Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[812]

Bullinger an
Wolfgang Capito und
Martin Bucer
Zürich,
30. April 1536

Abschrift von Rudolf Gwalther a : Zürich StA, E II 337, 153r. -v. Gedruckt b : Johann Heinrich Hottinger, Historia ecclesiastica Novi Testamenti, Bd. VI, Zürich 1665, S. 778-782; Regest: Capito, Corr. 208f, Nr. 607

Die Kürze der Frist verunmöglicht die Teilnahme [der Schweizer] an der [nach Eisenach]einberufenen Konferenz, doch verachten sie weder die Konkordie noch Luther, sondern lieben diesen als Bruder und hoffen, vorn Verdacht der Entzweiung befreit zu werden. Capito und Bucer wissen um die Verdienste der [Schweizer]Kirchen und kennen deren Lehre, über die sie kürzlich in Basel miteinander disputiert haben, deshalb bittet Bullinger die beiden, für die Wahrheit Zeugnis abzulegen und Luther und den Seinen diese Kirchen zu empfehlen; sie selbst wollen unterdessen für die Einheit beten. Sendet Grüße an Luther und dessen Kollegen.

Gratiam et vitae innocentiam a c deo patre per dominum nostrum Iesum Christum

d . Quod vocati non venimus 1 , Capito e et Bucere, venerandi et f in domino charissimi fratres g vobis , ipsis h non nobis , imputabitis. Non Nescitis, quam longe lateque porrigantur ecclessiae nostrae et quam i multae sint nobis episcoporum centuriae per urbes populosissimas k perque agros patentissimos habitatissimosque 1 Non m ignoratis, quae ecclessiis nostris in huiusmodi negotiis consultandi

a Eine von Bullinger an Myconius adressierte, ebenfalls von Gwalther angefertigte Kopie (mit (Siegelspur) is: erhalten in: Zürich StA, E II 347, 58-60 (zitiert: M; vgl. unten Nr. 813, 4f 13 und Anm. b). In der Sammlung Hans Ludwig Schneebergers (vgl. HBBW II, S. 42, Anm. a) befanden sich zwei eigenhändige Entwürfe Bullingers zu diesem Brief Der erste, datiert vom 29. April, ist überliefert in einer Abschrift Johann Jakob Simlers (Zürich ZB, Ms S 40, 155; zitiert: S), der zweite, datiert vom 30. April, in einer nur bedingt zuverlässigen Kopie des 17. Jahrhunderts im Thesaurus Hottingerianus (Zürich ZB, Ms F 36, 480f; zitiert: H)
b Hottinger gibt den Text der Abschrift M wieder; ebenso: Abraham Ruchat, Histoire de la Réformation de la Suisse, Bd. V, Genf 1728, S. 710-714. Der zweite der beiden Entwürfe (H) ist gedruckt in: Neue Beytrage von Alten und Neuen Theologischen Sachen ... Auf das Jahr 1756, Leipzig [1756], S. 733-738.
c-d H: a domino. In S fehlt die Grußformel ganz.
e-g S: fratres in domino charissimi.
f vor et gestrichenes vobis ipsis, non nobis imputabis; et fehlt in H.
h ipsis fehlt in S.
i-k S: quot episcoporum nobis sint centuriae per urbes multas et populosas.
l H: et habitatissimos. S und H: In margine: Tiguri, Bernae, Basileae, Schaffhusii, Sangalli, Rhetorum, Durgeorum, Glaranae, Bielae, Millhusii et aliarum. (So S; in H orthographische Varianten, Namen teilweise abgekürzt.) S fügt bei: Sed haec iterum deleta sunt.
m-n H: Nec ignoratis, quae nobis in huiusmodi negotiis consultandi ratio. S: qui item consultandi de huiusmodi negotiis in ecclesiis nostris mos.
1 Nämlich zum Theologenkonvent, der auf den 14. Mai nach Eisenach einberufen worden war (vgl. oben Nr. 796, Anm. 1).

