konnte. Es liegt in der Natur der Sache, daß ein Vermittler zwischen den Parteien steht und deshalb leicht in Mißkredit gerät. Da er keiner Partei ganz zugehört, wird er - wie Christus und seine Nachfolger -leicht als Betrüger angesehen, obwohl er der Wahrheit verpflichtet ist. Die Befürchtung [der Schweizer], getäuscht zu werden, ist unbegründet; auch zeigt sich, daß es beim Streit gar nicht so sehr um die Sache geht. Wer vermitteln will, kann nicht behaupten, auf zwinglischer Seite sei immer dasselbe gelehrt worden; vielmehr war am Anfang des Konflikts die Abgrenzung gegenüber falschen Lehren des Papstes und Luthers bestimmend. Wegen der damaligen Annäherung an jene, die im Abendmahl nur ein Gedächtnismahl sehen, mußte der Vermittler nun - wie schon Zwingli selbst - im Gegenzug die Bedeutung der Sakramente hervorheben; außerdem mußte er sich dafür rechtfertigen, daß er eine interpretierende Antwort auf die zur Unterzeichnung vorgelegten Artikel [der Wittenberger Konkordie] zuließ. Grynäus verbürgt sich für Bucer, der die Zürcher nicht geringer als die Basler schätzt und ihnen Luthers Wohlwollen erworben hat; behält die Sache für sich und spricht einzig mit Myconius darüber. Plant eine Badekur. Bittet, den Brief Vadian, Theodor [Bibliander] und Leo [Jud] zu zeigen und ihn nachher zurückzuschicken.

Praestanti viro d. Heinrico Bullingero.

Legi tuam ² , Buceri 3 , Vadiani 4 epistolam, unamquamque non diligenter modo, sed iterum. Oblectat valde fides et constantia vestra in negocio Christi, quod uterque censetis nullam offensam esse tam magnam, quae vos retrahere a proposita reipublicae Christi veritate debeat. Gratias ago deo patri per Christum, quod tantum ubique iam praestantissimi roboris est, quod se non carni et sanguini tantum, sed sathanae nequitiis opponere certo possit 5 . Haec vera consolatio ecclesiae esto, cum talia nobis pectora dominus largitur. Rursus valde perturbat, quod is, qui in omni negocio concordiae, cum prae omnibus elaborarit cumque nomen et famam et omnia in periculum exposuerit et vere omnibus omnia factus sit 6 , dum ecclesiae dissidium conciliaret, apud tam praestantes viros in suspicionem tam gravem venerit. Itaque mire mihi laborat hic animus. Dominus Christus testis mihi est rem nullam hodie posse incidere, quae meum animum magis concutiat recte me reputante ecclesiae statum. Quid igitur vis, mi Bullingere, tibi scribam? Vobis quidem infixam opinionem hanc video. De Bucero autem sic sentio, sic summa sanctissimaque eius contestatione et iureiurando, quo nuper coram legatis omnibus Helvetiorum tam gravi utebatur 7 , sum confirmatus, ut hunc hominem credam in corde meo bona fide in tota causa agere ac sinistrum, praesertim erga nos, nihil moliri. Itaque hanc ipsam diu apud me epistolam expendens sic credo non ||313r. iota unum mutaturum fuisse Bucerum, si ad vos perventuram hanc speravisset, adeo mihi, quae scribuntur hic, necessitate quadam, in hac quidem causa et hoc tempore et ab illo sequestre, inevitabili scripta videntur.

Quaeso te per dominum, candidissimum pectus Bullingere, dum haec apud te dico, pro tuo more ferre me paulisper velis. Nulla res est lubricitatis et perfidiae similior quam inter dissidentes medium agere. Namque leges alicubi fuerunt, quae hoc genus hominum, quod in contentione civili non recte palamque partem alteram sequitur, tanquam perfidiosum et lubricum explodendum putarint 8 . Quam vim negocii huius dum non satis attendimus nos, parum abest, quin in eandem de Bucero suspicionem iam inde a principio concordiae huius ab utraque parte inciderimus. Fidem propemodum omnem, etiam apud suos, agendo amisit. Est autem, qui medius est, Bullingere, extremorum neutrum et utrumque tamen genus in omni negociantis naturae lege mirabile, ut, quod solum nomine careat et nullo loco rerum sit, vim tamen habeat praestantissimam et necessariam maxime, inter homines prodigium hominis ac monstrum, inter veros et falsos nec verus nec falsus, inter amicos et inimicos nec amicus nec inimicus. Vide, sic rei huius natura est. Cum partium altera Greek altera greek, utraque, quod dicit, Greek dicat, quid ille Greek obsecro, dicet? 'O [[greek]] [[greek]] [[greek]] [[greek]]. Ecce monstrum hominis, ecce hominem ex eodem ore calidum et frigidum, tepidum scilicet, efflantem ⁹ ; ecce, nisi naturam eius recte animadvertis, impostorem inverecundum. Quod autem facias? Medius est et utrumque necessario dicit.

