Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[754]

Bullinger an
Heinrich Utinger
Zürich,
[Ende Februar /Anfang März 1536]

Gedruckt: In divi apostoli Pauli ad Thessalonicenses, Timotheum, Titum et Philemonem epistolas Heinrychi Bullingeri commentarii, Zürich [1536], f. 205v.-206v. (Widmungsvorrede)2

Paulus gibt in seinem Brief an Titus, den Vorsteher auf Kreta, Instruktionen zur Auswahl geeigneter Pfarrer; er schreibt über Amtspflichten, lehrt den Gehorsam gegenüber der Obrigkeit und gibt weitere nützliche Anweisungen. Der Brief könnte als erweiterter Auszug aus 1Tim erscheinen. Hieronymus nahm an, dass er in Nikopolis geschrieben wurde, Theophylakt vermutete, dass ihn Paulus nach der [ersten]Gefangenschaft abfasste. Bullinger widmet den Titus- Philemonkommentar Utinger, der viel für das Gotteswort und die Studien tut und der weiß, dass die wahren Kirchengüter nicht ohne Erhaltung der Wahrheit gesichert werden können; daher wacht er über diese aufmerksam, wofür ihm viele dankbar waren und noch sein werden.

Ad Heinrychum Utingerum, studiorum patronum, Heinrychi Bullingeri in epistolam S. Pauli ad Titum 3 praefatio.

Brevis est epistola, sed densa mysteriis et utilitatis plurimum habens, quae Tito inscribitur. Hic ad Christum e gentilismo conversus 4 in religione recepta profecit adeo, ut hunc inter praecipuos amicos, imo filii loco coleret apostolus 5 , praeterea et nobilissimae insulae Cretae praeficeret 6 . Hunc a vero instituit praesenti epistola praescribens, quos deligat episcopos. lubet enim, ut oppidatim constituat presbyteros, et huiusmodi quidem, qui sint integrae vitae et doctrinae sanae tenaces, quo possint contradicentes revincere 7 . Nam ut apud alias gentes, ita praecipue apud Cretenses esse pseudoapostolos quosdam, quos oporteat acerrime profligari 8 ||206r. Deinde personarum et aetatum praescribit officia docens etiam magistratui obediendum esse 9 . Adhibet ubique exhortationes egregias et efficaces. Postremo praescribit quaedam de quaestionibus reiiciendis deque vitandis haereticis 10 et aliis quibusdam rebus necessariis.

a Am Rande Argumentum.
1 Zur Datierung vgl. Anm. 2.
2 Bullingers Kommentar zu den Thessalonicher- und Pastoralbriefen sowie zum Philemonbrief (HBBibl I 81) erschien im März 1536 bei Froschauer in Zürich; vgl. HBD 24, 26f. Die Widmungsvorrede an Heinrich Utinger bezieht sich auf den als dritten Teil gedruckten Kommentar zum Titus- und auch (vgl. Z. 25f) zum Philemonbrief; sie ist auch in späteren Auflagen (vgl. HBBibl I 84-90) enthalten. Da Bullinger diese beiden Briefe wohl im Anschluss an die Thessalonicher- und die
Timotheusbriefe behandelte, dürfte die vorliegende Widmungsvorrede, nach den zwei vorangehenden vom Januar (oben Nr. 707) und Februar (oben Nr. 740), etwa Ende Februar oder Anfang März geschrieben worden sein.
3 Kommentartext s. In divi apostoli Pauli ad Thessalonicenses ..., f. 206v.-230v.
4 Vgl. Gal 2, 3.
5 Vgl. Tit 1, 4.
6 Vgl. Tit 1, 5.
7 Vgl. Tit 1, 5-9.
8 Vgl. 1. Tit 1, 10-16.
9 Vgl. besonders Tit 2, 1-10; 3, 1.
10 Vgl. Tit 3, 9-11.

Haec videri poterat epitome prioris epistolae ad Timotheum esse. Eadem enim in hac tractantur, quae in illa, sed brevius et aliis verbis hic omnia. Alias parum est in utraque discriminis.

Sanctus Hieronymus hanc e Nicopoli 11 , quae sita est in Actiaco littore 12 , autumat scriptam 13 , nimirum quod ipse Paulus in fine epistolae dicat: "Da operam, ut venias ad me Nicopolim; nam illic decrevi hybernare" [Tit 3, 12]. Quando vero scripta sit, ante vel post captum apostolum, non satis constat. Theophylactus existimat ante vincula scriptam et priusquam posterior ad Timotheum vulgaretur 14 . Certe non deerunt perquirenti diligentius coniecturae, quibus colligatur scriptam esse, posteaquam caesaris sententia Romae esset absolutus.

Quaecunque vero in hanc et eam, quae ad Philemonem sequitur 15 , conscribimus, tuo nomini, venerande senex, consecramus. Videbaris enim tu imprimis hoc dignus argumento, qui ministerio verbi faves egregie et studia sacra bonaque promoves industrie. Enimvero intelligis veras dominici templi opes nisi salva veritatis doctrina custodiri non posse 16 , igitur pro officio tuo ||206v. istam praesertim custodis. Quo quidem nomine et Zvinglio nostro eras charissimus meritoque amaberis a postens ac studiosis omnibus. Tu modo, quod fecisti hactenus studiis et pietati, fave et benefacere perge.

11 Nikopolis (Epirus, Griechenland).
12 Küste von Aktion (vgl. Pauly/Wissowa I/I 1214f).
13 Vgl. Hieronymus, Commentarii in epistolam ad Titum, Prologus (MPL XXVI 590).
14 Vgl. Theophylactus, Expositio in epistolae ad Titum, Argumentum epistolae (MPG CXXV 141).
15 Bullingers Philemonkommentar s. In divi apostoli Pauli ad Thessalonicenses ..., f. 230v.-236r.
16 Als Kustos war Utinger auch für die Güter des Stiftes zuständig (zu Utinger vgl. auch neuestens Peter-Johannes Schuler, Notare Südwestdeutschlands. Ein prosopographisches Verzeichnis für die Zeit von 1300 bis ca. 1520, I: Textband, Stuttgart 1987. — Veröffentlichungen der Kommission für geschichtliche Landeskunde in Baden-Württemberg B/90, S. 478f).