mos et ratio n . Scitis, quam instructos esse oporteat ad conventum tantum. Interim vos tanta° intra paucorum dierum spatium perficere iubetis p . Redduntur q literae vestrae circa finem aprilis 2 , et 14. mai diem praescribitis, brevissimum sane et iniquissimum nobis temporis spatium'. Iam s etsi abunde satis suppeteret temporis, tamen in re tanta non ita festinandum videtur, quanquam et in mora agnoscamus periculum t Quod ergo u non venimus, necessitati et iniuriae temporis v dabitis, non contemptui, aut quod concordiam cum d[octore]w Luthero et suis aspernemur x vel ad hanc aspiremus segnius. Amamus enim Lutherum ex animo z ut fratrem in domino charissimum. Veneramur illum y ut ministrum Christi selectissimum aa , per cuius ministerium ab in orbe maxima patravit dominus'". Suspicimus ad illum ut sanctissimum, eruditissimum ae et vere magnum in af vera religione restauranda virum ag de pietate et literis optime meritum ah . Unde nihil votis petimus ardentioribus quam concordiam cum ak illo et viris al spectatissimis sanctam. Non tam sumus stupidi, ut non intelligamus suspitionem illam discordiae nostrae an et iucundam esse hostibus evangelii et cursum huius ao remorari validissime ap . Rursus aq tam impii et bellaces non sumus ar ut non malimus as pacem quam helium tantumque sublatum esse ex ecclessia Christi at scandalum. Ideo au cum intelligamus in hoc coiisse coetum illum vestrum sanctum av , ut et aw discordiae tollatur suspitio et ax omnes intelligant idem nos sentire et loqui omnes ay non , potuit nobis

° H: ista omnia. S: ista omnia a nobis.
p H: absolvere iuhetis S: absolvi postulatis.
q-r H: 14. maii praescribitis, et literas, quibus hoc significatis, ad finem prope aprilis recipimus, intraque hoc breve et iniquum temporis spacium res postulatis tantas. S: 14. maii praescribitis et literas 24. aprilis mittitis, intraque hoc breve, iniquum et undique opprimens temporis spacium, iubetis, consulamus proficiscamurque.
s-t H: Quodsi nobis abunde satis suppeteret temporis, inconsultum tum [richtig: tamen] videtur in re tanta ita festinare. S: Verum si suppeteret tempus, an vero autores nobis esse velletis in tantam rem illotis irrumpendum manibus? [Vgl. Adagia, 1, 9, 55 (LB II 354f).]
u H: Proinde quod. S: Ergo quod.
v H: incommoditati et iniuriae temporis. S nur: brevitati temporis.
w vor d[octore]gestrichenes dom[ino].
x H: aspernamur. Der Rest des Satzes fehlt in H und S.
y-z S: illum.
aa S: praestantissimum.
ab-ac S: ministerium etc.
ad H: Suspicimus denique.
ae S: sanctum et eruditum. H nur: sanctissimum.
af-ag fehlt in S. H: ministrum statt virum.
ah S: et cui posteritas merito maximas referet gratias. H: cuius laudem apud posteros maiorem fore credimus, quam nunc sit, quamvis etiam hodie sit apud tantos amplissima.
ai H: poscimus. S: Nihil enim votis poscimus.
ak-am fehlt in S.
al H: suis viris.
an S: de discordia nostra.
ao S: evangelii.
ap H und S: vehementissime.
aq-ar S: neque tam sumus impii.
as H und S: mallemus.
at ex ecclessia Christi fehlt in S.
au H: Proin. S: Itaque.
av illum vestrum sanctum fehlt in S.
aw et fehlt in S.
ax-ay H: et omnes intelligant idem nos loqui omnes, non esse inter nos dissidia, sed
2 Sowohl das Einladungsschreiben Straßburgs (s. ebd.) als auch die Briefe Capitos vom 18. und 19. April (oben Nr. 796f und 802) dürften am 24. April in Zürich eingetroffen sein; s. Anm. q-r.

