[1283]
Gedruckt: Orthodoxa et erudita D. loachimi Vadiani viri clarissimi epistola, qua hanc explicat quaestionem, an corpus Christi propter coniunctionem cum verbo inseparabilem alienas a corpore conditiones sibi sumat ..., Zürich 1539, f. 2r.—6v. (Widmungsvorrede)1 ; Die Dedikationsepisteln von und an Vadian, hg. v. Conradin Bonorand und Heinz Haffter, St. Gallen 1983. — Vadian-Studien XI, S. 186-193; Teildruck: Graubünden, Korr. I 18f
Selbstliebe und blinder Eifer hindern uns daran, den Ursachen der viel beklagten Spaltungen
auf den Grund zu gehen. Die papistischen Bischöfe und Priester verachten das Wort Gottes
und verhindern durch ihre Unbußfertigkeit Frieden in der Kirche. Auf evangelischer Seite gibt
es manche, die zwar Gottes Wort hören, sich aber von den Predigern nicht zurechtweisen
lassen wollen. Andere geben Anlaß zu Streitigkeiten, weil sie aus ängstlicher Rücksichtnahme
unbeständig in ihrer Lehre sind. Wieder andere halten sich viel auf ihre besonderen Erkenntnisse
und Lehrweisen zugute und verachten alle, die ihnen darin nicht folgen. Von solchem
Hochmut getrieben sind auch jene Pneumatiker, die ihre Anhänger mit einer neuen Lehre über
das Fleisch Christi verwirren. Besonders die Letztgenannten sorgen für neue Spaltungen, weil
die weniger Gebildeten die Geschichte und die Schriften der Väter nicht kennen und nicht
wissen, dass es sich um altbekanntes Blendwerk des Teufels handelt; um Abhilfe zu schaffen,
veröffentlicht Bullinger Vadians Brief über das Verhältnis der beiden Naturen Christi und über
die Eigenschaften seines Leibes vor und nach der Auferstehung sowie Vigilius' Schrift gegen
Eutyches. Die beiden Autoren sind zur Genüge bekannt; Vadian schrieb den Brief auf Bullingers
Bitte, während Vigilius seine glänzende Widerlegung der Irrlehren von Eutyches und
Nestorius, gegen welche auch Leo [der Große], Gelasius, Fulgentius, Cyrill [von Alexandrien]
und Johannes Maxentius geschrieben haben, vor tausend Jahren verfaßt hat; Bullinger hat die
in Tübingen erschienene Ausgabe verbessert und ergänzt. Er widmet das Werk Travers, um bei
der Nachwelt dessen Ruhm als gottesfürchtiger Hüter des Rechts und Patron der Bildung zu
mehren, und erinnert die Führer Graubündens an ihre Pflicht: Wahrung der Gesetze und
Förderung der Schulen sind unerläßlich für die Fortsetzung des von treuen Predigern begonnenen
Werks. Grüße.
Domino Ioanni Traverso, Rhetiae primae clarissimo senatori, domino colendissimo,
Heinrychus Bullingerus gratiam et vitae innocentiam optat a deo
patre per dominum et servatorem nostrum Iesum Christum.
Queruntur a hodie multi de erroribus et concertationibus indies magis magisque adolescentibus; paucissimi de errorum conflictationumque causis tollendis solliciti sunt, cum tamen sublatis mali causis aut saltem recte cognitis minus serpat malum et pauciores involvat. At philautia 2 et studium affectuum caecum et ardens, quod in hominum ferme omnium pectoribus imperitat, aegre sinit nos ad veras mali causas pervenire ipsasque introspicere et examinare penitius. Hinc ergo est, quod sine fine modoque conflictantur inter sese hominum ingenia.
