Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[720]

Johannes Zwick an
Bullinger
[Konstanz],
10. Januar [1536]1

Autograph: Zürich StA, E II 346, 5-7 (Siegelspur) Ungedruckt

Zitiert aus einem Brief Capitos, der die Zürcher auf ihrem Versprechen behaften will, sich dem Gespräch mit den Strassburgern zu stellen, da sonst der Ausschluss der Schweizer von der Konkordie droht; die Verweigerung eines Treffens wäre in keiner Weise zu rechtfertigen. Zwick hat den Strassburgern verschiedentlich über Zusicherungen Bullingers berichtet. Schlägt vor, Bucer und Capito zu einem Konvent nach Basel einzuladen, um späteren Vorwürfen vorzubeugen. Bittet um Antwort und um Zusendung dessen, was [Konrad Zwick]zurückgelassen hat.

b certi korrigiert aus certe.
c perdunt korrigiert aus produnt.
2 Zum Drängen Capitos auf eine Zusammenkunft vergleiche zuletzt HBBW V, S. 415, 21-25.
3 Capito hatte Bullinger am 18. Oktober 1535 zwei Schriften Melanchthons zugesandt; vgl. HBBW V, S. 396, 46; 417, 19.
4 Bullinger bezieht sich auf eine ihm von Myconius mitgeteilte Äusserung Capitos,
wonach über die Kirchenordnung und über Zugeständnisse an die Katholiken verhandelt werden musse; s. oben Nr. 713, 14-18 und unten Nr. 721, 7-10.
1 Der Brief gehört ohne Zweifel ins Vorfeld des Basler Konvents von Ende Januar/Anfang Februar 1536; Zwick kommt am 19. Januar (s. unten Nr. 730) auf die hier angesprochenen Fragen zurück.

Salus in Christo.

Ex literis Capitonis ad me hac ipsa hora datis 2 quedam ad te scribere libuit, cum forte hanc mulierem 3 iam iam abiturientem deprehenderem. "Oravimus te", inquit, "ut efficeres apud Tigurinos, ne suae promissioni deessent 4 . Nunc autem scribis 5 illos promissis staturos et nobis aequa responsuros. Non autem explicas, quae, et an velint, ut polliciti sunt, convocati cum aliis Helvetiorum a evangelistis sui nobis copiam Constantiae vel Basileae facere, et nisi id tu curaturum te cum spe recepisses, curassemus illos alia via praeparari. Etenim agnoscis, Zvicci quid mali parere possit, si soli Helvetici fratres generali illa ecclesiarum concordia excludantur, nunc maxime, cum ipsi de se tantam fecerunt spem. Ubi in magno illo conventu 6 a principibus et ecclesiastis rogati fuerimus: 'Ecquid de ecclesiastis Helveticis?', quid respondebimus? Dicemusne: 'Nihil intentatum reliquimus, quo illos de omni causa coniunctim alicubi appellaremus, et illi promiserant se sui copiam facturos, et ni fecissent, se sacrilegio ipsi obligarunt. Attamen non potuimus illos nec per nos nec per alios ulla ratione perpellere, ut starent promissis suis sustinerentque nos de hac causa alicubi convenire et eam in communi tanquam coram domino excutere, idque, cum scripserint pridem ad nos nulla re a nobis provocati librum Ad Monasterienses docte et pie scriptum mentem ipsorum expressisse et spiritui ipsorum testimonium perhibuisse 7 ' etc.? Novimus omnes contra deum nulla stare promissa posse 8 , atqui negare enixe adeo efflagitatum et toties promissum conventum pium esse non potest, nisi nos, qui eum efflagitamus, aut impii aut prosrsus inepti ad caussam ||6 Christi cum illis tractandam simus. Speramus autem neutrum illos de nobis iudicare, et b ut multa in nobis desyderent c , dum Christi tamen, ut confidimus, studium nobis concedunt, animare utique eos debuerat contra omnia, quae ex nostro conventu metuere possunt, vel sola illa praeclara domini Iesu promissio: 'Ubicumque duo vel tres in nomine' etc. [Mt 18, 20]. Mittimus nunc, quid d poscat vera dilectio et quam faciles, imo ardentes ipsi apostoli fuerunt sui copiam facere 9 , eam ferentibus modo, nedum tam efflictim expetentibus. Novit item Christus, salus nostra, optime Zvicci, quam hic salutem istarum ecclesiarum synceriter sitimus. Ad haec, ut ingenue dicamus, certi sumus in domino, si audire nos dignarentur, nos

