Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[1154]

Martin Frecht an
Bullinger
Ulm,
5. August 1538

Autograph a : Zürich ZB, Ms F 62, 239 (Siegelspur) Ungedruckt

Hat Bullingers Brief mit der Antwort Luthers [an die Schweizer] am 2. August erhalten; hofft, Bullingers Wohlwollen erwidern zu können. Schreibt kurz, weil der Bote drängt und weil er kurz zuvor geschrieben hat [Nr. 1149] und Weiteres später durch [Hans] Varnier übermitteln wollte. Die Ulmer Pfarrerschaft stößt sich nicht an Luthers Formel vom Empfang des Leibes Christi "in vel sub vel cum pane", da nur eine sakramentale Verbindung zwischen Brot und Leib Christi vorausgesetzt wird und da Luther ihre Kirchen nicht auf eine Ausdrucksweise festlegt; möchte von Bullinger erfahren, ob die Schweizer diese Formulierung gutheißen. Die [spiritualistischen] Sektierer bewirken, daß die kirchliche Gemeinschaft von vielen abgelehnt wird. Obschon den Pfarrern Neid und Mißgunst gegenüber [Sebastian] Franck, der eine Neubehandlung seiner Sache erwirken konnte, und gegenüber dem unlauter agierenden [Kaspar] Schwenckfeld vorgeworfen wird, hoffen sie, den Kritikern und Heuchlern ihre Ehrenhaftigkeit erweisen zu können; Schwenckfeld will die neue Lehre verteidigen, der verherrlichte Christus sei nicht kreatürlich, und vertritt den Irrtum der Donatisten. [Johannes]Sinapius, der bei [Matteo] Corti in Bologna weilte, berichtete von einem Augustiner, der dort evangelisch gelehrt habe, und von einem Franziskaner, der öffentlich dartue, daß nicht die Lutheraner, sondern die Dominikaner Ketzer seien; er schickte einen Dialog, der gedruckt werden soll. Frecht weiß nichts von der Tagung der Schmalkaldener in Eisenach. Der kriegerische [Karl von Egmont], Herzog von Geldern, soll gestorben sein; um das begehrte Herzogtum werden sich viele schlagen. Grüße an Bullingers Kollegen und Bitte um Stellungnahme zu einer eventuellen Berufung Leo Juds nach Ulm. Grüße an John [Butler?].

Salutem in domino, Bullingere observande.

Tuae literae 1 cum Lutheri responso 2 redditae fuerunt 2. augusti, quibus sane gratius et optabilius offerri potuit mihi nihil; video enim plane te amare nos et egregiis beneficiis vincere. Utinam liceat pensare ista officia, quae immeritis nobis cumulate confers. Bonae certe in vos et voluntatis et debitae observantiae deerit nobis nihil; dominus suppeditet facultatem huic propensae nostrae erga vos benevolentiae b respondentem.

Caeterum, quod nunc tam breviter et indiligenter rescribo, partim dabis huic festinanti tabellioni 3 , qui preter expectationem hinc denuo ad vos redit, partim vero, quod superioribus diebus cum Anglico quodam iuvene 4 ad vos scripsi 5 et constitueram alias post aliquot dies rescribere cum nostro typographo

a Mit Randbemerkungen von Hottingers Hand.
b benevolentiae am Rande nachgetragen.
1 Nicht erhalten.
2 Luthers Brief an die Abgeordneten der reformierten Orte der Eidgenossenschaft in Zürich, 27. Juni 1538 (WA Briefwechsel VIII 241f, Nr. 3240; vgl. oben Nr.
1151, Anm. 2). Bullingers Abschrift, von Frecht und Schwenckfeld kommentiert, in: CSch VI 114-118, Nr. 263.
3 Unbekannt.
4 Wohl der unten, Z. 80, genannte Engländer Johannes bzw. John (Butler?); vgl. auch Vadian BW V 500.
5 Oben Brief Nr. 1149.

Varnier affirmante se hisce diebus Tigurum petiturum. At pro tua humanitate aequi bonique consules, quod, ut sum praefatus, breviter admodum nunc c rescribo.