non probari institutum az hoc sanctum et ecclessiae dei salubre ba , et bb cum sciamus dominum spiritu suo suis adesse perpetuo bc , futurum bd speravimus, ut isti fratres nostri nos quidem absentes corpore, presentes autem spiritu 3 , sincera charitate ut unius corporis membra 4 sint complexuri be . Non bf nescio suspitiones vel bonorum virorum animos a nobis alienasse plurimum bg , verum istorum bh fidimus aequitati, vestrae imprimis bi sinceritati et fidei. Nostis nos fratres. Nostis ecclessias nostras, et bk quanta sit ipsarum fides, concordia, constantia et pietatis studium, quae item probatio, quis profectus bl , quantum denique sanguinis nostri effuderimus pro nomine Christi, quan-||153v. tis afflicti simus bn pressuris, contumeliis iniuriisque, bo tentati bp quoque insidiis vaferrimis. bq , ex br quibus tamen omnibus liberavit nos dominus bs . Nostis, quae sit doctrinae bt ratio. Copiose bu enim de hac in nupero Basiliensi conventu bv5 disputavimus bw Planissimum bx est nos abhorrere a . dogmatis quibusdam, quae tamen docere credimur by . Obtestamur bz igitur vos fratres per ca Iesum Christum, verum dei filium, hostiam aeternam et sacerdotem unicum, judicem vivorum et mortuorum, ut nobis et veritati in coetu illo sancto detis testimonium,

integrum non [richtig: nobis?] esse corpus eadem mente et eadem sententia. S: omnesque norint idem nos in Christo sapere.
az-ba S: institutum sanctum.
bb-bc fehlt in S. H: cumque sciamus dominum spirito suo suis praesentissimum.
bd-be H: futurum speravimus, ut isti fratres nostri absentes nos quidem tanquam praesentes syncera charitate veluti membra eiusdem corporis complexuri sint. S: speramusque futurum, ut absentes nos tanquam praesentes sitis amplexuri charitate sancta.
bf-bg H: Non nescio, quantum suspiciones tetrae bonorum etiam animos a nobis alienarint. S: Nil ambigo suspiciones de nobis malas multorum alienasse animos.
bh-bi S nur: nostrae [richtig: vestrae] confidimus. H: cumprimis statt imprimis.
bk-bI H: quanta harum fides, concordia et pietatis studium, quanta constantia, quae probatio, quis profectus, quae populi obedientia. S: quae sit earum concordia, quis profectus, quae populi obedientia, quae probatio, quae constantia.
bm H: pro Christi nomine. S: pro nomine domini.
bn simus fehlt in H und S.
bo H: iniuriis. S: et iniuriis.
bp-bq H: tentati item insidiis maximis. S: petiti etiam insidiis.
br-bs H (verderbt?): ex quibus tum omnibus
liberavit deus.
bt M, H und S: doctrinae nostrae.
bu-bw S: Contulimus vobiscum Basileae, non quod de doctrina quicquam (dubitaretis nostra, sed quod ex ore nostro apud exteras gentes, apud quas nornen nostrum immerito audit male, veritati testimonium ferre et de doctrina nostra tuto asserere possetis recte et pure nos Christum praedicare. Praeterea non Nescitis, opinor, quam amice magistratus noster cum vestrate agat et quod consenserit in ea, quae nuperis Basiliensibus comitiis urbium legati a nobis petierunt [vgl. oben Nr. 779, Anm. 2 — ]. Ein entsprechender Abschnitt fehlt in H.
bv conventu am Rande nachgetragen.
bx-fehlt in S. H: [... ratio,] et quam longe absimus a quibusdam dogmatis, quae tum [richtig: tamen]docere credimur.
bz-cc S kürzer: Dabitis igitur veritati testimonium nos et ecclesias nostras doctori Luthero et fratribus reliquis.
ca-cb H: per Christum, dominum nostrum, verum dei filium, crucifixum pro nobis, resuscitatum, qui sedet ad dexteram patris
3 Vgl. 1 Kor 5, 3; Kol 2, 5.
4 Vgl. 1Kor 12, 12-27.
5 Gemeint ist die Tagung, die am 4. Februar mit der Annahme des Ersten Helvetischen Bekenntnisses geendet hatte; s. oben Nr. 737, Anm. 1.

