Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[1741]

Erasmus Ritter an
Bullinger und
Kaspar Megander
Bern,
23. April 1543

Autograph: Zürich StA, E II 362, 47 (Siegelspur) Ungedruckt

Der Versuch seines Gegners Adam [Heinricher], seinen Ruf mit Hilfe von voreingenommenen Zeugen zu ruinieren, ist gescheitert; nachdem ein erstes Urteil vom 8. März zugunsten Ritters ausgefallen war, hat der Rat am 6. April auch die Appellation des Verleumders abgewiesen. Da Ritter am 11. April trotz Bitten auf dem Rechtsweg beharrte, wurde sein Gegner dazu verurteilt, die Vorwürfe unter Eid zu widerrufen und die Kosten zu übernehmen; die 40 Gulden, die Ritter zugesprochen erhielt, decken jedoch nur gerade seine Auslagen. Darauf gelang es dem Verleumder, ohne Ritters Mitwissen ins Ministerium aufgenommen zu werden, wobei man seinen Fall zu Unrecht mit jenem von Nikolaus [...] in Aarberg verglich; angesichts solcher Gegnerschaft bittet Ritter um Rat, ob er sein Amt aufgeben soll, fürchtet allerdings, dass der Kirche Schaden entsteht, wie er sich auch entscheidet. Gruß. Kaspar [Megander] hat mehrfach auf jährliche Synoden gedrängt, doch dies scheint Ritter gefährlich, da die meisten Pfarrer auf dem Land einem lutherisch geprägten Gebrauch der Sakramente zuneigen; außerdem drängen die Welschberner und Aargauer Pfarrer auf die Einführung der Exkommunikation, was die Gegner der lutherischen Lehre treffen könnte; Ritter vermutet aufgrund des Berichts eines Schreibers [Eberhard von Rümlang?]Machenschaften innerhalb des Rates.

Gratia et pax etc.

Causa mea gravis offendiculorum et periculorum plenissima tandem finem accepit, fratres charissimi. Quam ideo gravem dico, quod adversarii potentes et seduli, qui in administrandis consiliis et auxilio nichil intentatum

1 Das Datum ergibt sich aus Blarers Klage über Schmerzen im Arm, auf die er unten Nr. 1743, 4-6 zurückkommt.

reliquerunt, quo me ad infamiam redigerunt, pericula non minus ob testium iamdudum conceptam in me a invidiam ex b misse, idolorum totiusque papismi relegatione, qui etiamnum papiste sunt. Quanto igitur in periculo fuerim, nemo non iudicare potest. De offendiculo non est, quod dicam, quum nebulo 1 ferme totam Germaniam repleverit. Octava tamen martii prima sententia fuit lata (postquam testimonia erant audita) hiis verbis: "das vilgenanter her Adam" (sic vocatur adversarius) "mit verhörtenn kuntschafften 2 sins verwägens nach, 3 inhalt 4 deß erst verläsnen urkhunds 5 , gar nütt erzeigt hat"; de qua adversarius provocavit ad senatum, sicque delata est usque in 6. aprilis. Senatus hanc sententiam dedit: 6 "Nach dem min herren verhört hand kuntschafft, red und c widered, hand sy erkhent, das die am usseren rechten 7 wol habend geurteylt und ir" (vertens se ad calumniatorem) "habind ubel geappelliert."

Postremo undecima aprilis, dum miser homo omnem spem amiserat et magis timebat, ne, si res veniret ad sexaginta et diacosios, 8 severiorem sententiam acciperet, censendi potestatem fecit, prius tamen provolutis genubus rogavit, ne eum ad iuramentum adigerem; id quoque et d iudices petebant nomine etiam senatus, quoniam is prior senatum interpellaverat; ego vero multis ex rationibus constanter negavi volens, ut ius diceretur, quod factum est sententia tali, "das der antwurtter 9 soll dar stan und mit uff erhabnem eyd 10 mich soll entschlachen 11 und sprechen, alles, das er uff her Erasmum geredt hab, das hab er erdacht und erlogen und wisse anderst nit von im dann von einem eren 12 biderman."Huic sententie satis fecit et veram esse iuramento confirmavit. Deinde iure quoque iussus est omnem sumptum persolvere. Ego vero, ne viderer austerus esse, qui, quidquid ad honorem pertineret, nichil decidere passus sim, quibusdam ex iudicibus vocatis subduxi rationem praesentibus hiis tantum de prompta pecunia et arbitrio eorum

