[186]

Verständlichkeit ist die wichtigste Tugend bei allen wissenschaftlichen Arbeiten, vor allem der Bibelauslegung. Bullinger lobt die Vorzüglichkeit, Sauberkeit und Einfachheit des Römerbriefes, den manche für zu schwer verständlich halten, und polemisiert gegen solche, die die rhetorische Schriftauslegung ablehnen. Widmung an Haller.

In sanctissimam Pauli ad Romanos epistolam Heinrychi Bullingeri praefatio ad Berchtoldum Hallerum, Bernensis ecclesiae ecclesiasten.

Solent optimae quaeque res, Berchtolde doctissime, obscuritatis et difficultatis opinione studiosorum offendere mentes, ut animum vel abdicent vel desperatione imbuti attactique non magno animi ardore accedant, cum revera in omnibus disciplinis honestis, maxime in literis sacris, ea sint expositissima, quae optima. Nam fieri non potest, ut ex ipso deo, qui veritas ³ et limpidissima lux est, aliquid proficiscatur obscuri ⁴ . Obscuritas a enim omnis et divinarum rerum difficultas e nobis, hoc est ex socordia nostra, deinde ex idiomatum et schematum neglectu, postremo ex non observato orationis contextu enascitur. Nam socordia nostra facit, ut segnius divinae sapientiae fores pulsemus. Atqui si cui deerat intelligentia, iuxta apostoli verbum a deo sine intermissione petenda erat ⁵ . Sed schematum et linguarum neglectu fit, ut simplicissimae alias locutionum formulae perplexae, imo et portentosae videantur. Ea enim in re nemo satis explicaverit, quam ||2v. superstitiose nodum quaeramus in scirpo ⁶ . Caeterum si non teneatur orationis filum b , nihil mirum est, si et prophetarum et apostolorum, imo rhetorum quoque disertissimorum scripta phanaticorum hominum videantur esse commenta, ad quorum sensum nemo penetrare possit. Equidem epistola Pauli ad Romanos locupletissimum huius rei testimonium est. Cum enim christianorum schola ea nihil unquam habuerit melius, nihil tersius, simplicius quoque et purius nihil, quippe qua omnis evangelii virtus non tam copiose quam perspicue exposita sit, eo tamen difficultatis opinione prorsus ascititia pervenit, ut sint, qui eam non legant neque a quoquam hominum recte intelligi posse credant. Quasi vero spiritus sanctus mundo Boeotica quaedam proposuerit aenigmata ⁷ . Atqui hanc in re clarissima obscuritatem et desperationem sua sibi culpa, inertia et neglectu consciverunt. Rectissime enim ille: «Noctem», inquit, «istam tecum circumfers. Vociferaris spinosum esse authorem, sed tui pedes spinas habent, non locus. Caligas in sole, et lux ipsa tuis oculis noctuinis pro caligine est.» ⁸ Nam cui, obsecro, verisimile videatur apostolum, qui omnibus, maxime vero rudibus cum manibus,

quod dici solet, tum pedibus ⁹ et voce et stilo prodesse voluit Aristotelico, id est, subdolo, versipelli et invido turgidurn fuisse ingenio? Is enim Alexandro Macedoni succensenti, quod greek ||3r. [gree] libros 10 aedidisset, rescripsit illos quidem aeditos esse et non aeditos, neminem enim, nisi qui se audisset, intellecturum 11 . Quin potius certissimum est apostolum Paulum sermonis characterem ecclesiis attemperasse, ut debitor erat eruditorum et rudium, ipsum itaque docte et clare, sed suo more et idiomate scripsisse. Id etiamsi nobis nunc quidem novum sit, erat tamen illis saeculis notissimum adeoque dicendi genus omnino ecclesiasticum et protritum.

Ista c autem tecum, Berchtolde charissime, copiosius commentamur propter eos, qui nos in sacris inepte rhetoricari ac grammaticari quiritantur, quoties observato orationis contextu, excussis quoque locutionum generibus sacra ad communem loquendi rationem exigimus exponimusque, homines prorsus praeposteri, qui si quid lucis adferatur eorum obscuris mentibus, tricas quam plana malunt. Simplicitatem enim in sacris respuunt et perversa quadam opinione concepta neminem vere theologicari credunt, nisi qui simpliciter dicta multis et variis sensibus laceret atque miro quodam modo implicet, de religione item tam spinose et intricate disserat, ut ne ipse quidem sese intelligat. Haec ineptia, ille demum attonitae mentis impetus illis est illuminatus spiritus. Aiunt nos in sacris rhetoricari oratorumque inquirere canones, nimirum greek greek greek greek ¹² . Sed non vident superstitiosi loquendi ||3v. rationem et consuetudinem non esse petitam ex rhetorum praeceptis, sed praecepta ex diligenter observato naturali dicendi more. Id enim si viderent, mox intelligerent eos, qui in sacris contextum observant orationis, non canones observare, sed nativum loquendi morem, sine quo nemo foeliciter in authoribus cum prophanis tum sacris versabitur. Neque vero primi haec in sacris observamus aut observanda esse tradimus. Nam et d[ivus]Hieronymus plurima huius generis in enarratione prophetarum tradidit. Scripsit et Aur. Augustinus, theologorum ex vetustis eminentissimus, Locutionum lib. Idem de Doct. Christ. lib. 4, cap. 6: «Possem», inquit, «si vacaret, omnes virtutes et ornamenta eloquentiae in sacris ostendere literis» ¹³ etc. Verum nos non quaerimus phaleras, pigmenta, Demosthenicam aut Tullianam eloquentiam, sed puram et luculentam simplicitatem minimeque a communi, sed munda loquendi consuetudine disserentem. Istam ego, mi Berchtolde, hoc meo commentario studiosorum oculis crassa, quod aiunt, Minerva ¹⁴ expono, ne quid sit, quod ab authore sanctissimo et opere optimo nec minus necessario candidatos syncerioris theologiae absterreat. Nec ignoro cum veterum tum recentiorum d non pauca in hanc extare commentaria, quae hoc nostro tantum abest ut contemnamus, ut magis illorum opera, sicubi necessarium sit, utamur. Turpissimum enim adu-||4r. lescentibus imprimis cornicum configere oculos ¹⁵ . Interim quis, oro, singulos prophetare ¹⁶ prohibeat? Scripserunt illi eruditis, ego rudibus et mediocribus. Varia instrumenta habet in ecclesia

sua omnipotens, quibus ad gloriam nominis sui et ecclesiae suae institutionem utitur. Varia sunt et spiritus sancti dona ¹⁷ . Nemini enim omnia, sed ad aedificationem omnibus contulit omnia deus ¹⁸ .

Igitur ad gloriam nominis dei et ecclesiae suae profectum ecclesiae haec nostra propono iudicanda, quibus schemata et contextum orationis non minimam obscuritatis caussam simplicissime indico cum gratiarum actione cessurus, si alteri melius quippiam fuerit revelatum. Haec autem qualiacunque tibi, Berchtolde, dedico, ut mecum calumniatorum excipias iacula, qui huius mei operis maxima fuisti caussa ¹⁹ . Interea, quod facis in negotio domini, perge, ut qui primus inclytae Bernensi urbi verbum domini annunciasti, bonum certamen in finem decertes e 20 .