[435]
Autograph: Zürich StA, E II 346, 3f und 9f (Siegelspur) Teildrucke: Blarer BW I 539, Anm. 1; Oekolampad BA II 699 (XIV), S. 380: zusammenfassende und erläuternde Teilübersetzung: Köhler, ZL II 342
[Verteidigt die] zu philosophische [Württemberger Konkordie] mit Gottes Innewohnen in Christo und den biblischen [Anthropomorphismen] über Gott. Von Christi Gegenwart im Abendmahl ist nur das «Wie» umstritten. Zwingli übernahm, wie Oekolampad, Bucer, Philipp [Melanchthon]und Luther, die [Marburger]Formel für sich, aber nicht für die [Zürcher]Kirche. Blarer glaubte daher zu Recht, damit Schnepf überwinden zu können. Entgegen Pellikans Befürchtung gab Blarer nicht zu, daß das Brot stofflich Christi Leib sei. Auch Luther behauptet dies nicht, sodaß Blarer nicht von den Lutheranern übertölpelt worden ist. Blarer berichtet vom Aufkeimen der Häresie des Savoyers [Claude d'Aliod]und wünscht Bullingers Orientierung über die Konkordie und die [Verpflichtung]der Württemberger Pfarrer auf das Augsburgische Bekenntnis. Zwick schickt Bullingers Schriften gegen die Häretiker zurück. Schreibrohre fürs Hebräische herzustellen, wie Jud wünschte, gelang Zwick noch nicht. Pellikan soll Werner [Steiner]grüßen, und dieser soll ihm nicht die Schuld an Möttelis Taten anlasten. Grüße. Ist bereit, Pellikan in St Gallen zu treffen
Bullingero et Pellicano Johannes Zvick.
Salutem.
Et nos optaremus sententiam de sacramento minus philosophicam 1 , sed quid facias? An non praeferenda est ecclesiarum aedificatio verbosis istis contentionibus - quanquam non adeo philosophica sit sententia, quin cum veritate dici queat, corpus Christi praesens esse in caena substantialiter, essentialiter, adde etiam corporaliter, modo statim addas, quo de corpore sentias, nempe non palpabili aut locali. An non deus corporaliter habitat in Christo 2 , cum tamen deus non sit corpus 3 ? Tribuit scriptura 4 deo os 5 , palpebras 6 , nasum 7 , aures 8 , imo non humani solum corporis membra, sed etiam volatilium: Sub umbra alarum ut protegat 9 , precamur, et tamen est spiritus deus 10 quantusquantus est. Nonne sic quoque dici potest: Ubi duo aut tres congregati fuerint in nomine Christi, ille est in medio illorum 11 substantialiter et essentialiter, sed non localiter, nec quantus aut qualis est. An non satis exprimunt
Briefe_Vol_04_0307 | arpa |
---|
posteriora haec verba, quam praesentiam Christi adstruam? Iam si quaeratur, corpus Christi an vere sit in caena 12 , omnes respondebunt sic esse. Qua vero de re contenditur? Scilicet de modo, et qua forma a adsit. Nunc si dicam adesse substantialiter corpus Christi in caena nullis praescriptis limitibus, fieri posset, ut suspicareris de carnea quadam corporis praesentia dictum. Hoc ne suspiceris, modum praesentiae praescribo, que scilicet sit non secundum hoc corpus b , quod est palpabile et locale, vobis c iam relinquens iuditium sensisse me Christum adesse vel in caena vel inter duos aut tres 13 iuxta spiritum. Cur igitur non praescribitur Christi corpus non esse in caena ||4 nisi spiritualiter? Sic quidam. Quaero, cur non Christus quoque dixer[it] d : «Nisi manducaveritis carnem meam» etc. 14 addideritq[ue]e : «spiritualiter» aut in caena panem porrigens f : «Hoc est corpus meum 15 , scilicet spiritualiter» aut tale quidpiam.
