[1718]
Autograph: Zürich StA, E II 335, 2062 (Siegelspur) Teildrucke: Johann Heinrich Ott, Annales Anabaptistici, Basel 1672, S. 100f; QGTS II 136f, Nr. 182
Bullinger hat sicherlich vom Gespräch mit den Täufern [vom 11. bis 15. Januar in Schaffhausen] gehört; [die Schaffhauser Pfarrer] hatten den Rat aufgefordert, seiner Pflicht nachzukommen und gegen die Täufer einzuschreiten, worauf [die Täuferführer]Georg Sattler und Markus Brunner meinten, sie würden den Pfarrern -faire Bedingungen vorausgesetzt - mit Leichtigkeit ihre Fehler bezüglich der Lehre und der Verwaltung der Kirchengüter aufzeigen können; die Synode forderte deshalb einhellig ein Gespräch und bestimmte vier Gesprächsführer aus ihrer Mitte, wobei zum Gespräch auch Mitglieder des Rates zugelassen werden sollten; die Täufer ihrerseits forderten ein öffentliches Gespräch, wobei sie auf die Unterstützung von [Bürgermeister Hans von] Waldkirch zählen und sich schließlich durchsetzen konnten; die Gesprächsleiter agierten ungeschickt, worüber Erasmus [Ritter]persönlich berichten wird; obwohl man jetzt nach dem Gespräch ein Ratsmandat erwartet, ist bislang noch nichts geschehen; Bovillus [Ludwig Oechsli], dem die Leitung des Gesprächs oblag, wollte die Sache trotz Aufforderung durch die Pfarrer nicht dem Rat melden; sollte er sich weiterhin weigern, werden diese vom Rat seine Entlassung fordern, es wird aber nichts geschehen ohne die Rücksprache mit Bullinger; weitere Einzelheiten kann [der Briefüberbringer] Hans Adam Schad berichten. Bittet um Leo [Juds] und Bullingers Mitschriften von [Theodor] Biblianders Jeremiavorlesungen, wie sie Bullinger verschiedentlich schon Berchtold [Haller] hat zukommen lassen; er wird sie unversehrt zurücksenden. In diesen Tagen kamen [in Schaffhausen] [siamesische Zwillinge] zur Welt, worüber der Briefüberbringer nähere Auskunft geben kann. Grüße.
Gratiam et pacem a domino etc.
Non dubito, vir ornatissime, quin rumor collationis nostrae cum anabaptistis 1 ad vos pervenerit nosque temerarii incepti, praesertim vobis inconsultis, facile potuisse insimulari. Sed quum aliter occurri non potuit (grassabantur enim luporum in morem per ovilia Christi, simplices oves abducebant tam impune, ut nusquam liberius ipsis et versari et vagari permitteretur), convenimus primum magistratum petentes et obsecrantes, ut pro officio caverent, ne quid per eos respublica Christi damni pateretur. Ibi cautum, ut in vincula coniecti aut emendarentur aut amandarentur. Oblati sunt unus et alter tam stupidi, ut truncos potius dixisses quam homines. Per praesides erga greek [!] negligentius agebatur, neque ulli offerebantur; subduxerant enim se relictis in nido pullis implumibus 2 . Georgius Sattler 3 cum Marco Brunner 4 expostulabat nos iniquis conditionibus cum ipsis agere;
ipsos in cathenis e carcere causam dicere, nos in plumis eos e culma reos agere; sed si salvus daretur conductus, quod facile nos et in doctrina et oeconomia ecclesiastica erroris convincere posset. Igitur unanimi decreto synodi nostrae visum est ipsis a senatu effiagitare liberum accessum. Decernitur, ordinantur quatuor praesides collationis, et si quibusdam e senatu visum esset interesse, ut admitterentur. Ibi cum iam adgressuri essemus negotium, postulant anabaptistae, ut publice coram plebe ageretur. Intercessorem habent partium suarum Valdk[irchium]5 , quem hucusque Erynnides 6 anabaptisticae flagris suis tam misere adfligunt, ut adhuc sui compos non sit, greek greek greek diu, nosti, in pectore fovit. Admittitur plebs, congressio fit. Iniquiores habemus praesides, id quod non dubito, quin Erasmus 7 (illi enim commisimus hoc negotii) vobis retulerit. Veritas a nobis stabat, sesquipedalia verba 8 , favor papistarum et anabaptistarum ab ipsis. Cordatis et paulo emunctioris nasi hominibus 9 suboluit anabaptistas hypocrisi et contentione armatos agere, nos dextre contra tractare scripturas. Tandem finita disputatione cum senatus decretum expectaremus, nihil adhuc actum. Bovillus 10 noluit hucusque rem ad senatum referre; nos admonuimus hominem officii (erat enim praeses collationis). Qui si nolit, nos senatum a conveniemus b ac, nisi anabaptistas et urbe et agro pellant, missionem ab ipsis (nisi forte aliter vobis, fratribus nostris charissimis, visum fuerit) postulabimus. Omnem enim prius movimus lapidem, 11 ne cogeremur et sectionis et usturae implorare subsidia. Non tamen temere novabimus aliquid vobis inconsultis. Caetera, quae aut Erasmus non retulit aut ego non scripsi, poterit hic conterraneus tuus, Hanns Adam Schad 12 , ad longum referre; interfuit enim collationi. Pius est et cordatus. Cum hoc poteris item conferre, si quid habes, quod ad hanc rem faciat. Sed de his satis.
Caeterum, quandoquidem tuam inenarrabilem humanitatem non semel expertus sum eaque me aliquantum audaculum fecit, oro et obtestor te, ut eorum, quae Leo 13 , piae memoriae vir, ab ore Bibliandri in Hieremiam excepit, 14 mihi copiam facias tuaque, quae in eundem greek[!]dictasti, 15
mutuo des; nihil adulterabitur, nihil immutabitur, nihil interpolabitur, omnia syncere ac optima fide restituentur. Hoc enim pacto non solum Tygurinae, sed et Scaffusianae ecclesiae commodabis. Novi, quod tua plurima Berchtoldo 16 Bernensi mutuaveris; 17 eodem, quo ipse, nempe c charitatis iure a te exigo, si non par relaturus, certe non ingratus futurus.
Monstrum hisce diebus apud nos natum est. 18 Quale sit, referet tabellio, si desideraveris.
Vale et vive Christo et ecclesiae suae diu incolumis. Saluta nomine meo Theodorum 19 , Pellicanum, Megandrum, Fabricium 20 . Salutant te Lingkius 21 et Grübellius 22 , symmystae mei.
Raptim, Scaffusiae, 8. idus februarii anno a Christo nato 1543.
Tuus ex animo Simpertus Vogtius, Scaffusianae ecclesiae minister.
[Adresse auf der Rückseite:]Incomparabili eruditione et pietate ornato viro d. Heinrycho Bullingero, fratri suo colendissimo, Tigurinae ecclesiae pastori vigilantissimo.