[292]

Autograph: Zürich StA, E II 360, 37. Siegelspur. -Ungedruckt

Bullingers tröstlichen Brief hat er erhalten. Unterdrückung und Belästigung der Reformierten in Solothurn. Die V Orte wollen die reformierten Orte dazu reizen, daß sie den Krieg anfangen. Der Christ, im Gegensatz zum Volk des Alten Testamentes, siegt nur, indem er auf dieser Welt Unrecht erleidet und sein Kreuz trägt. Auch die Geschichte der Märtyrer lehrt uns, daß das Christentum nicht mit Waffen verteidigt werden kann: über dieses Problem wünscht sich Haller dringend eine Auskunft von Bullinger. Grüße. Erkundigt sich nachdem Fortgang der Arbeit an Bullingers Kommentar zum 1. Korintherbrief

S. Literas tuas ² consolationis plenas, charissime frater, accaepi iisque didici, quid pro contione faciundum sit hisce periculosis temporibus. Profligantur Salodori ³ contionatores, ut audio, singuli, adigitur plebs ad suffragia urbis recipienda. Interea multi sua sponte ex oppido aliorsum migrant. Qui vero in urbe sunt, ita convitiis proscinduntur, ut vix tuto in angulis suis delitescant. Klopfend und schryend inen vor den hüsern: «Verräter, kätzer.» Statt in der massen so übel, daß sy selbs, utcunque furiant et insaniant, redend, es werde nitt mögen bston ⁴ . Obtruditur nunc Bernatibus tota tragaedia, tum quod ab ipsis animati hanc seditionem ceperint, id quod papistae nimirum ogganniunt, tum a nostris, quod non solum eos deseruerimus, sed desertione fidem et verbum prodiderimus. Ecce haec est merces nostra: Quod omni cavere voluimus studio, id nobis impingitur. In seditione ipsa rumor ille per magnam agri Bernensis partem spargebatur, nos omnem movere lapidem ⁵ , ut bellum novum excitaremus. Id cum nemo vere de nobis dicere possit, non minus malum nostri nobis impingunt. Adde, quod et pontificem et Gallum, Mediolanenses, Eschentalios ⁶ , Sabaudos,

Briefe_Vol_03_0241	arpa

---

Valesianos ad arma paratos esse adversum nos omnes a palam minantur et pollicentur b , sic tamen, ut Antronii ⁷ bellum non incipiant. Sed nos sic lacessunt, ut vel ipsi cogamur pro voto illorum omnia facere et pati aut primi bello nos tueri, id quod postea in aures agri 8 susurrabunt, quo eos invitos magis reddant, qui alioqui ad bella haec inviti sunt. Vicini nostri Frib[urgenses] -mirum quam illi sitiant sanguinem nostrum. Interim senatus noster vigilat et omnia agit, ut pacis cupidissimus eam nolentibus resistat. Quodsi apud vos essent dictatores ⁹ quemadmodum olim, iam dudum omnia resciretis. Cum autem tutum non sit nec vobis nec nobis, quod omnia apud vos palam aguntur, manet eo firmior simultas.

Obsecro saepissime ad me scribas. Scio utique defectionem filiorum Israel sub iudicibus. Video subinde multis oppressos annis tyrannide gentium in paenam nimirum defectionis, a qua cum resipiscerent, deum rursum habuerunt propicium 10 . Scio, quae prophetae aliquando comminati sunt. Sed num haec omnia licet applicare nostris temporibus? Omnia siquidem ad nostram doctrinam scripta sunt, et ad exemplum rerum ante actarum admoneri non est incommodum. Sed quantum promissiones nostrae ante bellum hoc calamitosum ¹¹ plebem excitarint, ipse nosti, certe non sine iactura divini verbi, cum res longe aliter evenerit, quam verbis pro contione multi sint polliciti. Quid hic praemii nos manet? Gerte id, quod Deut. 18 [20]scriptum est. Haec certe ex ignorantia, meam quidem fateor, veniunt, quod nescimus uti tam historiis quam prophetarum minis et promissionibus. Nobis crux Christi promittitur, persecutio et impiorum in nos triumphus ¹² , Israelitis victoria, omnia bona terrae, benedictiones adeoque terra Canaan, ubi c observarint dei praecepta ¹³ . Nos, qui pie vivere volumus in Christo, perpetua persecutio manet. In mundo pressuram habituri d 14 . Confirmabantur Israelitae adversus hostes suos delectu militum, praesenti et admiranda dei victoria, tametsi fiduciae in deum interim admoniti sint. Nobis vinci ab universo mundo summa promittitur esse victoria. Nec ullo exemplo probatur, quod ego legerim, christianismum unquam feliciter armis et bello defensum. Si vera est legenda 10 millium martirum ¹⁵ , si vera sunt, quae Eusebius in ecclesiastica recenset hystoria 16 certe nos nulla , quam similis manet victoria, crucis scilicet. Decem legimus primitiva ecclesiae persecutiones ¹⁷ . Quid, si has nobis praesagirem, qui, quod ad doctrinam et externam religionem attinet, primitivae accedimus, quo et fides nostra probetur et multorum cordium cogitationes revelentur? Tu nunc, charissime frater, videris, quid in hac parte docendum sit, dum scilicet ob nullam aliam causam quam religionem sic lacessimur, ut aut a fide deficere cogamur aut bellico tumultu nos defendere,

Briefe_Vol_03_0242	arpa

---

num liceat armis uti aut hosti nos dedere, quandoquidem non omnibus datum est relinquere uxorem, patrem, matrem, liberos, agros et vitam ipsam. Ab utraque parte pro sua simplicitate urgentur multi ex fratribus et plebe, quibus difficillimum est vel ad arma ob religionem hortari vel dehortari. Contulimus haec aliquando pro colloquiis nostris, sed mihi et multis satisfactum nondum est. Audiam ergo ea in re dominum mihi per Bullingerum loquentem, ut instructior aliquando sim in functione mea exequenda nec plebem doceam, cui ipse minus fidem adhibeam vel quod ipse nondum didicerim. Obsecro igitur te per miserationem dei, quam primum liceat, me huius instituas 18 . Ante mensem alterum atque alterum effuderam in sinum tuum affectus meos, quibus cum nihildum responderis, silentio tuo video eos non esse dignos, ut ad respondendum illis occuperis. Essent adhuc alia, quae te scire vellem, sed satius est obticuisse quam quibusvis cartis committere.

Vale et me tibi commendatum amare non desinas. Valeant Pellicanus, Leo ¹⁹ et caeteri fratres. Sed num tu in Chorintiis[!] illustrandis progrederis ²⁰ ? Rursum vale.

3. decembris.

Philotatus tuus B. H.

[Adresse auf der Rückseite:]An Meister Heinrich Bullinger, predicanten ze Zürich, sinem insunders geliepten herren und fründ.