Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[1198]

Rudolf Gwalther an
Bullinger
Straßburg,
15. November 1538

Autograph a : Zürich StA, E II 359, 2766r.-v. (Siegelspur) Ungedruckt

Berichtet nochmals über seine Lage, da er dem Überbringer des letzten Briefes [Nr. 1191] mißtraut; möchte [Johannes] Sturms Dialektik- und Rhetorikvorlesungen zu Ende hören, die höchstens noch bis zur Frankfurter [Frühjahrs-]Messe dauern, doch ist dies wegen der hohen Lebenskosten in Straßburg nur bei einer Erhöhung des Stipendiums möglich. Schildert den Ablauf eines Arbeitstages; versichert, fast nur mit Martin Peyer zu verkehren und öffentliche Disputationen zu meiden. Bucer ist unterwegs nach Wittenberg; auch Joachim Camerarius reist dorthin, um Philipp [Melanchthon] zu berufen. Beat [Gering]hält sich mit einer Dirne in Straßburg auf Gwalther erkundigt sich nach neuen Drucken Froschauers und nach der Bibel [Sebastian] Münsters. Die Lieferung von Zürcher Papier hat sich erübrigt. Bittet um Weiterleitung des Briefs an [Bullingers] Bruder [Johannes]. Grüße.

Gratiam et pacem a domino.

Paucis ab hinc diebus literas 1 ad te dedi, humanissime patrone, quibus te de praesenti rerum mearum statu certiorem feci; quas tamen receperis necne, dubitare me facit innata illa omnibus fere aurigis tam negligentia quam erga literatos perfidia, cum et ego has meas literas uni 2 e horum numero ferendas tradidissem. Quapropter secundo nunc ad te scribo, quo rerum mearum statum certe cognoscere possis, qui quidem non infoelix esset, nisi annonae charitas mihi incommodo foret. Haec enim, ut metuo, efficiet, ut mihi doctissimi viri Sturmii 3 scilicet lectionibus mox carendum sit, quod tamen invitus faciam. Legit enim ille ea, quae ego semper magno cum animi desyderio expectavi, dialecticas scilicet et rhetoricas institutiones, ex quibus non diffido, quin fructum non parvum auferre possem, modo harum auditor ad finem usque permanere mihi liceret. Utrisque vero, quantum coniicere licet, finem imponet ante proximas Frankfordianas nundinas 4 . Quare, patrone amantissime, te impensis rogo precibus, ut, si ulla commoda hic detur occasio, meam causam apud Tigurini collegii praesides in te recipias, si forsitan aliquod meo stipendio augmentum addere dignarentur 5 . Quis enim non videt impossibile mihi esse, ut his nummis apud Argentinenses vivam, cum viginti septem Argentinensis monetae florenos pro victu expendere cogar. Nec est, quod quicquam cum Bedroto de leviori sumptu agam, cum sancte

a Mit Randbemerkung und Anstreichungen von späterer Hand.
1 Oben Nr. 1191.
2 Unbekannt.
3 Johannes Sturm.
4 Die Frankfurter Frühjahrsmesse fand in
der Regel von Oculi bis Freitag vor Palmarum, im Jahr 1539 somit vom 9. bis zum 28. März, statt; vgl. Alexander Dietz, Frankfurter Handelsgeschichte. Bd. I, Frankfurt a. M. 1910, S. 37-40.
5 Eine Erhöhung wurde nicht gewährt; vgl. unten Nr. 1206, 2-4.

affirmaverit se non posse ullum nostrorum viliori pretio alere. Quare, praeceptor humanissime, non video, quo nam modo me hic diutius continere queam, nisi aliqua saltem ope paupertati meae subveniatur. Nam cum Bedrotus nec mihi nec Martino Bavaro 6 Schaffhusiano studiis commodum dare potuerit locum b , etiam apud vicinum 7 nostrum cubiculum conducere nos oportuit. Quod si vero collegii nostri procuratores prudentissimi sumptus magnitudine territi (agnosco enim facile, quantis nunc sumptibus alar) stipendii augmentum negaverint, te rogo, ut hoc saltem impetrare nitaris, ut vel hac hieme florenum saltem unum atque alterum addere velint; quod si fecerint, quam maxime curabo, ut hiis adiutus me ibi diutius detinere possim. Quod si et hoc negaverint, sacra mihi ancora 8 tuum erit consilium, quod ego semper quasi Cynosuram 9 infallibilem sequar, et hoc mihi hac in re non defuturum spero. Haec hactenus.

Studiorum meorum ratio haec est: Summo mane stylum scribendo exerceo, sexta Sturmii lectionem adeo, qui Oratorias partitiones Ciceronis praelegit 10 . Septima ad octavam eandem lectionem repeto; octavam horam mathematicae dedicavi. Nona Capitonis theologicam ingredior lectionem. A prandio ad duodecimam usque testudinis instrumento 11 exerceo me. Duodecima Capitonis lectionem repeto. Prima priorem Sturmii in dialectica lectionem repeto et me ad futuram praeparo. Secunda Sturmium in dialecticis praelegentem audio. Tertia lecta repeto. Quarta d. Bedrotum audio, qui Platonis de legibus dialogos 12 profitetur. Quinta eadem relego. A coena, ubi musico instrumento memet exercui, caput unum atque alterum in bibliis lego, et haec est totius diei ratio. Cum paucis praeterea mihi est comertium, solus ego cum Martino Bavaro, honestissimo iuveni, studia mea confero. Publicis disputationibus aliorum iuvenum more nunquam adhuc me inserui; cautius enim fore arbitror, ut Tigurinus apud Argentinenses Harpocrates 13 sit quam Chrysippus 14 .

