornes et vindices, bene teque dignissime facis, Heinrice suavissime. Foelices istos tuos conatus foveat, augeat, secundet, qui incrementa dat omnium dominus. Addit enim spes ingentes animis nostris, quum (quod foelix faustumque sit) in locum 3 et in functionem succedis viri celeberrimi pariter et candidissimi pridem, non minus ipse futurus et ipse celebris[!]. Stupidos ac bardos homines videas trophea ferentes 4 , paeana 5 canentes, triumphos (sed iuxta proverbium[?] ante victoriam encomium 6 ) iactantes, quibus iniectam in os pilam facile brevique constabit, si intrepide pergas, coeptis inhereas animoque, qui, ut inquit ille, solus omnia vincit 7 , neutiquam te indigno id prestiteris, quod pollicentur sibi de te plurimi. Pollicentur autem et pia quadam dexteritate te superaturum et crudeliter et acerbe nimis ingruentes pietati molestias et (ne quid, quod spero, impudencius celem) non minus

1 Balthasar Hirt stammte aus Pforzheim, hatte mit Martin Bucer in Heidelberg studiert (s. Blarer BW I 506 und Pollet, Bucer II 199, Anm. 2) und war 1529 wohl wegen seiner reformatorischen Gesinnung aus dem Badischen geflohen. Auf Empfehlung Bucers hin (Z X 183, 10f) verschaffte ihm Zwingli noch im selben Jahr eine Stelle in Lichtensteig im Toggenburg (Z X 216, 3f), die er, wie der vorliegende Brief zeigt, 1532 verlassen mußte. Hirt scheint aber auch nach seiner Amtsenthebung noch in Lichtensteig wohnhaft gewesen zu sein. 1534 bewarb er sich um Aufnahme in den Kirchendienst von Ulm, von wo aus er etwas später nach Geislingen geschickt wurde. Über seinen weiteren Lebenslauf konnte keine Klarheit gewonnen werden. Stückelberger 241 nennt als Pfarrer von Lichtensteig von 1529-1535 einen Balthasar Rücheli. Dieser erscheint bis 1551 auch als Pfarrer von Wattwil (s. Armin Müller, Geschichte der Evangelischen Kirchgemeinde Lichtensteig, Lichtensteig 1967, S. 62), war seit 1551 offenbar in Gais (s. Appenzeller Urkundenbuch, Bd. II: Von der Aufnahme Appenzells in den eidgenössischen Bund bis zur Landesteilung, 1514-1597, bearb. v. Traugott Schieß, Trogen
1934, S. 252f) und soll angeblich 1581 in St. Gallen gestorben sein. Daß Balthasar Hirt mit Rücheli identisch ist, scheint kaum wahrscheinlich: Rücheli war offenbar gebürtiger Appenzeller; ein autographer Brief Rüchelis vom 29. Oktober 1551 (St. Gallen Stadtarchiv, Q,1d,62, gedruckt in: Appenzeller Urkundenbuch, aaO) zeigt Schriftzüge, die sich vom vorliegenden Brief Hirts deutlich unterscheiden. Der gemeinsame Vorname sowie die schlechte Quellenlage scheinen den erwähnten Widerspruch verursacht zu haben.
2 Lichtensteig gehörte seit 1468 unter die Herrschaft der Abtei St. Gallen. 1528 wurde die Reformation eingeführt, 1532 erfolgte die weitgehende Rekatholisierung, doch konnte sich eine reformierte Minderheit auch weiterhin halten, s. Gottfried Egli, Die Reformation im Toggenburg, Diss. phil. Zürich, Schaffhausen 1955, S. 116-118; Armin Müller, aaO; HBLS IV 674f.
3 In Zürich.
4 Gemeint sind die im Kappelerkrieg siegreichen V Orte.
5 Siegesgesang (vgl. Vergil, Aeneis VI 657).
6 Siehe Adagia, 1,7,55 (LB II 283 D).
7 Vgl. Adagia, 1,9,33 (LB II 347 C).

