[1281]

Ist enttäuscht über den Ausgang der [Frankfurter] Tagung, aber zuversichtlich, was die Haltung der Konstanzer und einiger anderer betrifft. [Martin]Bucer beurteilt das Ergebnis als für alle Beteiligten beschämend und meint, daß der Nürnberger Frieden, die bedrohten Glaubensverwandten und der Rechtsanspruch der [evangelischen] Kirchen verraten worden seien; das angekündigte Religionsgespräch hingegen könnte die Unredlichkeit der Gegner entlarven und die Sache der [evangelischen] Kirchen stärken. Blarer teilt die Zuversicht in bezug auf das Religionsgespräch nicht und wird diese Meinung [zusammen mit Johannes Zwick]schriftlich beim Rat anbringen; Bullinger soll [Joachim] Vadian, [Simon] Grynäus und andere davor bewahren, sich auf das Ränkespiel der Gegner einzulassen. Grynäus hat ihm geschrieben, er erhoffe von einem öffentlichen Religionsgespräch Vorteile für die Protestanten, und Vadians Meinung kennt Blarer aus dessen Brief an Zwick. Wird am folgenden Tag, widerwillig zwar, nach Augsburg verreisen. Zwick wird Bullinger ein Exemplar ihrer [Eingabe an den Rat] schicken; bittet, dieses Gervasius [Schulen, der auch Neuigkeiten aus Leipzig hat, wieder mitzugeben. Grüße. Ermahnt zu vertraulicher Behandlung ihrer Schrift; hat auch Grynäus ein Exemplar geschickt. Der Rat wird sie wohl am nächsten Tag anhören.

Ita est, ut scribis 1 mi venerande , atque charissime Bullingere, fefellit omnino nos magnifica illa de heroibus nostris expectatio ² ; non fallit tamen certissimo certior caelestis patris promissio, qui caussa tam bona vereque sua cadere nos haud feret, quicquid isti interim indignum se designaverint. Constantienses nostros nec nomini nec honori suo unquam defuturos ut sperem, multis adducor argumentis, quamquam non hos solum, sed alios etiam nonnullos, quorum deus corda tetigit, christianam hic constantiam meditari magna gratulatione accipimus. Ut autem omnia habeant, non dubito, quin nuper ex germano fratre ³ meo didiceris. Autores huius malesani consilii, aut proditionis potius, qui sint, non ausim temere suspicari, quod nemini non doleat vel videatur dolere commiserandus iste et pudendus comitiorum exitus et nostrorum a animus parum masculus, ne quid gravius dicam, quod profecto, ut possem verissime, ita lubentissime dicerem.

Bucerus ita nuper inter alia ad me scripsit b4. : "Eventus et c actorum summa eiusmodi extitit, ut eius et pigeat et pudeat tam oratorem caesaris ⁵ quam conciliatores principes ⁶ quam nos. Sed id omne ita fataliter accidit, ut dare vidisses dominum omnino decrevisse nos humiliare nec tamen deserere." Et post pauca: "Quantum in nobis est, prodidimus statibus imperii pacem Norimbergae d datam, quum hasce inducias e per intercessionem regis ⁷ et conciliatorum principum tanquam gratuitum et novum donum adeo supplices f recepimus, quae diserte in illa pace Norimbergensi g per caesarem et status imperii Ratisponae ex iure nobis sancita confirmataque erant 8 Prodidimus . fratribus nostris fraternam h opem et sociis communis imperii auxilium, quod

illis debemus ex pacto pacis publicae, des landfridens, admissa conditione, ne quem in foedus nostrum recipiamus ⁹ . Nam etiamsi orator promiserit neminem religionis caussa ledendum gravandumve esse, scimus tamen, quid illi i praestent. Et nos, dum nec federis societate valde impellimur, ut fratres adiuvemus cum aliquo discrimine rerum nostrarum, quid faciemus, dum nulla incitabit peculiaris k obligatio federis? Atque ¹ fedus nostrum nihil aliud est quam certior pactio de prestando eo auxilio religionis caussa lesis vel periclitantibus, quod cuique christiano et civi imperii debemus ex societate Christi et communis m imperii. Prodidimus denique ecclesiis suum ius et confirmavimus hostibus earum suum sacrilegium eo, quod recepimus nos nihil illis de suo sacrilegio adempturos. Verum utcunque haec omnia misere et impie acta sint, tamen nostrum erit boni consulere domini in hoc nostro lapsu consilium et sic de nostris peccatis dolere, ne ea cumulemus. Eriget Christus, qui lapsi sunt, et confirmabit, qui nutarunt 10 [...]. Illud de conventu 11 si ipsi nobis non desumus n poterit et nobis animos praeclare augere o et adversariorum p valde q deiicere. Sive enim eludere hoc promissum sive praevaricari inter agendum illi conentur sive succedat et conventus ||156a v. et iusta actio ita, ut convenit, caussa ecclesiarum habebit melius, hostium eius deterius Si eludant enim vel praevaricentur, impellent ipsi ad nos multos; si agant, adducet ad nos multos audita et explicata veritas. Possumus enim facile tueri nostra, quibus salvis lucrum erit, quidquid illi nobis accesserint etc.