||2766v. Novi praeterea nil est apud nos, nisi quod Bucerus Witembergam petiit 15 et loachimus Camerarius 16 , Tubingensis professor, eandem profectionem

b locum über der Zeile nachgetragen.
6 Martin Peyer.
7 Unbekannt.
8 Vgl. Adagia, 1, 1, 24 (LB II 35f).
9 Leitstern (vgl. HBBW V, S. 258, Anm. 29).
10 Sturms Kommentar zu Ciceros "Partitiones" erschien 1539 im Druck; s. unten Nr. 1201, 72-74.
11 Mit testudo oder chelis ist eine Laute gemeint; vgl. Michael Praetorius, Syntagma musicum, Bd. II. De organographia, Wolfenbüttel 1619 (Nachdruck Kassel 1958), S. 49.
12 Zu Platos "Leges"vgl. etwa Egil A. Wyller, in: TRE XXVI 681.
13 ein Schweigender (nach dem Vorbild des ägyptischen Gottes Harpokrates; vgl. Otto 160, Nr. 791).
14 Der Stoiker Chrysipp galt als hervorragender Dialektiker; vgl. LAW 624.
15 Vgl. oben Nr. 1197, 18 mit Anm. 5f.
16 Joachim Camerarius (Kammermeister), von Bamberg, 1500-1574, der vor allem als klassischer Philologe und Biograph berühmte humanistische Gelehrte, begann sein Studium 1512 in Leipzig und wechselte 1518 nach Erfurt, wo er den Magistergrad erwarb und dem dortigen

suscepit Philippum advocaturus 17 , quem tamen laterem lavaturum 18 arbitror.

Beatus 19 noster, imo Veneris turpissimum mancipium, Argentinam una cum scorto 20 , proh pudor, se contulit, et fama clancularia fertur, quod scortum in matrimonium sibi adiungere velit. Miror hominis impudentiam, qui non maiori poenitentiae stimulo post tantum comissum tanto cum offendiculo nephas 21 tangitur.

Scire cuperem una cum aliis bonis viris, quid nam Froschouerus noster sub prelo haberet et num Monsteri Biblia proximis nundinis in lucem proditura essent 22 .

Prioribus ad te datis literis de papyro c scripseram mittenda 23 , quam si nondum misisti, non est, quod amplius de hac sis sollicitus. Bibliopolae enim Argentinenses Tigurinam papyrum advexerunt, et tam vili pretio apud nos emitur quam apud vos, ein buch namlich umb 3 crützer.

Plura non habeo, quae scribam, nisi ut has literas 24 ad fratrem 25 transmittas.

Vale bene, patrone unice, et Rodolphi tui semper sis memor. Salutato quam humanissime nomine meo matrem 26 tuam et uxorem 27 , matronarum

c vor papyro ein gestrichener Buchstabe.
Humanistenkreis angehörte. 1521 kam er nach Wittenberg und wurde Schüler und Freund Melanchthons. Von 1526 an leitete er die neugegründete Lateinschule in Nürnberg; 1530 unterstützte er Melanchthon als Abgeordneter Nürnbergs am Augsburger Reichstag. 1535 wurde er zur Reorganisation der Universität nach Tübingen berufen. Wegen der andauernden theologischen Kämpfe verließ er diesen Ort 1541 und lehrte fortan in Leipzig, wo er mehrmals Dekan der Artistenfakultät und Rektor wurde. Als Vertreter einer versöhnlichen Haltung nahm er u. a. 1555 am Augsburger Reichstag und 1568 an einem Konfessionsgespräch in Wien teil. Er pflegte einen ausgedehnten Briefwechsel, doch ist von Kontakten mit Bullinger nichts bekannt. - Lit.: Ilse Guenther, in: Contemporaries I 247f; Friedrich Stählin, in: NDB III 104f.
17 Auf Veranlassung Herzog Ulrichs hatte die Universität am 27. Oktober beschlossen, Camerarius nach Wittenberg zu entsenden, um sich mit Luther und Melanchthon über die Berufung von Professoren
für die theologische und die juristische Fakultät zu beraten; eine Berufung Melanchthons stand dabei allerdings nicht zur Debatte. Vgl. Hans Volz, Luthers und Melanchthons Beteiligung an der Tübinger Universitätsreform im Jahre 1538, in: Theologen und Theologie an der Universität Tübingen, hg. v. Martin Brecht, Tübingen 1977. - Contubernium 15, S. 82-89.
18 sich vergeblich bemühen; vgl. Adagia, 1, 4, 48 (LB II 169).
19 Beat Gering.
20 Unbekannt.
21 Vgl. oben Nr. 1117, Anm. 1.
22 Die lateinische Bibel mit Sebastian Münsters Übersetzung des Alten Testaments (BZD C 275) lag im März 1539 gedruckt vor (s. Vadian BW V 542).
23 Oben Nr. 1191, 31-37.
24 Möglicherweise ist nicht der vorliegende Brief gemeint, sondern ein von Gwalther beigelegtes, nicht mehr erhaltenes Schreiben.
25 Johannes Bullinger.
26 Anna, geb. Wiederkehr.
27 Anna, geb. Adlischwyler.

decus, omnem liberorum tuorum coetum 28 , Ammianum quoque, Collinum, Pellicanum senem humanissimum etc., Georgium quoque Stadler cum uxore 29 sua etc.

Argentinae, ex aedibus d. Bedroti, 15. novembris 1538.

Rod. Gvalterus,

tui observantissimus.

[Adresse darunter:] Tam pio quam erudito viro d. Heinricho Bullingero, Tigurinae ecclesiae episcopo vigilantissimo, patrono suo plurimum observando.