a Helvetiorum korrigiert aus Helveticorum.
b vor et gestrichenes u.
c desyderent korrigiert aus desyderant.
d vor quid gestrichenes quam.
2 Der Brief Capitos an Zwick ist nur im nachfolgenden Auszug überliefert.
3 Der Name der Briefüberbringerin (vgl. unten Z. 58) ist nicht bekannt.
4 Vgl. HBBW V, S. 71f, 10f, sowie unten Z. 35-43.
5 Zwicks Brief an Capito (vgl. unten Z. 45-49) ist nicht erhalten.
6 Gemeint ist der für das Frühjahr geplante Konkordienkonvent; vgl. Köhler, ZL II 393f.
7 Vgl. HBBW V, S. 461, 66-69 mit Anm. 23.
8 Zur Einschränkung der Verbindlichkeit von Versprechen vgl. etwa Petrus Lombardus, Sentent. lib. III, dist. 39, cap. 9.
9 Vgl. HBBW V, S. 72, 12f mit Anm. 7.

hactenus consensuros, ut id maximum momentum allaturum sit ad illustrandam gloriam domini" etc. e

Ex his audis, frater, quid illi velint, quid expetunt, quid toties urgeant 10 . In f memoria forte habent, quod rescripseras ad me 11 , scilicet: "Si quis alius est, quem magnifacio, cui ex animo bene volo, quem complector cuive bene et fido et faveo, is Bucerus, neque vulgares causae prohibuerunt g adventum nostrum, qui alias fuisset exoptatissimus. Ubi redierit ex Hassia, age, Constantiam denuo nos vocet, at ea lege, ut simul Bernates. Basilienses, Schaffhusii et Sangallenses vocentur, et si tum non venerimus, accuset sacrilegii" etc. Haec dabam legenda, cum rediisset 12 , quae ille mente alta reposuit iam promissionem urgens, quam h hoc loco etiam libuit tibi in memoriam revocare. Ich merck wol, es wurt nit gut sin, hinfür vil schriben, wann man handschrifften 13 drus i machen will. ||7 Quod ego illis [scr]ipserim k vos promissis staturos et aequa responsuros, ex his verbis habent: "Scripsi Tigurinis 14 , quid ab ipsis petatis et velitis fieri. Respondit autem Bullingerus iubens me securum esse, quae Capitoni sint polliciti, servaturos 15 ". Ego plane nihil aliud l scripsi de vestra pollicitatione. Hinc auditis mea responsione illis non esse satisfactum.

Die wil sy aber on underlas schryend und und klagnend, ir flüchind 16 congressum, mögend und sollend ir uch daruff bedencken, so ir ain conventum zu Basel wellend haben, ob es nit zu thain 17 , daß ir den Bucerum und Capitonem zu uch vociertind 18 , allain daß sy nit m billichen 19 klagnen und ussschryen möchtend, ir wellind nit früntlich mit ynen von den sachen reden. Wann ir sy dann glich wol berüfftind, were uch an all uwerer mainung drum nichts gnomen. Vilicht wurdind sy uss worem colloquio och etwas uffs n wenigost fursichtiger.

e nach etc. gestrichenes Et.
f vor In gestrichenes Inci[?].
g vor prohibuerunt gestrichenes fuerunt
h vor quam gestrichenes id.
i vor drus gestrichenes uss b.
k Text beim Öffnen des Siegels beschädigt.
i nach aliud gestrichenes sum.
m nit am Rande nachgetragen.
n vor uffs gestrichenes fur.
10 Vgl. HBBW V, S. 460, 31-35; 461, 72-74.
11 Der im folgenden zitierte Brief, in dem Bullinger sein Fernbleiben von der Konstanzer Zusammenkunft im Dezember 1534 entschuldigt hatte, ist nicht erhalten; vgl. HBBW IV, S. 454, Anm. 2.
12 wohl anlässlich von Bucers Besuch in
Konstanz Anfang Mai 1535; vgl. HBBW V, S. 221, Anm. 1.
13 schriftliche Verpflichtungen (SI IX 1586-1588).
14 Am 3. Dezember 1535 (HBBW V, Nr. 696).
15 Bullinger hat demnach in seiner verlorenen Antwort an Zwick die Einhaltung der im August 1535 mit Capito getroffenen Vereinbarung (vgl. HBBW V, S. 360, 6-28) zugesichert, zur Frage einer Zusammenkunft mit den Strassburgern aber nicht direkt Stellung genommen.
16 meidet (SI I 1182).
17 tunlich wäre (SI XIII 337f).
18 berufen würdet.
19 zu Recht, mit Grund (SI IV 1167).

Datum ylend -das wib 20 will hinweg - 10. ianuarii.

Proximo tabellione, quem nactus fueris, rescribe 21 et remitte, quae nuper apud te reliquit frater 22 .

Io. Zwick.

[Adresse auf S. 8:] An Maister Hainrichen Bullinger zu Zurch.