[375]
Abschrift a : Zürich ZB, Ms F 81, 336r.-337r. Gedruckt: Corr. des réformateurs III 183-186 4 ; Vadian BW V 158-160 5
Der französische Gesandte [Guillaume du Bellay]ist reformfreundlich und hat von seinem Gespräch mit
Papst [Clemens VII.]in Marseille berichtet, daß der Papst die Messe, an der ihm etliches mißfalle, nichtBriefe_Vol_04_0175 arpa
abschaffen, aber älterm Ritus anpassen könne. Über die Privatmesse, welche Vadian für einen Greuel
hält, sei nicht diskutiert worden. Ein Konzil gestatte der «lichtscheue» Papst höchstens in Italien. An der
Zusammenkunft [in Marseille]habe der Papst dem französischen König [Franz I.]einen Kriegszug zur
Zerschlagung der Zwinglianer und Lutheraner vorgeschlagen. Der König habe dies abgelehnt, werde
aber die Entscheide eines freien Konzils schützen. Frankreich ist mit Hessen und Sachsen verbündet, und
auch evangelische Städte sind mit seiner Politik einverstanden. Niemand fürchtet eine Verschwörung gegen
die Evangelischen. Zu Recht befürchtet der Papst seinen Sturz, wenn eine Synode frei nach der
Wahrheit entscheiden könnte. Fügt eine Schrift über die Begegnung von Marseille bei. Treuen Freunden
darf der Brief mitgeteilt werden. Die Epitome wird bald abgeschlossen sein.
S. Orator ille Gallicus 6 , quo de ante ad te scripsi 7 homo est eximie , doctus, fautor puritatis christianismi, sed qui tamen moderatione aliqua restaurari veterem et dignam apostolica gravitate professionem religionis cuperet. Nam curari morbum tot saeculis invectum orbi et qui corpus ecclesiae velut lepra quaedam, ut aiebat, occupavit, non nisi lente et cum moderatione appositis malagmatis posse existimabat 8 .
Locutum sese cum ipso pontifice 9 aiebat Massiliae 10 (fuit enim continuo biennio orator et legatus sui regis 11 nomine in pontificis aula 12 , ut plane mores romanenses ad unguem didicerit) ac multa de concilio, concordia ecclesiastica deque abrogandis quibusdam, quae parum circumspecte longus abusus invexit. Papam aiebat fateri in missa esse, quod displiceat; ideo commode eam haud abrogari quidem, sed limari et accommodam veteri usui adeoque meliorem reddi posse dixisse. Ego quaerebam, num de privata missa cum papa egerit, quam constet nil aliud esse quam foedum et ad lucrum institutum abusum dominicae coenae 13 . Aiebat in genere de missa disputatum esse neque hoc animo pontificem videri, qui sit abrogationem admissurus, sed ut alio ritu peragatur, permissurus. Miser enim videt 14 , quantum huic debeat, cui et opes et regnum acceptum refert. Sed quia non habet, quo defendat confessum errorem, fuco interim pergit vulpinari, ut daturus quaedam videatur, quaedam non permissurus, quasi vero ex eius nutu ac non potius scripturarum et fidei praescripto de illa abominatione 15 censendum sit. De concilio adeo se difficilem praebuit, ut, nisi in Italia suisque aut caesaris urbium aliqua celebrandum recipiatur, nullo pacto consensurus sit 16 . Qua re nimirum, quid de se suisque partibus sibi polliceatur, si ad lucem illam
Briefe_Vol_04_0176 | arpa |
---|
doctrinae apostolicae sit prodeundum et ea arbitrante definiendum, palam indicavit 17 . Lucifuga enim est pessime conscius sibi 18 . 336v.
|| Sed audi mirum: Regem primo statim congressu adortus deliberandum proposuit 19 , num paratis viribus, conscribendo milite, paranda expeditione, caesare et selectis piisque Germaniae principibus adiuvantibus Zwingliani Lutheranique opprimendi veniant, quo exempli atrocitate territi reliqui ad obedientiam romanae ecclesiae festinent et retineri religio vera vetusque possit. Nec obscure significavit ad hoc se multorum auxiliis accinctum, modo Gallus suam operam non detrectarit 20 . Ibi a Gallo responsum est non videri sibi e re pietatis aut concordiae religionis futurum, ut - quoniam e nata nuper dissensione articulorum aliquot locorumque scripturae et Zwingliani et Lutherani scripturam appellent et clamitent, nihil se magis cupere, quam ut scriptura iudice summa litis decidatur - ab hoc medio (sic aiebat ille 21 ) ad arma aut vim ullam capescendam declinare 22 . Hac enim re suspecta, dixit rex, eorum religio fieret, qui non scripturis, sed armis suam fidem tueri pergerent. Ea de re optimum factum sibi videri, ut papa libero neque ulla suspicione odibili concilio primum, quod nostrae fidei et catholicae ecclesiae consonum sit, optimorum et doctissimorum consensu excutiat et decernat 23 . Ubi id factum sit et plane iam constet, quid ceu pium et consonum ecclesiae in tantis dissensionum iurgiis synodus legitime congregata receperit, tum demum paratum se fore ad tuendum, quod hoc modo receptum decretumque extiterit, sed et ad coercendum rebelles pari studio sese nullis sumptibus parsurum.
Id papa responsum haud lubens accepit, et aliquorum suggestione ita actum negocium est, ut de rege persuadendo irritandoque multum ille spei, quanquam frustra, concoeperit. Sed immobilis ille perstitit. Quod qua causa et quorum adhibitis consiliis factum sit, iam primum liquet, quum Gallum videmus Hesso 24 et Saxoni 25 tantopere foederatum 26 . Praeterea sic attemperatum negocium, ut conscias etiam urbes, qui [!] sunt a Christo 27 rerum omnium , esse nec abhorrere a Galli conatibus vero simile putem. Tantum abest,
Briefe_Vol_04_0177 | arpa |
---|
ut quisquam admodum timeat in nos conspiratum aut contra religionem nostram illos hanc telam esse orsos, quanquam nemo in re tanta, quid liquido animis principum insideat, potest depraehendere. Certum tamen nihil papae molestius esse, quam quod timet de gradu sese repente iri praecipitatum, si ulli synodo 337r. || libertas fiat ex vero decernendi. Novit enim quibus artibus res suae creverint, nec habet pauper, quo sese defendat, si armis et factionibus cauponari infelix aliquod bellum non liceat.
Haec habui, quae ex maximis 28 illius viri propemodum ore concepta ad te scriberem. Quibus Massiliensem illum triumphum 29 coniunxi, quo te vel ocupatissimum oblectarem etiam spectro cathedra Petri digno. O tempora, o mores! 30 Sed habe persuasum tibi papae apud Massiliam egregia data verba esse neque ulli seni magis ulla in fabula illusum.
Vale et, si lubet, amicis isthaec concredito, sed fidis. Omnia enim Coricaeis b plena 31 .
Epitomen perducam ad finem brevi 32 favente domino.
Anno 1534.