Haec Bucerus, unde facile colligis, quam male illum habeant res ecclesiae tam infeliciter gestae. Ego tamen, de conventu quod iudicat, vereor, ut possim subscribere, nam dilemma hoc suum in diversum retorqueri facile poterit qua de re brevi nostram intelliges sententiam. Quid enim de toto istoc conventu sentiamus, senatui nostro proximis diebus scripto quodam declarabimus; quod deinde ut ipse quoque legas, diligenter curavero ¹² . Tu hic omnem move lapidem ¹³ , ne Vadianus, ne Gryneus nostri, et quicquid est optimorum eruditissimorum virorum apud Helvetios, istis praestigiis ludificari se patiantur. In hoc enim toti sunt adversarii, ut exploratis omnibus omnium ingeniis et sententiis paratiores habeant opprimendi et extinguendi nos rationes, quantumvis istuc dissimulent et altera manu panem ostentent ¹⁴ ,

id quod cum nostri non satis intelligant, metuendum omnino, ne graves aliquando imprudentiae suae paenas daturi sint.

Gryneus noster inter alia ad meas ad se datas literas ita respondit ¹⁵ : "Quum caeteras conditiones non valde aut probarem aut improbarem, illud tamen ex usu esse maxime videbatur, si quando cum adversariis de religione praesentes iis praesentibus et coram spectantibus, quos haec recognoscere iam dudum opportuit, decertaremus. Ita cognosci potest, an errore tenentur, an pervicaciter opprimere caussam bonam instituant. Quae vero in ea re sint pericula, quae incommoda, certe non reputavi." Ad calcem vero addit: "Mihi sic videtur: Si colloquemur, faciemus hanc publicam et extremam coram regibus ¹⁶ et principibus testationem, deinde dante deo et hominum consensu melius caussam nostram prosequemur."Incomparabilis ille Vadianus noster quid hic sentiat, ex literis ipsius ad Zviccium nostrum datis plane intelligo ¹⁷ . Dominus, cuius hic negocium agitur, eiusmodi nobis animos addat, quibus nomen suum sanctificetur in hoc mundo.

Ego me itineri paro cras Augustam profecturus ¹⁸ . Tu dominum pro me interpella, ut hosce conatus, ad quos tam invitus pertrahor, melius quam pro concepta spe fortunet.

Zviccius noster exemplar ad te mittit scripti nostri ¹⁹ , quod quamprimum, hoc est per hunc ipsum Gervasium ²⁰ nostrum, remittes. Gervasius de Lypsia quoque nova habet ²¹ , quae tibi narret; alioqui ipsi de iss scripturi eramus.

Saluta valde quam amanter et honorifice nostris verbis optimos viros Pellicanum, Leonem ²² , Theodorum ²³ , Megandrum, Erasmum Fabricium cum caeteris, quorum omnium piis precationibus Christo commendari magnopere cupio, tuis praecipue, mi Bullingere, anime mi, quem, non dico velut alterum, sed eundem me totis visceribus in unico et communi servatore deamo, id quod utinam, quam volo, tam possim etiam clarissimo aliquo argumento testari. Dominum autem supplex obsecro, ut istuc aliquando per occasionem aliquam liceat; nihil magis in votis habeo. Bene vale, venerande mihi et charissime frater. Salutamus te tuamque coniugem ²⁴ nos ²⁵ et germani nostri fratres ²⁶ cum sorore Margarita ²⁷ . || 156c r.

Iterum te per amicam nostram fidem obtestamur, ut ne fraudi nobis sit, quod ad te misimus exemplar, sed illud tibi aut paucissimis etiam aliis (si videbitur) legas moxque per Gervasium perferri ad nos diligenter cures. Nosti, quam omnia hodie in calumnias rapiantur, nostra inprimis, qui alioqui

hoc nomine male audimus, quod a communibus aliorum sententiis abhorrere fere soleamus. Ego nudius quartus per tabellarium ²⁸ Basileam proficiscentern Gryneo quoque exemplar meapte manu primo exaratum misi ²⁹ , sed hac ipsa lege, ut lectum protinus per eundem s nuncium remittat. Novit dominus, quam nihil hic t variandi, minus factionis studio, sed omnia ex pura conscientia simpliciter coram ipso agamus lubenter sequuturi, quicquid ad suam gloriam et ecclesiae Christi certam aedificationem conducere iudicaverimus. Iterum iterumque vale.

Constantiae, 17. junii anno 1539.

Cras, puto, senatus noster scriptum hoc audiet, quocum etiam coram agemus.

Tuus Ambros. Blaurerus.

[Adresse auf der Rückseite:]Bullingero suo.