deinde, ut doctori Luthero, fratri charissimo et viro de ecclessia Christi bene merito, suisque omnibus, in evangelio Christi collaboratoribus nostris cb , sincere nos nostrasque commendetis ecclessias cc . Nos cd interim precibus indefessi ce orabimus dominum, si quid simultatis exortum sit inter nos, id cf totum expungat ex pectoribus, qui cordium scrutator est cg6 , et vinculo nos sancto indissolubilique ch nexu charitatis conglutinet, quo hostibus Christi ci formidabiliores animo magno ck et successu foelicissimo reliquias cl antichristiani exercitus profligemus et regnum cn Christi propagemus quam latissime co . Fiat, fiat cp !

Valete cq in Christo Lutherumque, virum clarissimum, et collegas eius, fratres nostros charissimos, nostro nomine salvere iubebitis, quibus in presenti scripsimus nihil, quod vos credimus literarum vice futuros cr .

Tiguri, 30. cs aprilis anno a nato domino ct 1536.

Heinrichus Bullingerus vester cu .

[Adresse auf f. 152v.: ]cv Dominis Wol[fgango] Capitoni et Martino Bucero, vigilantissimis Argentoratensis ecclesiae pastoribus, fratribus in domino charissimis.

venturus iudicare vivos et mortuos [vgl. die altkirchlichen Symbole ], ut testimonium in sancto coetu detis nobis et veritati, ut doctori Luthero, in religione restauranda vere maximo viro, fratri longe charissimo, suisque.
cd-co S: Interea nos dominum orabimus, sancto et indissolubili colliget nos charitatis vinculo, quo hostibus evangelii formidabiliores felicissimo cum successu in antichristianas reliquias maneamus Christique regnum propagemus quam latissime.
ce H: indefessis precibus.
cf-cg H: id ex pectoribus omnium plene expurgat cordium ille scrutator.
ch H: et indissolubili.
ci H: evangelii.
ck H: magno animo.
cl-cm H: moveamus in antichristiani exercitus reliquias.
cn H: regnumque statt et regnum.
cp S: Fiat!
cq-cr H: Valebitis Luterumque, virum clarissimum, et collegas eius praestantissimos nostro nomine salvere iubebitis. [Am Ende nachgetragen:] Apud quos vice literarum eritis, quibus hoc officii delegamus
gratificaturi vobis vicissim, si hic se tulerit occasio. S: Valebitis. Salutem imprecantur fratres.
cs S: 29.
ct anno a nato domino fehlt in H und S.
cu H: H. Bulling. S: Ohne Unterschrift.
cv Von Bullingers Hand; wohl erst nachträglich bei der Einfügung in die von ihm geschaffene Dokumentation (s. HBBW IV, S. 369f, Anm. a) dem Brieftext vorangestellt. Auch am Ende der Briefabschrift findet sich eine Überleitung von Bullingers Hand; sie bezieht sich auf die beiden nachfolgenden Briefe: Diß sind zwo missiven, so von dem tag von Aarow geschriben wurdent den predicanten zu Straßpurg. Vorige latinische copy ist ouch an die predicanten von Straßburg geschryben. Zur Adresse der an Myconius gesandten Abschrift s. unten Nr. 813, 13 mit Anm. b. In S fehlt die Adresse; H beginnt mit der Überschrift: Praestantissimis viris d. Wolphio Capitoni et Martino Bucero, fratribus in domino charissimis, H. Bullingerus.
6 Vgl. Röm 8, 27 u. ö.