Constat b omnino eos, qui primum hodie locum occupant in ecclesia, episcopi et pastores populorum, pro animi sententia atque libidine imperitare adhibitis in consilium avaritia, ambitione et luxuria consultoribus pessimis. His enim seducti et occaecati verbum dei, unicam recte gubernandi vivendique regulam, audire con- 2v. || temnunt, imo et Bosorides Balaamitas quosdam mercede iniquitatis conducunt 3 , qui syncerae veritati maledicant et doctrinam et mores suos corruptissimos defendant contra evangelicae doctrinae assertores. Iccirco, cum adeo non avertantur a via sua mala, ut et malitiam suam tueri cupiant et seipsos malefaciendo superent, intonat contra ipsos magis magisque tuba verbi dei et saevius incrudescit pugna. Quodsi isti darent gloriam deo, si verbum dei audirent et ab erroribus ac malitia sua converterentur ad veritatem et synceritatem, minus esset in ecclesia concertationis et plus sacrosanctae pacis; nunc autem per illorum impoenitentiam et pugna et scandala reparantur. Vae autem illis, per quos offendicula veniunt! 4
Sunt c alii, qui verbum dei quidem audiunt, sed affectibus suis interim renuntiare nolunt nescientes se praedicatione evangelica vocatos esse ad sanctimoniam, non ad immunditiam 5 . Hi impatienter ferunt increpationem servorum dei, accusant ferociam ecclesiastarum et queruntur de petulantia linguarum ipsorum 6 . "Non displicet nobis evangelium Christi", inquiunt, "displicet autem illa obiurgandi constantia et improbitas; lenitatem evangelicam 7 in illis requirimus". Contra vero concionatores sacri illud domini ex ore Isaiae intonant ac dicunt: "Populus iste est rebellis et filii mendaces, filii qui renuunt audire legem domini. Nam dicunt pro- ||3r. phetis: 'Nolite videre', et episcopis: 'Nolite nobis recta prospicere, sed loquimini nobis blanda, videte errores. Recedite a via, decimate a semita ista et amos etc a
facie nostra sanctum Israelis" [Jes 30, 9-11]. Incrudescit ergo pugna, quae facile dirimeretur, si scelerata cohors illud intelligeret: primum, venisse filium dei in mundum, ut opera diaboli dissolvat 8 , deinde, prophetis a domino in haec verba praescriptum esse: "Ciama intentissime, ne cessaveris, exalta vocem tuam sicuti tubam et annuncia populo meo iniquitatem eorum et domui lacob peccatum eorum" [Jes 58, 1]. Quia vero mundum et carnem quaerimus omnes et nemo aequius fert, si durius contrectes ulcera sua, concionatores interim nec velint nec debeant scabiem saniosam palpare, ideo certamen per malitiam nostram gliscit quottidie, et manet pugna manebitque, donec dominus vel fideles doctores ad se vocarit, ut rebelles nos propediem totos excindat, vel a via sua mala avertantur mali, erubescant de malo et faciant bonum.
Sunt d9 rursus inter maxime evangelicos non pauci, qui sua levitate et inconstantia conflictationibus praemodum divitem et copiosam suppeditant materiam, dum de religione nunc sic, iam vero aliter et sentiunt et loquuntur, non tam quod confessae veritatis poeniteat aut quod sibi pravam opinionem prius tenuisse videantur, quam quod versibilitate illa sua eos ita deme 3v. || reri studeant, quos vel metuunt vel nimis reverenter ac stolide suspiciunt et adorant. Quodsi posito metu et nimia hominum observatione ipsum deum et puram veritatem respicerent, utique clamarent cum apostolo 10 : "Fidem nostram profitemur, non ut hominibus, sed deo placeamus, neque quaerentes ex hominibus gloriam aut commodum, sed ut deo nos probemus, qui vocavit nos in synceritate et veritate."Atque ita quoque plus esset pacis in ecclesia et minus scandalorum.
Videri e volunt alii quidam nova se nescio quae reperisse vidisseque, quae nullus ante ipsos vident. Hos quia gloria vexat inanis, mirum quam alios omnes prae se contemnant, mirum quanti sua venditent et quam de rebus aliorum calumniose, de suis vero gloriose et Thrasonice 11 loquantur. Nolunt hi cum aliis quicquam habere commune, sua volunt omnibus obtrudere. Ergo quamvis alii non male sentiant vel idem loquantur quod illi, alia interim figura dicendi utentes, hi tamen peculiare quiddam habere et sequi diversum omnino videri gaudent, homines ad schismata fovenda nati. His, si rediret apostolus, magno spiritu acciamaret: "Si qua igitur consolatio in Christo Jesu, si quod solatium dilectionis, si qua communio spiritus, si qua
viscera et commiserationes, complete meum gaudium, ut similiter affecti sitis, eandem caritatem habentes, unanimes, idem sentientes, ne quid fiat per ||4r. contentionem aut per inanem gloriam, sed per humilitatem animi alium quisque se praestantiorem existimet, ne sua quisque spectetis, sed unusquisque, quae sunt aliorum" [Phil 2, 1-4]. Posset itaque et his restitui pax, si acerbis et ulcerosis affectibus suis renunciarent et minus essent obstinaces, arrogantes et cervicosi. Frustra vero de pace et concordia vel querela vel sermo instituitur, frustra denique convenitur, nisi et pravi huiusmodi affectus in animo compescantur.