a in me am Rande nachgetragen.
b Vor ex gestrichenes qui.
c und am Rande nachgetragen.
d Vor et gestrichenes id.
1 Gemeint ist Ritters Gegner Adam Heinricher; zum Verlauf der Auseinandersetzung s. HBBW XII, bes. Nr. 1665, 1668 und 1679.
2 durch die angehörten Zeugenaussagen.
3 von dem, was er vor Gericht in Aussicht gestellt hatte.
4 gemäß.
5 Gemeint ist wohl das Zeugnis, das Ritter aus Memmingen erhalten hatte; s. oben Nr. 1715, Anm. 2.
6 Entsprechende Einträge finden sich auch im Ratsmanual und im Spruchbuch des oberen Gewölbes, s. Bern StA, A II 154, 168, bzw. A I 340, 559.
7 das Stadtgericht.
8 D. h. an die Kammer der Sechzig und den Großen Rat. Zum Instanzenzug vgl. den Ratsbeschluss vom 26. April 1526 in: Berchtold Haller, Bern in seinen Rathsmanualen 1465-1565, Bd. 3, Bern 1902, S. 257.
9 Beklagte.
10 unter Eidesleistung.
11 vom Vorwurf freisprechen.
12 ehrenhaften.

comisi, quidquid decernerent e ; ii constituerunt, ut redderet 40 aureos, tametsi ego ferme adhuc tantum supererogaverim.

Sed quid dicam? Dum ista omnia sic erant transacta, is me inscio, absente Negelino 13 , Graffenriedio 14 et Sepino 15 et nonnullis aliis impetravit f ut post tam infamem palinodiam admissus sit in ministerium. 16 Quae certissima nota est, quales ego habuerim adversarios, tametsi illi hoc factum fucant facto Nicolai 17 in Arberg, qui inter se sunt diversissima neque par ratio cause neque similitudo in palinodia. Quapropter, dum videam tam incredibile odium, ut neque verbi neque ministerii neque etiam publici honoris rationem ullam habeant, vestrum consilium requiro, num dimittere hanc ecclesiam et abire liceat, si forsan alius (sed fidum et constantem esse oportebit) in locum meum substituatur. Ego ferme sub isto onere supprimor. Quaeso, ne me caelatis[!] vestrum consilium, quoniam inter sacrum et saxum sto. 18 Utrinque est periculum: Si abeo, relinquitur ecclesia. quibus non est tutum, quum aperte hactenus serpentem, quem foverint, 19 prodidere g ; si maneo, timeo, quandoquidem tam obstinati sint, ne tandem exitum recipiat periculosissimum.

Valetae[!], fratres charissimi, et deum pro me indesinenter orate.

Ex Berna, 23. aprilis 1543.

Erasmus Ritter

ex animo vester. Admonuit me nunc aliquoties charissimus frater Gaspar 20 , quatinus annuatim sinodus celebretur; ego vero timeo multa incomoda, quae hinc veniant. Primo tam infecti sunt fratres in agro, ut pauci sint, qui non tracti sint in Lutheranam sententiam, quod velint, ut morituris exhibeantur sacramenta h , ut infantulis baptismus, si vel parum de vita periclitentur, adultioribus cena dominica i . Aspirant praeterea fratres Galli 21 una cum Argoviensibus nostris ad excommunicationem, ad quam ego nondum in tanto adhuc discrimine doctrine suffragium meum dare possum; nam certum est, quod a Germanis nostris omnes, qui refragarentur Lutherane sententie, excommunicarentur - de Argoviensibus hic non loquor k -, et ego, qui in urbe solus, in agro paucos habeo, nichil sustinere possum. Interim ego dolum sentio, quasi senatus id

e quidquid decernerent am Rande nachgetragen.
f Vor impetravit gestrichenes et.
g Am Wortende ein unklares Zeichen (prodiderem?).
h In der Vorlage sacrameta.
i Nach dominica gestrichenes porrigantur.
k de Argoviensibus hic non loquor am Rande nachgetragen.
13 Hans Franz Nägeli.
14 Hans Rudolf von Graffenried.
15 Peter Im Haag.
16 Der Rat beschloss am 14. April, Heinricher trotz des Vorgefallenen im Predigtamt zu lassen; s. Bern StA, A II 154, 200.
17 Unbekannt.
18 Adagia, 1, 1, 15 (LB II 33).
19 Vgl. Adagia, 4, 2, 40 (LB II 999).
20 Kaspar Megander.
21 D. h. die Pfarrer in den 1536 von Bern eroberten savoyischen Gebieten.

cogitet invitis simistis 22 , quum l ego certi nichil a nullo senatorum intellexerim, sed cuiusdam machinamentum m esse reor, cuius scribe 23 scripto tu, Gaspar, offensus eras; 24 nam ego ab illo scriba n intellexi itidem atque ita actum, ut multitudine maior pars vinceret meliorem. 25 Quare consulite et rescribite, sed fido nunctio. 26

Valetae.

[Adresse auf der Rückseite:] Prestantissimis viris Henricho Bullingero et Gaspero Megandro, celeberrime ecclesie Tigurine pastoribus vigilantissimis, charissimis fratribus.