De ista loquendi forma "in vel sub vel cum pane accipitur corpus Christi"6 credo apud plerosque adhuc controverti et potius logomachias quam necessanas disputationes serere d quosdam in isto argumento. Nos, qui hic Christum praedicamus, ista non offendunt, tametsi concordiae non admodum faventes hinc litigandi ansam arripere soleant; scimus per dei gratiam hasce loquendi formulas esse e liberas et ecclesiarum edificationi servire debere. Iam nulla alia inter panem et corpus Christi unio quam sacramentalis, denique Luthero etiam confitente extra usum sacramenti panis nudum esse signum 7 ; postremo Lutherus nostras ecclesias ad talem loquendi modum non astringit f 8 . Ergo nos ista non offendunt; verum cuperem ex te cognoscere, ut vestri accipiant praefatas loquendi formas. Proinde vestris ego ecclesiis gratulor, quod in domino recte se habent. Nostrae quoque recte se habent, si spectes liberam et synceram doctrinam, quae in illis intrepide predicatur et conservatur.

Sed satan, proh dolor, facit, ut saturitas obrepat, et fit sectariorum hypocrisi, ut, qui neque frigidi neque calidi sunt 9 , communionem ecclesiae fastidiant. Sectarios voco potissimum non crassos anabaptistas, sed subtiles, qui, cum neque esse volunt Zwinglii neque Lutheri neque apertorum catabaptistarum neque papae, sui tamen sunt aliam ecclesiam, utpote magis pneumaticam expectantes.

Ex illorum numero sunt aliqui apud nos Schwenckfeldio faventes et illi mirabili paradoxistae Franco 10 , qui tamen non adeo multos habet favissores. Cui senatus consultum imposuit, ut ad Michaelis proximum 11 alio commigret. Ut est autem chrestologus, impetravit denuo a senatu 12 , ut ipse audiatur; pollicetur vero impudenter magis quam prudenter se velle plane pleneque suam innocentiam probare. Id vix puto illum recte prestaturum. Schwenckfeldius etiam non adeo multos habet, tametsi non minus noceat quam Francus. Vult perpetuo ille nostrum ministerium promovere, et tamen multas contra eum graves habemus coniecturas, quod non candide hoc faciat.

c nunc über der Zeile nachgetragen.
d serere vom Schreiber korrigiert aus sererere.
e esse über der Zeile nachgetragen.
f astringit vom Schreiber korrigiert aus astringere.
6 Frecht bezieht sich auf die Lutherbriefstelle "Doch gleichwol der warhafftig leib und blut unsers herren daselbs empfangen werde under brot und wein" (CSch VI 116, 15f); vgl. seinen Kommentar
dazu ebd. 117, 20-22.
7 Vgl. Frechts Kommentar (CSch VI 117, 311 und 118, 4-6).
8 Vgl. ebd. 117, 26f.
9 Vgl. Apk 3, 15f.
10 Zu Francks "Paradoxa"vgl. HBBW V, S. 390, Anm. 9.
11 29. September (vgl. oben Nr. 1149, 20f mit Anm. 7).
12 Vgl. Francks Supplikation vom 26. Juli und den Ratsbeschluß vom 31. Juli 1538 bei Peuckert, Franck 360-364.

Scis utrumque, et Schwenckfeldium et Francum, urbe Argentina iussos abire 13 ; hos tamen, quod nostrum est miserum fatum, recipimus in nostram rempublicam. Cum praedicatores resistunt, occlamatur nobis, quod doctis et bonis invideamus. At spero diem revelaturum nostram integritatem et, ne quid nobis blandiamur, candorem, fidem et vigilantiam contra Zoilorum 14 nostrorum levitatem et hypocrisin. Schwenckfeldius novum quoddam dogma vult defendere, in quo asserit Christum glorificatum ut hominem exuisse rationem creaturae 15 ; impium non posse cum fructu auditorum evangelion et sacramenta ministrare. Hoc postremum scis Donatistarum esse 16 . Sed de iis quandoque latius. Breviter ista in tuum sinum effundo, ut qui sciam te etiam miserari nostram sortem, qua fit, ut quidem nos exerceant tales hypocritae; at in domino nos non frangunt.

Essent et alia tibi nova praesertim perscribenda, si non breviter nunc mihi scribendum esset. Hisce diebus Sinapius, in aula ducis Ferrariensis 17 medicum agens, Grynaeo nostro probe notus, ex Bononia, ubi clarissimum istic profitentem medicum Curtium 18 salutavit, ad me scripsit quendam monachum Augustinianum 19 Christum isthic docuisse, at Dominicastrorum 20 improbitate in exilium protrusum; reliquisse tamen discipulum Franciscanum 21 , qui nunc publice in templo Bononiae Paulum ad Rhomanos profiteatur et protestetur se multis probaturum Dominicastros et sui similes hereticos esse, non Lutheranos. Misit et elegantem atque festivum dialogum de variis, quem hic excusum, si fieri potest, ad vos quandoque mittam 22 .

Ex Isnacensibus sociorum evangelicorum comitiis 23 nihildum rescire licuit.

Ferunt hic mortuum tandem esse illum Martis alumnum Geltensem ducem

13 Schwenckfeld war 1534 in Straßburg für unerwünscht erklärt, Franck um die Jahreswende 1531/32 ausgewiesen worden (vgl. Schultz, Schwenckfeld 228-230 und Peuckert, Franck 183f).
14 Siehe HBBW V, S. 285, Anm. 9.
15 Vgl. auch oben Nr. 1149, 27-29.
16 Vgl. HBBW III, S. 255, 11-14 mit Anm. 7f.
17 Ercole II. d Este. Herzog von Ferrara.
18 Matteo Corti (Curti, Curzio), geb. 1475, gest. um 1564, von Pavia, lehrte nach Abschluß seines Medizinstudiums (1497) an der Universität seiner Vaterstadt, bevor er 1515 nach Pisa und 1524 nach Padua wechselte. 1531 wurde er Leibarzt von Papst Clemens VII. Nach dessen Tod kehrte er zunächst nach Pavia zurück,
lehrte dann 1538-1541 in Bologna und wurde 1544 gleichzeitig Hofarzt von Herzog Cosimo I. in Florenz und Professor in Pisa. Daneben veröffentlichte er zahlreiche medizinische Werke. - Lit.: Augusto De Ferrari, in: Dizionario biografico degli italiani, Bd. XXIX, Rom 1983, S. 795-797; Charles B. Schmitt, in: Contemporaries I 346f.
19 Unbekannt.
20 Dominicaster abwertend für Dominikaner.
21 Unbekannt.
22 Vgl. unten Nr. 1161, 3-5 mit Anm. 3.
23 Zum Bundestag der Schmalkaldener in Eisenach vom 24. Juli bis 11. August 1538 vgl. PC II 510-515.

g 24 , pro cuius ducatu h veluti Helena 25 timendum est, ne multi sint digladiaturi. Sed cesso tandem, ut breviter scribam.

Tuis in domino venerandis symmystis d. Leoni Iudae, Pellicano, Bibliandro et Megandro meorum symmystarum et meo nomine dicito plurimum salutis, et obsecro te, rescribe presertim de Leone Iudae, quem olim nostri huc libenter vocassent 26 , an possit et a vestra ecclesia et ab ipso Leone impetrari, ut in aridam Sveviam se conferret atque Ulmensi ecclesiae serviret; quidam bonus fautor 27 insusurravit mihi facile nostros hoc tentaturos, si scirent Leonem ad Ulmenses animum habere. Bene vale cum ecclesia, cuius precibus maxime cupio commendatam esse.

Raptim, Ulmae, 5. augusti 1538.

Anglum Ioannem 28 salvum cupio, si ad vos Rediit. Parce Greek scribenti.

Martinus Frechtus.

[Adresse auf der Rückseite:] Eximie docto et pio d. Heynricho Bullingero, Tigurinae ecclesiae fideli et vigilanti ministro, domino et fratri observando.