Ex f eodem fonte superbiae, invidentiae et inanis arrogantisque ostentationis illud quoque erumpit, quod nonnulli hodie simplicitatis apostolicae obliti supercilium sibi sumunt philosophicum, aut si mavis pneumaticum, et novum quoddam inducunt genus dicendi docendive de Christo domino 12 . Spiritum enim sibi arrogant principalem, expolitum, altum, intensum et profundum, nec aliud sibi quam mera oracula loqui videntur. Et reperit quidem suum patella cooperculum 13 , homines leves et curiosos, qui ad metaphysica et pneumatica illorum phantasmata tanquam ad doctrinam e tertio coelo allatam 14 obstupescunt. His si quis praedicet Iesum Christum verum deum et hominem, sicut praedicarunt apostoli, incarnatum, passum, crucifixum, mortuum et sepultum, tertia die resuscitatum et in coelos post quadraginta dies receptum esse 15 atque ibi illum retinere depositum carnis nostrae aliquando in gloriam ||4v. quoque resuscitandae 16 , cum ille sit frater noster, vita et resurrectio nostra, sacerdos et intercessor noster apud patrem in coelis, non videberis loquutus satis alte, intense, subtiliter et spiritualiter de Christi mysterio Habent enim illi magis deifica et involuta arcana de carne Christi, quibus interim stolidos auditores non explicant, sed involvunt, ut tandem, quid Christus sit aut quae spes nostra sit, nesciant, amittentes Christum in suis illis subtilitatibus vanis.
Atque g ex his maxime et similibus causis, ne omnes persequar, oriuntur hodie schismata et dissensiones in ecclesia, nec spes est fore, ut componantur, nisi prius affectus illi pravi et petulantes sopiantur. In primis autem obturbant simpliciores, officiunt veritati et paci postremi illius generis pneumatici. Nam ignorantia et stulta rerum admiratio imponit simplicioribus. Non vident id, quod isti tanta hypocrisi et testificatione proferunt, antiquum esse diaboli praestigium, quo olim quoque multorum oculos fascinavit. Ignorant historias, non legunt scripta veterum, qui et ipsi non infeliciter tractarunt sacras literas, praesertim contra haereses; at hos illi imo contumaciter
contemnunt, imo hoc se credunt perfectiores, quo constantius et praefractius contemnunt. Et ut sint maxime, qui non contemnant omnia, libris tamen carent nec otii sibi tantum temporisque sumunt, ut veterum quaedam cognoscant vel per-|| 5r. functorie; praeterea ignorant, qui nam in tanta turba maxime sint legendi. Et sunt quidem, quos legisse non admodum proluerit. Ergo, ut causae dissidiorum errorumque vel hac in re nonnihil tollantur reddanturque, qui sibi consuli volunt, cautiores porro et rectius iudicent de huiusmodi Sibyllae foliis 17 , quae non intelligentes stolide admirantur, aedidi orthodoxam illam doctoris loachimi Vadiani epistolam, qua hanc explicat quaestionem, an corpus Christi propter coniunctionem cum verbo inseparabilem alienas a corpore conditiones sibi sumat. In hac enim breviter tractat, quicquid de incarnationis dominicae mysterio scire refert. Ac primum de coniunctione illa dissent, quae ex duarum naturarum veritate personam Christi constituit. Deinde de conditionibus disputat, quas sustinuit assumptio illa in Christo ante resurrectionem. Postremo de conditionibus scribit. quas sibi sumpsit corpus Christi post resurrectionem. Intertexuit his praeterea, quae de hisce capitibus prodiderunt tam orthodoxi veteres quam haeretici male sentientes. Adiunxi huic epistolae quinque libros divi Vigilii, martyris et episcopi Tridentini 18 quos contra Eutychen in primis, deinde adversus alios quoque haereticos impie de Christo domino sentientes conscripsit. et mirifice superiori argumento consonant. Polliceor autem mihi certo multo simplicius et purius de Christo domino et carne eius clarificata loquuturos, qui hactenus subtili-|| 5v. tates nescio quas nexuerunt, postquam ista nostra diligentius cognoverint.
