[847]

Oswald Myconius an
Bullinger
Basel,
16. Juni 1536

Autograph: Zürich StA, E II 343, 111r.-v. (Siegelspur) Teilübersetzung: Hanhart 52

Dankt für Briefe [Nr. 841. 843] und äußert Besorgnis über die Zwietracht der Eidgenossen. Diese könnte, wie Briefe aus Württemberg und Esslingen sowie eine vor Jahren gehorte Bemerkung befürchten lassen, von Kaiser Karl [V.] und [König]Ferdinand [I.] zum Vorwand für ein Eingreifen genommen werden. Auch die Bauern, die aus den Gegenden am Rhein auf brechen, stoßen Drohungen aus; vielleicht kann aber die göttliche Strafe noch abgewendet werden. Mag die Kirchenordnung der Württemberger auch Bedenken erregen, so sagt man doch, diese lebten treuer [als die Eidgenossen] dem Evangelium nach. Auch in Straßburg stehen die Schweizer und ihre Lehre von den Sakramenten bei manchen Leuten in schlechtem Ruf Der Führer der neu aufgetretenen Täufer hat sich dorthin begeben; Myconius hat Mitglieder des Rates von der Angelegenheit unterrichtet. Gratuliert [Hans Rudolfi Lavater [zur Wahl in den Rat]. [Die Walliser]werfen [Konig Franz I.] vor, lutherisch geworden zu sein. Der [Wittenberger] Konvent und die Türkengefahr beunruhigen auch Myconius. Bittet Bullinger, sich für eine Besserstellung Konrad Geßners einzusetzen; dieser kann für Zürich noch von großem Nutzen sein. Myconius und [Grynäus]werden sich Johannes Fries' annehmen. Grüße.

S. Vel hoc mihi solatio est, quod video te de turbis praesentibus mecum sentire et de malis aeque dolere 1 , deumque in hisce unicum statui debere refugium. Qui deum habet, adversa non horret. Huic sit laus et gloria, quod suos in tribulatione per auxilium suum tam fideliter invisit. Ago vero tibi gratias, quia scribendo, quae vel usui sunt vel scitu digna, me nunquam non exples. Constantia nanque tuorum mirifice me delectat 2 ; tum admodum est utile nosse Quinquepagicorum discordiam 3 , quamvis inde parum voluptatis acceperim, utpote propter quam commune malum in nos divinem. Discordia est enim, ut scis, inter Helvetios propter fidem, discordia item propter aurum principum, discordia circa sanum intellectum scripturae; hic etenim catabaptistae nobiscum dissentiunt. Quid boni putas ex tot discordiae speciebus eventurum?

Semel ex Wirtenberga superioribus diebus venerunt literae 4 bellum minitantes Bernensibus a caesare 5 . Dum haec scribo, veniunt ex Eslinga ad me, quae sic habent 6 : "Die von Basel sind mir so lieb, das ich gern wölt, daß sy durch das mittel, wie ich vernim, sy hebend gworben an k[önigliche] m[ajestä]t wider ans rich gnummen werden 7 , möchtent entfliechen zukunftige straff und

1 Myconius antwortet auf Bullingers Briefe vom 9. und 12. Juni (oben Nr. 841 und 843).
2 Gemeint sind die Maßnahmen Zürichs gegen das Reislaufen; s. oben Nr. 838, 8f; 841, 37-45.
3 Siehe oben Nr. 841, 31-36.
4 Ein Brief dieses Inhalts an Myconius ist nicht erhalten.
5 Kaiser Karl V.
6 Auch dieser Brief ist verloren.
7 Zur Basler Gesandtschaft an König Ferdinand I. und zu den sich daran anschließend Gerüchten vgl. EA IV/1c 714 und oben Nr. 730, Anm. 34.

unglück, so gwüslich mit der wil 8 über ein eidgnosschaft gott schicken wirt." Hoc igitur expectandum, non quod isti minitantur, sed quod nos commeremus. Ante 20 annos ex Roterodamo audivi de Carob et Ferdinando, qui contra nos nihil expectarent nisi occasionem. Et nisi Gallus 9 vel Turca 10 vocet alio, per oblatam occasionem discordiarum bellum et excidium pro foribus est. Novi Gallum, qualis sit; nihilominus et illud novi, quam hostiliter sit adfectus Hispanus 11 contra Helvetiam, Bohemus 12 contra Tigurinos, ambo contra evangelium.

Proficiscuntur quotidie per octo iam fere dies agricolae cum vexillis ex Sungaudia, Alsatia, Brisacogea, quatuor oppidulis Rheni, e ditione marchionis 13 tanto numero, ut muscis possint aequiparari. Iactant hi: "Si fortuna faverit, nisi Schwiceris occupatis non redibimus domum". Ego quoties tumultum hunc consydero, non invenio requiem, donec ad dominum me confero. Ocio nos interim vacamus; mallem esse negociosissimos ad dominum ex corde dies noctesque clamando, bonis consiliis insistendo, in timore dei victitando, ne quando nos imparatos hostis obrueret. Verum quid optando conficimus? Agamus, qui verbo praesumus, quae partium sunt nostrarum, exemplo et adhortationibus; qui scis, an forsitan deum placabilem inveniamus?