pia integritate levaturum et suffragio et ope, quicquid undequaque aerumnarum pios impetit, urget, cruciat. Tu omnium votis pociora prestare conare, et ita conabere, ut ego quoque ipse exilii mei statu 8 (quem per atheos 9 quosdam ob unam missae abhominandissimam impietatem presentes mihi peperere aerumnae) experiar et senciam tuum in adipiscenda functione officium. Egit hac in re pientissime pariter et foelicissime antecessor tuus beatissimus Zuinglius vel ob hoc ipsum apud posteros immortali nomine donandus. Cuius in iuvandis fratribus operam et industriam ut noves 10 data eciam opera, oportet omnino. Sum ego quidem ex eorum numero, quos alienigenas 11 vocant. (Quam autem sit christianus christiano et evangelii ministro alienus cominister, ipse pro animi tui candore facile nosti.) Et hoc certe nomine video et experior (expertus enim loquor) non nullos non satis pios adeoque fraternarum calamitatum inexpertos eoque compacientes minus nos negligere, fastidire, contemnere. Quod quo animo faciant, ipsis a curae fuerit. Certe, quibus animus parum sincerior incorrupciorque, huc intendunt, ut pro christiano candore usui sint, quotquot opus habent. Habent autem opus potissimum (quod me melius nosti), qui pro Christi gloria relicta, imo pulsi patria aliquando 12 nunc demum malis obnoxii plurimis fortassis et gnaviter et fortiter pro eadem fulcienda depugnant. Id quod aliis de me referentibus velim compertum foret. Nosti enim illud de foetu rectius iudicare obstetricem quam matrem ipsam 13 . Plane (imprudencius forte refero) eo agebam loco, ubi pro ratione temporis impietati non obstetisse, consensisse b etiam, non reclamasse, abhominacioni inclamasse et vitae eciam periculo non repugnasse ansas etiam praebuisse multorum perdicioni. Adeo nobis facessebat negocium male negociosa libido. Et huc certe profeci, ut quamquam ipse loco cedere cogar, ipsa tamen abhominatio successura sit minime, nisi inversis denuo rerum vicibus peiora quam nunc eveniant. Et ipse meus discessus efficiet, ut multis cum pietate sit causa manendi, fratribus dico, quorum cervicibus, in quantum valui, obstetissem. Imminebat exilii discrimen. Missicantibus enim illis nebulonibus et luporum more Christi caulas devastantibus 14 pene iam denuo apud nos nullus est locus tutus, nisi, quod vereor, maius nobis facessere negocium quinque illa, ut vocant, loca sacra (iuxta illud auri sacra fames 15 ). Quibus ob id cum suis apud nos greek mire incandescit animus atheus, et coquit illos bilis amara. Irrideat illos desuper conspector 16 , dominus noster illi[!]17 .

Tu vale (deficiet enim charta scribentem) meque intime commendatum habe. Et si quo poteris modo et ratione, fove, tuere, serva. Salvos iubeto apud te et leonum fortissimum Leonem et pios quosque conversacione ignotos, Christi nomine notissimos.

a in der Vorlage ipsus.
b in der Vorlage consensse.
8 Bezieht sich wahrscheinlich auf die Amtsentsetzung Hirts in Lichtensteig.
9 Gemeint sind die Gegner der Reformation.
10 Hirt selbst hatte ja dank Zwinglis Hilfe die Stelle in Lichtensteig erhalten (s. oben Anm. 1).
11 Sowohl von Seiten der katholischen Orte wie innerhalb des reformierten Lagers selbst
setzte nach der Niederlage von Kappel eine Kampagne gegen die «fremden, hergelaufenen Pfaffen» ein (vgl. HBRG III 286).
12 Hirt spielt auf seine eigene Vertreibung aus dem Badischen 1529 an.
13 Die sprichwörtlich klingende Wendung findet sich weder in den Adagia noch bei Otto.
14 Vgl. 2 Chr 14,15; Joh 10,12.
15 Vergil, Aeneis III,57; Otto 49f, Nr. 221.
16 Vgl. Weish 4,18.
17 Die Stelle bleibt unklar.

Ex Liechtenstaig, idibus februarii anno etc. 32.

Balthassar Hirtt Phorcensis 18 ,

ecclesiastes pridem ecclesiae Liechtenstaig.

||37v. Ab eo 19 , qui has tibi defert literas, queso, si per ocium tibi vacat, diligencius exquirito, utut nobiscum agatur. Ex cuius responso in illius inscende animum et tanquam concepto themate pia quadam commonicione et ardenti cohortacione tepentem illius forte non nihil mentem in Christi fidem sensim firma, erige roboraque. Referet enim, ut aestimo, non parum, si illum sic extimularis, idque pro tua sinceritate sincere. Officium illius, quum sit omnibus fere expositum, poterit facile prodesse plurimis.

[Adresse darunter:]Pio et integro M. Heinricho Bulingero, ecclesiae Thuricensium preconi laudatissimo, preceptori suo candidissimo.