Non h est autem, ut quis hic expectet encomia et commendationem authorum. Uterque orbi notissimus est. Utriusque pietas et eruditio libris aeditis testatissima est. Satius ergo esse videbatur de vins omnino maximis silere quam pauca dicere. Scripsit ille 19 ad postulationem meam, pro incredibili illa humanitate sua et studio erga me officiosissimo, epistolam, quam exhibeo et quam ego solus, thesaurum videlicet maximum, possidere atque occupare nolui. Vigilius vero ante mille annos suos illos contra Eutychen libros aedidit, mira brevitate et perspicuitate exponens et subvertens, quicquid huius erat haereseos. Scripsere contra Eutychen Leo 20 , antistes Romanus, et Gelasius 21 , eiusdem ecclesiae episcopus, item in 3. libro ad Trasimundum
regem Fulgentius Apher 22 , vir in divinis et humanis literis doctissimus; sed nemo, quod mihi videtur, succinctius et melius scripsit Vigilio nostro, qui et erroneum Nestorii dogma non raro attingit et confutat, sed perfunctorie modo et in transcursu. Copiosiora, ut interim Cyrillum non commemorem, quem alii in hac causa nimis acerbum fuisse credunt 23 , dedit Maxentius Ioannes 24 servus dei, cuius extant ad Theophilum contra Nestorium duo Dialogorum libri 25 non ineruditi. At Vigilii huius nostri opus ante annos decem Tubingae im-||6r. pressum est 26 , sed, ne quid dissimulem, parum diligenter et emendate. Diligentiam maiorem in hac nostra aeditione cornmendabunt, qui ipsam contulerint cum aeditione prima. Conscripsi praeterea Vigilii vitam et singulis libris singula argumenta praefixi, annotatis simul rerum indicibus et capitibus ubique, ut, quid spectaret lector, facilius pateret.
Tibi i vero, Traverse clarissime, hoc opus hoc nomine inscribo ac dedico, quod tua virtus meretur celebrari commendarique insigni aliquo scripto, nedum meo, apud posteros, qui ab optimis quibusque praedicaris numinis et religionis observantissimus, iudicii et iustitiae cultor aequus et diligens atque literarum ac studiosorum esse patronus unicus atque fidelissimus. Dominus, omnium populorum rex, voluit te una cum aliis bonis, piis ac prudentibus viris praeesse genti generosae et fortissimae k et per vos veluti per patres patriae Rhetiam illam liberam, antiquissimam et potentissimam servare incolumem. Vocationis ergo voluntatisque dei memores scitote non aliter servari regna et gentes quam diligenti cultu religionis et iustitiae. Caeterum ut sine legibus iustitia periclitatur, ita sine scholis trepidat religio. Vestrum ergo fuerit et legessanctas tueri et scholas promovere, ut dominus sit vobiscum. Et fuit quidem hactenus vobiscum dominus, qui lumen verbi sui apud vos accendit et tedas papisticas fumosque ||6v. vanitatis extinxit ac dissipavit. Dedit vobis doctores fideles, qui Christum docuerunt pure et synceriter. Disturbavit consilia improba 27 et e manu inimicorum liberavit
vos 28 Quodsi perrexeritis in pietate, si iustitiam colueritis et sacra bonaque studia promoveritis, ut coepistis, augebit vobis dona sua dominus, et felicissime habebit posteritas vestra Rhetica laudabitque maiorum suorum, id est vestram fidem et diligentiam, qui labore et studio magno purgatam ipsis religionem dederitis.
Dominus Jesus servet te nobis, imo totam illam Rhetiam semper beatam et incolumem. Salvum te volunt symistae mei Leo 29 , Megander, Erasmus Fabritius 30 , Pellicanus, Bibliander ac reliqui fratres. Salutabis tu nobis d. Antonium Traversum 31 et totam illam ciarissimam familiam, in primis autem fidelissimos illos verbi dominici ministros ac fratres, d. Ioannem Comandrum, Ioannem Blasium, Nicolaum Balingium 32 , Rodulphum Salicem 33 , Philippum Gallicium et alios viros bonos.
Tiguri, mense iulio, anno 1539.