Caeterum, quicquid nos sentiamus de Wirtenbergensi ordinatione 14 , per literas quidam 15 exprobrat aliud evangelium se apud illos invenisse quam apud nos; tam diligens sit populus in audiendo verbo, tam benignus in hargiendo pauperibus - sed ex bonis ecclesiasticis -, tam officiosus erga praedicatores evangelii. Quamobrem etiam minitatur malum instare nobis propter ingratitudinem nostram.

Argentinenses quidam 16 nos velut insanos circa sacramenta domini accusant. Adeo nanque nomen Helveticum est exteris invidiosum, ut evangelium etiam syncerissimum, quod a nobis praedicatur, sordescat illis. Qui fieri posset enim, ut rem clarissimam non viderent? Sed adfectus ille plane caecos reddit. Nisi dei sumus igitur, destituimur ab omnibus.

Primarius e novis catabaptistis 17 descendit Argentinam. Rem omnem exposui certis quibusdam e senatu. Spero recte cessurum id, quicquid est.

Lavetero gratu-|| 111v. lor 18 et piis omnibus optoque, ut dignitas illa statui reipublicae Tigurinae ac evangelio cedat in bonum.

8 allmählich, schließlich (Grimm XIV/I 1 802).
9 König Franz I.
10 Sultan Suleiman I.
11 Karl V.
12 Ferdinand I.
13 Aus dem Sundgau, dem (Elsaß), dem Breisgau, den vier Waldstädten am Rhein (Waldshut, Laufenburg, Säckingen und Rheinfelden; s. HBLS VII 369f) und aus dem Herrschaftsgebiet des Markgrafen Ernst I. von Baden-Durlach. — Zu den kaiserlichen Werbungen nördlich des
Rheins vgl. PC II 375, Anm. 3; EA IV/1c 709 c4 (dazu das Schreiben von Johannes Haab und Hans Edlibach vom 29. Juni aus Baden, in: Zürich StA, A 166. 2). 735 a. 749 h.
14 Vgl. oben Nr. 835, 5-9; 841, 53-61.
15 Der Absender des (nicht erhaltenen) Briefes ist unbekannt.
16 Unbekannt.
17 Unbekannt; vgl. oben Nr. 835, 42-57.
18 Zur Wahl Hans Rudolf Lavaters in den Kleinen Rat s. oben Nr. 843,2-6.

De Sedunis 19 vera scripsi. Possem multa adiicere, si tempus esset. Unum addo, quo nonnihil te liberem: Odio mirifice Gallum prosequuntur, quod sit factus Lutheranus, ex quo facile intelligis, an ad Bernenses an ad Quinquepagicos inclinent.

Conventus et Turca, de quibus scribis 20 ex aequo me adficiunt.

Unum praeterea velim, tecum perpendas, mi Bullingere: quam male agatis, quod Gesneri ingenium sic perdi sinitis in ludo literario 21 . Tale nanque est, ut profecto admirer, et admirantur omnes, qui norunt, docti. Fuit hic ante dies aliquot, herbatum exierat cum medicis quibusdam Grynaeo comite una cum multis adhuc; sed nemo erat, qui non male de Tigurinis loqueretur, quod incultum illud permitterent. Vides, quonam tendat, et eo usque iam profecit, ut paucissimis annis posset prodesse civitati et honori esse. Tu spectator ingeniorum paucis persuadebis, si volueris, ut illi subveniatur. Dolet mihi profecto, quod in tanta paucitate ingeniorum excellentium illud non aliter fovetur. Hisce nihil aliud ego quam te excito, ut bonum consyderes, quod inde queat exurgere, si excolatur, perniciem vero, si sic dimittatur.

Frisium habebimus commendatum 22 vel tuo nomine.

Vale cum uxore 23 et liberis 24 semper et Utingero nostro.

Basileae, 16. iunii anno 1536.

Os. Myconius

tuus.

[Adresse darunter:] Domino Heinricho Bullingero, evangelistae Tigurinorum, fratri in domino charissimo suo.

19 Sitten (Kt. Wallis); s. oben Nr. 842, 28-40; vgl. oben Nr. 843,7-11.
20 Siehe oben Nr. 843, 12-22.
21 Konrad Geßner konnte zeitweise seine Studien kaum noch fortsetzen, da er, anscheinend wegen seiner unüberlegten Heirat, als Lehrer auf der untersten Schulstufe eingesetzt wurde und nur ein
kleines Stipendium erhielt; s. Hanhart 42-52.
22 Bullinger hatte Johannes Fries an Myconius und Grynäus empfohlen; s. oben Nr. 843, 23-29.
23 Anna, geb. Adlischwyler.
24 Siehe oben Nr. 744, Anm. 34.

Projektseite
Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung