[875]

Konnte Vadians "Aphorismen" nicht durch [Johannes] Fries nach Straßburg übersenden, da der Druck noch nicht abgeschlossen ist. Auch hielte er es für falsch, aus Rücksicht auf die Konkordienverhandlungen Änderungswünsche (Bucers] zu berücksichtigen; ein unzweideutiges Festhalten an der Wahrheit kann die Einigung, wenn diese ehrlich gemeint ist, nicht gefährden und is: heute nötiger denn je. Die beigelegte Erläuterung der Wittenberger Konkordie durch die Straßburger beunruhigt die Zürcher, da sie offenläßt, ob Luther das [Erste Helvetische] Bekenntnis billigt; eher scheint alles darauf hinauszulaufen, daß schließlich das [Augsburger] Bekenntnis unterzeichnet werden soll, was Bullinger entschieden ablehnt, da in der Apologie des 10. Artikels ausdrücklich dessen Übereinstimmung mit der bisherigen [römischen] Lehre festgestellt wird. Bullinger wendet sich gegen weitere Zusammenkünfte und erklärt eine Anerkennung der leiblichen Gegenwart Christi im Sinne dieses Bekenntnisses für ausgeschlossen.

Gratiam et pacem a domino b .

Petisti, Vadiane doctissime c , exemplum Aphorismorum 1 committerem Frisio 2 nostro, quod Argentoratum primo quoque tempore perferendum curet. Verum cum über nondum absolutus sit, vacuum dimisi. Deinde si eiusmodi est concordia, quam illi moliuntur, ut sanctus ille (veritatem dico, non adulor), pius, eruditus et summa conscriptus d modestia über illam turbare queat e , inconsultum plane et te indignum me Hercle videtur tantillum mutare f in illo ³ . Nam non potest dici solida et sancta concordia, cui nocere possunt solida et sancta scripta; perversam et lubricam esse necesse est, ut libere, quod sentio, dicam. Igitur non hominum, sed veritatis ratio habenda erit. Tam plane, tam vere, tam modeste, quaecunque de hoc negotio dici possunt, exposuisti, ut nemo nisi rixator aliquis quicquam in illo desyderaverit. At ego istius nullam existimo habendam esse rationem. Mundus certe iam annis g aliquot sapere

coepit nec tam obesae naris ⁴ est, quin protinus clarum ab obscuro, falsum a vero, genuinum a supposititio discernat et verum clarumque recipiat, falsum et obscurum repudiet. Proinde oportet, Vadiane mi, veritatem proferre in lucem dare, id h quod libro illo tuo fecisti, quem omnes probi et docti probabunt, scio, licet Luthero et Bucero probetur minus, si modo eo venerint daementiae i . Tu vides multos data opera et, quia hactenus progressi sunt, metu quodam k et propter homines quosdam ea, quae exposita sunt, involvere, his autem indignari bonos omnes, muscitare nescio quid malos, gaudere in sinu et faustum expectatumque operiri finem. Necesse igitur est hos spe illa sua excutere et plane reprimere - id quod tum fiet, cum intellexerint nos justam, bonam et claram causam non deserturos -, illos vero confirmare in vero, liberare metu et retinere in offitio, ne, dum contentiosos et praefracte aberrantes lucrari Cupimus, simul et operam et impensam ludamus amittamusque eos, quos maximis sudoribus hactenus fecimus nostros. Ego sane ut si unquam, nunc maxime puto nobis opus esse constantia et ut nostri per omnia in doctrina similes nihil admittamus obscuri, dubii et quod in utranque partem abstrahi possit.

Praeterea || mitto per hunc ⁵ , quae Argentorati inter fratres acta sunt ⁶ . Quodsi ea est Lutheri sententia, quam Bucerus esse ait, liber tuus concordiam stabiliet. Si vero turbabit, iam Bucerus vel non intelligit Lutherum vel falsa nobis narrat aliumque Wittembergensibus articulis ⁷ indit sensum, quam Lutherus agnoscat. Quamvis illa quoque expositio per omnia non placeat nostris: Leoni ⁸ , Pellicano, Bibliandro, mihi l et reliquis. obscure enim narrantur omnia atque m ita, ut adversarii quoque singula pro se exponere possint. Imprimis autem offendit illud, quod Bucerus ait Lutherum nihil postulare a nobis, nisi n quod prius o scripserit Oecolampadius ⁹ , quasi vero in Basileiensi confessione 10 hoc ipsum non simus professi p . Si vero probat hanc, quid opus est novis articulis? Proinde non satisfecimus confessione Basileiensi. Praeterea, si placet Oecolampadii sententia, cur a Bucero revocationem petiit Lutherus idque propter epistolare 11 ? An non in hoc ipso ultimus ille Oecolampadii extat dialogus q , quem isti iam r non semel in expositione articulorum citant ¹² ? Haec me, Vadiane mi, sollicitum et plane perplexum efficiunt, ut misere metuam, ah in hac compositione monstrum ¹³ agique lubrice nobiscum, imo Lutherum longe

aliud sentire s , quam isti ipsum t sentire aiunt. Quid enim multis erat opus, si negotium tam est planum, quam videri volunt? Cur non planis edicunt verbis, an u Lutherus Basileiensem ferre possit confessionem v ? Quid opus est articulis novis w ? Prius sancta fide pollicebantur confessionem Basileiensem doctis satisfacturam, nunc vero neglecta ea proferuntur nova x et y denuo de novo consultatur , conventu. Et quis tandem finis conventuum, confessionum, conscriptionum, articulorum et subscriptionum? Scio nec fallor z : ubi subscripserimus confessioni et apologiae aa Saxonicae ¹⁴ . Das ist äben die schön brut ¹⁵ , die man also verbutzt ab16 und umb die man mitt so ac hofflichen 17 tritten dantzt. planis nanque verbis in fine articulorum scribunt: "Cum profiteantur omnes ad se iuxta confessionem et apologiam ||principum evangelium profitentium in omnibus articulis ae sentire et docere velle" etc. ¹⁸ Caeterum in apologia articuli 10. iactitant caesaream maiestatem ¹⁹ nihil improbare in articulo eucharistiae af20 . Coniice ag autem, qualis sit is articulus, in quo nihil desiderant caesaris monachi et ah theologi ai ! Deinde ak palam fatentur eo loci se receptam hactenus opinionem tueri al21 am . Quodsi mihi non credis, lege apologiam articuli 10., et videbis istos asserere corporalem Christi in pane praesentiam an Non possum igitur non metuere ao periculum et de quibusdam suspicari, quod in discrimen nos abducere cogitent ap . Cedam ego non his tantum, sed omnibus, quantum potero; interim de vero, aequo et bono nemini vel tantillum ar aq largiar , obscuri recipiam nihil, conventum posthac as egre adibo ullum. Quo enim convenitur plus, hoc a vero et simplicitate pura receditur longius. Ego praescriptis divinis adhaerebo, confessionem Basileiensem, Augustini super hac re sententiam, Zvinglii, Oecolampadii et Vadiani scripta agnoscam; corporalem Christi at praesentiam, quam confessio Saxonica fatetur, nunquam agnoscam, receptam au

au hactenus de praesentia Christi opinionem av execrabor, quoad spiritus hos regent artus.

Haec ad te dare volui, fratrem et dominum mihi longe charissimum. Tu pro fratris offitio, sicubi erravero aut sensero praefractius, monebis libere aw et valebis.

Tiguri, 6. augusti 1536 ax .

H. Bullingerus tuus.

[Adresse auf der Rückseite:] Doctori loachimo Vadiano, Sangallensi consuli prudentissimo, domino suo observando.