[785]

Hat Bullingers Rede über die Prädestination und den freien Willen, die dieser ihm und Matthias [Hirsgarter]zugeschickt hat, erst überflogen, halt sie aber für das Beste, was zu diesem Thema je geschrieben wurde, da Ubeltätern keine Möglichkeit gelassen wird, ihre Sünden mit der Notwendigkeit des Schicksals zu entschuldigen; Zwinglis "De providentia"hingegen wäre besser ungedruckt geblieben. Die Veröffentlichung dieser Rede ist Bullinger trotz semen Bedenken der Wahrheit schuldig. Dies ist nicht als Schmeichelei, sondern als Ermutigung zu verstehen.

Gratiam et conscientie pacem per Christum.

Orationem, quam de providentia divina, gratia ac libero arbitrio superioribus mensibus istic ad fratrum a congregationem habuisti magna nimirum omnium cum admiratione tum applausu atque nuper nobis transmissam 1 , legimus

uterque, ipse et Mathias ² , sou, quando ita praecepisti ³ , ego mehercle mox atque esset reddita, rerum capita excurrens primum, ut solemus, que nos impendio delectant quorumque nos admiratio tenet vehemens. Placet gustus mirifice libri iam veluti per transennam ⁴ conspecti, quo invitor, cum plus ocii nactus essern postera die, ut totum me ac unice huic disputationi cum iudicio legende dedam, quam tum etiam pro mea parvitate ad vivum usque reseco (quod aiunt ⁵ ) diutius immorans, singula exactius pensiculatiusque excutiens. Deum immortalem, dici non potest, quantum placeant omnia. Greek hominem felicem ac ingenium plane divinum! Dispeream, si quicquam hactenus b in hoc genere disceptationis ac laboryntho humane fere industrie inexplicabili a c quoquam profectum sit, quod vel tantillum conferri possit iis, que in hac difficultate d ingenii tui ager fertilis ac fecundus in piorum usum produxit, sive veritatem spectes ipsam sive simplicitatem sive claritatem, ordinem, disserendi modum ac negotii moderationem argumentave scripture, quibus omnia dilucide ac firmiter tua corroboras. audivimus hactenus pessimum quemque sibi blandiri ac sua praetexere malefacta sempiterna illa ac indeclinabili rerum serie, quam nos providentiam, Greci Greek vel Greek vocant, per quam necesse sit fieri, quicquid futurum est, veluti istud a plerisque, nescio imprudentius an perniciosius, subinde in vulgus sparsum est. Quo factum est, ut peccatis revincti ad providentie necessitatem perfugiunt tanquam in aliquod fani e asylum, et quae pessime patrant, ea non sue temeritati, sed fato accepta referenda existumant. Ita equidem f nulla moderatione negotium hoc providentie etiam a magnis viris transigi conspicimus, ut neminem non sua hac obscura ac plane ancipiti disputatione peiorem reddiderint. Non desunt praeterea, qui pari incogitantia de humani arbitrii servitute scripserint ita, ut videantur propemodum homini adimere omnem prorsus conatum ac bene beateque vivendi studium. Atqui prodeat nunc aliquis, qui dicat hic vel in quoquam numinis elevari potentiam atque divine maiestati vel tantillum adimi aut rursusque queratur per tuam disputationem cuiquam praeberi licentius peccandi occasionem, ita pulchre, vere ac pia quadam prudentia negotium istuc intricatum moderatus esse videris. Materia hec iam olim philosophorum, deinde theologorum etiam cum veterum tum recentium ingeniis facessit negotium, sed maiori, ni fallor, negotio quam fructu. Velim mihi ex multis unum saltem produci, qui hic non alicubi impegerit, nedum faede hallucinatus. Proinde nemini vere docto ac pio indignum videbitur, sicubi g te palam dissentiri intellexerint a magnis viris nomine et eruditione claris. Optarim Zvinglii De providentia libellum ⁶ vel non scriptum vel non editum. Exempla enim - si non alie cause - nimis feda obscuraque, quibus hic utitur, obscuritatem merebantur

potius quam lucem. Cum fido ago homine; neque enim apud quoslibet hoc ipsum effutirem, ut quidem nimis Zvingliani esse videntur.

Ceterum, ut ad h te redeam, adhortor humanitatem tuam, oro atque obsecro per Christum, ut, que nobis exhibuisti, orbi communicare digneris. Et laudem et gratiam praemagnam, crede mihi, merebitur hic tua clara, simplex ac dilucida in re tam obscura ac propemodum inexplicabili dissertatio, quantum nullum opus ante hoc in lucem emissum tua industria elaboratum. Veruntamen haud me clam est, quid reformides, ut opus adeo utile hacque tempestate plane necessarium omnibusque numeris absolutum ⁷ tam diu supprima[s]i Atqui iubeo esse te animo otioso, quando mehercle hic nihil est pericli, quod tantopere a editione abhorreas. Propitios habebis omnes vere pios, qui te vindicabunt a morosis quibusdam hominibus, qui a sententia, quam semel emanciparunt, egre se avelli patiuntur. ||75v. Adeoque veritatem ipsam habes a parte tua stantem strenue pro te dimicaturam. Magni ego arbitror esse animi, si quem non pudeat vel a summis dissentiri viris, si idipsum veritas omnibus rebus anteferenda suaserit, magis siquidem veritati quam fame studendum. Memineris item, quanto maiori animo honestatis fructus in conscientia quam in fama reponatur; sequi enim debet gloria, non appeti ⁸

Vale, idque salubriter ac diu incolumis, virorum optime ac amicissime. Neque tibi persuadeas hec abs me animo adulatorio scripta, a quo vitio natura quadam semper abhorrui. Potuissem profecto tibi maius quiddam tribuere, si non vererer te offendi plurimum meque tibi in suspicionem venire assentationis, quod per conscientiam meam vitium odi angue peius ⁹ . Sed quod res l erat, contestari visum est, ut animum adderem in publicum emittendi, quae parata sunt piis ac impiis fere mire profutura. Pii m , si quid boni faciunt, totum hoc ascribant divine benignitati, cui debemus et hoc ipsum, quod sumus 10 ; impii ac peccatores impietatem suam sibi imputent. Denuo vale ac Lutium tuum ama vicissim n , qui te amat effusissime.

Anno 1536, octavo iduum aprilium.

H. Lutius.

[Adresse darunter:] Clarissimo viro Heinricho Bullingero, Thigurine ecclesie antistiti primario, fratri charissimo.