||313v. Rursus cum partium utraque persuasione de se magna ducatur et eas ut dissidentum b repugnare necesse sit, si verum nos soli tenemus, isti errant soli, quid ille [[greek]] "Verum vos tenetis, illi non tenent" dicet? Minime; iam non medius, sed extremus est, si hoc dicit. "Verum isti tenent, vos non tenetis" -etiam hoc extremum est. Angustias mirabiles, mirabile mediarum rerum ingenium: Nec aer nec ignis est, sed calidus vapor. Nec aqua nec terra est, sed crassus vapor, nebula, fumi. Summa, imposturam diceres. Sed hoc glutinum negociantis est naturae et sese ab immani elementorum rixa ad concordiam et aequalitatem mundi reducentis et legibus suis succurrentis. Qui sese inter optimum et pessimos interposuit medium, res statim tota natura monstrifica, fuit ipsa conditione et natura sua homo deus, mox hoc nomine ceu impostor mortuus et actus in crucem est. Deinde huius vestigia secuti viri, non solum quod repugnarent mundo, sed quod omnibus omnia fierent, ipsi quoque ceu nebulones omnes habiti. "Quid ergo", inquies, "praevaricatorem ex sequestre, ex sequestratione fucum facies, ac, qui medius est, male sartam inter partes gratiam quandam solum, non etiam veritatem propositam habebit?" Minime, Bullingere; absit enim. Solam veritatem illa in natura sequestratio propositam habet, ut fiat elementis status aliquis. Sed dum media est, in statu nullo est ipsa, et est non vere, sed esse incipit et desinit esse.

Obsecro, ut in huius rei contemplationem paululum revoces animum. Certe negocium ipsum sanctius, partes circumspectiores, res acta diutius et inter testes plures est, quam ut fieri fu-||314r. cus possit hic, utcunque sint quidam, qui, dum nimis sapiunt nimisque acute cernere volunt, cernere fucum se putent, cum veritatem, id est naturam negotii huius intueri non possint. Quorum hominum sunt istae insidiae, literarum scilicet perfidiosarum depraehensio. Depraehenderunt isti, Bullingere, sese, negocium certe ac rem non depraehenderunt. Volo enim vestram - tuam et Vadiani dico, sapientum hominum - conscientiam hic appellare, animisne ac studiis, an re et causa saevius dissensum et pugnatum sit. Ego animis dico magis quam re et causa. Video enim, ut efflagraret contentio haec, cum alter alterum diris ceu pestem ecclesiae certam devoveret, quorum utrumque teste eadem conscientia vestra viros praestantes ac bonos fuisse scimus. Et hoc istis acciderat. Quid non accideret nobis homuncionibus?

Fac gliscere contentionem adhuc; fac ad te, ad Vadianum, commodissimo ingenio virum, provocatum in. Quid, obsecro, Bullingerus de suis apud Lutherum [[greek]] dicet? "Nostri in hac causa nunquam errarunt, semper ita ut modo docuerunt, recte sentiunt, affectu nullo hic ducuntur." Haec tu ibi diceres? Fac vere dici; sed quomodo haec sequester? Quomodo apud hanc partem? Zwinglius ipse non diceret, si vivat. Lutherus certe nunc tandem saepe extra aleam contentionis calore se praetervectum fatetur et ignis calorem suum paululum remittens accedere ad aera medium incipit. Iniuria summa in hac quidem, arbitror, epistola est, non ita semper docuisse nostros. Si Buceri locum spectas, nihil habet prorsus extra naturam negocii; si rem, puto credoque teipsum facile ||314v. videre, quale sit. Certe prima contentio congressioque in eo solum erat, non quid hic esset, sed quid hic non esset. Scilicet eo machinae omnes spectabant, ut papae et Lutheri errores refelleremus crassum hic aliquid statuentium et veritati intolerabile, unde etiam speciem praebuimus, quasi nihil prorsus relinqueremus. Erat igitur in inficiando nobis prima congressio tota. Quomodo igitur non secus docuimus principio, qui istud, quod nunc docemus profitemurque, non c attigimus quidem principio? Nec repugno statuisse nos semper idem, quod nunc docemus; certe non idem semper docuimus, nec contentionis studium sinebat, quod in refellendo reprimendoque adversario erat totum.

Deinde suscepimus certe partes eorum et copias nostras cum illorum copiis coniunximus, qui omnino praeter memoriam quandam umbratilem nihil relinquebant in caena, quanquam non in eam, qua illi, sententiam. Itaque non debet videri tam grave hoc, cum est dictum a mesite 10 apud partem, quod dici vere sine iniuria nostra potest. Cum enim nostri duces praestantissimi d , heros Zwinglius et vir optimus Oecolampadius, idem, quod iam profitemur, sentirent et nihil aliud, tamen non idem prorsus docuerunt. Non

enim ita ferebat contentio, ac, si docuerunt, certe magis, quod scribebant, illud quam hoc prae se ferebat. Vides enim, mi Bullingere, quam diligenter Zwinglius, divinus vir, de sacramentis libello proprio pertractarit 11 insinuare volens augustius se sentire, quam multis videretur, et illam a se suspicionem amoliri et quam augustissima signa ecclesiae reddere. Adde, quod supra negocii ||315r. huius naturam et ingenium mirabile necessitas alia Bucerum maxima in his postremis comitiis 12 circumstitit. Articuli nudi ¹³ per Lutherum ceu Lydius ¹⁴ explorandae sententiae nostrae oblati fuerunt. Sic pars Lutheri volebat, responsum nudum et rectum scilicet. Quid Greek Nudos nec obtulit nec responsum retulit nudum ¹⁵ . Nudos sciebat nobis non esse tolerabiles, longum igitur glossema addidit ¹⁶ . "O falsarium! Sic non Lutherus iusserat. Addit contra iussum partis alterius apud alteram interpretationem et eam fusam et, quantum fieri potuit, ad sensus nostros alludentem. O ambages", inquies, "et nugas!" Sed recta si egisset, dudum dissiliissemus, ac nullus fuisset agendi locus. Itaque, cum nos ad articulos ipsius sic responderemus, ut implicita in nostro responso interpretatio ipsius esset, res duae magnae apud Lutherum excusandae fuerunt: et cur interpretationem permisisset et cur responsum aliud quam simplex recepisset. Finge te missum esse, Bullingere, quomodo isthic rem utramque excusares? Quid diceres? "Profecto, Luthere, respublicae nostrae non ita nos statim audiunt. Ad deliberationem plebs tota adhibetur. Omnia timent, ne dolo circumveniantur; clamant nos defectionem moliri. Zwinglii, viri optimi, nomen et dulcis memoria tanta est, ut vel audire aliquem, qui minimum dissentire videatur, pro piaculo sit." Diceres certe multa huiusmodi ac orares Lutherum, ut imbecillitati hominum consuleret.

Illud autem, quod Vadianus putat nos vobis praelatos ¹⁷ , secus habet, si recte locum legas ¹⁸ . De populo loquitur, non de ecclesiastis e . Et noster certe hic populus saepius audivit de concordia quam vester. Per caetera ||315v. nihil epistola habet quam encomia gentis et doctorum apud vos plenissima. Et vos benevolentiam Lutheri videtis, quae si per Bucerum non est, non video, quomodo annos totos sex tolerabilis esse Bucerus illi viro potuerit. Sed ego vos missis his omnibus per Iesum Christum oro, ut, quod praeclarissimi et cordatissimi viri facitis, faciatis diligenter, ut sathanae dolis viribus coniunctis obsistamus. Ego, quod olim etiam feci, si qua in me mica est veri, pro

Bucero vobis spondeo. Ad ipsum de hac re, certus sis, nihil; tantum cum Myconio communico omnia. Ibo, arbitror, ad thermas ob infirmam valetudinem. Orabis dominum, ut ne quem meo exemplo offendam.

Vale, frater in Christo charissime.

Literas, quaeso, des legendas Vadiano, etiam Theodoro ¹⁹ et Leoni ²⁰ , et mihi remittas.

Simon f Grynaeus tuus.