Hinc Zvinglius quoque hanc sententiam 16 (qua de in praesentia est quaestio) recepit ab Aecolampadio et Bucero 17 , cum audisset eandem a Philippo quoque et Luthero receptam. «At hunc modum loquendi non adferam ecclesiae meae», inquit pie memorie miles, «utcumque sententia mihi non improbetur.» 18 Quacumque ergo ratione sanctissimi illi viri, Zvinglius, Aecolampadius et Bucerus, hanc de eucharistia sententiam concordiae studio g conscripserunt 19 , pari omnino nec alia putavit integerrimus frater Ambrosius 20 et opinionem et affectus Schnepf[ii]h superari posse 21 . Tu vero, Pellicane, scribis 22 displicere tibi sententiam hoc nomine, quod nunquam concessum sit panem substantialiter 23 esse corpu[s] i domini. Sed nec Ambrosius isthuc concessit,
Briefe_Vol_04_0308 | arpa |
---|
neque ul[la] k est quaestio, sitne corpus Christi panis. Dann d[as]l wer ain recht hültze schürysen 24 . Lutherus quoque non adserit panem esse corpus aut esse sub speciebus panis 25 . Ergo, ut hac de re nichil convertitur, ita nihil quoque illusum est Ambrosio ab impiis Lutheranis, ut tuis 26 verbis utar. Multo minus cyrographo 27 hanc questionem confirmavit, hac scilicet m nunquam inter eos nata.
Porro quid nunc agatur in principis 28 ditione, non possum scire. Ex proximis vero literis Ambrosii 29 , quod ad te, Bullingerum, adtinet, sic scribit, imo omnibus nobis scriptum sit:
||9 «Sabaudi 30 haeresis non uno solum loco suppullulat. Utinam Luthe[rani] et Zvingliani compositis suis verbigerationibus coniunctis copiis ad hanc fortiter expugnandam converterentur!» Haec ille.
O quam vere hoc optat pius frater, siquidem oculatissimos nos esse oportet, ne imponant nobis humilitatis spem vagabundi isti errones. Semper enim monstri aliquid alit in ecclesia adversarius Christi.
Sequentia quoque addit:
«Bullingerum quam primum de concordiae nostrae ratione certiorem facies interim et hoc indicans, curatum a principe, ut docturis in ditione sua verbi ministris Saxonicae Confessionis formulam in caenae negotio simpliciter praescribamus 31 . Ea sic habet, corpus et sanguinem Christi vere esse praesentia in caena et distribui vescentibus 32 . Non vult hic 33 ullas moveri turbas nec feret, ut alius alium hoc nomine conviciis insectetur, sed singuli veritatem simplici sua facie contuendam exhibeant.»
Vos orate pertinaciter, optimi viri, ut cum multo fructu 34 currat verbum dei 35 .
Iuditia de tractandis haereticis remitto 36 . Si reliquam partem de locis divinitatis Christi 37 expectas, fac, sciam. Alioqui manebit apud me.
Briefe_Vol_04_0309 | arpa |
---|
Calamum haebraicum conor parare, qualem vellet Leo 38 , sed non succedit. Temptabo autem magis ac magis 39 . 10
|| Wernherum 40 salutabis mihi, tu Pellicane, quam officiosissime. Hortare tamen interim optimum amicum, ne si quid peccavit Mötelinus 41 me , culpae insimulet, quasi mihi impurae facetiae displiceant, impuriora vero non item. Dolet mihi certe, si quid ab illo, scilicet Mötelino n , gestum est, cuius non potest honestissimam rationem reddere. Ego vero rationem non reddam. In hac enim causa non me habuit authorem neque consultorem.
Theodorum 42 , sanctissimum minimeque superciliosum pectus, diutissime nobis incolumen conservet Christus.
Valete in Christo cum omnibus familiis vestris, praecipue uxoribus 43 et liberis.
Parcite lituris 44 .
Audio te, Pellicanum, brevi profecturum Sanctogallum 45 . Ego paratus sum te eo loci convenire, si diem condixeris.
Datum Constantiae, 9. septembris 1534.
Io. Zvick.