[466]
Bullinger an
Martin Bucer
Zürich,
28. Oktober 1534
Abschrift Johann Jakob Simlers a : Zürich ZB, Ms S 37, 25.
UngedrucktGibt Myconius, der sich erkundigt hat [Nr. 457], [im Brief Nr. 467] ein positives Urteil über Bucers
[Bericht] an die Münsterer und die darin enthaltene Abendmahlslehre: Leben und Gerechtigkeit kommen
allein aus Glauben; zum Wort fügte Gott sichtbare Zeichen der unsichtbaren Gnade; in Brot und Wein
empfangen allein die Gläubigen Christi Leib und Brot; die Gnade ist nicht an die Sakramente gebunden,
die ohne Glauben nichts sind. Somit setzt sich Bucer entgegen früherem Verdacht nicht überall den
Zürchern entgegen. Dunkle Ausdrücke können mild interpretiert, aber für viele gefährlich werden. Sie
entspringen seinem lobenswerten Konkordieneifer, während Luther stur auf der sinnlich wahrnehmbaren
Gegenwart beharrt. Schnepf habe den Hessen von Blarers Lehränderung berichtet. Blarers Inkonstanz
verdrießt. Luther werde gegen Bucers «Defensio» wie zuvor gegen die Frankfurter das fleischliche Essen
behaupten; auf Pellikans Brief habe er hochmütig eine Antwort verweigert. Teilt das an Blarer geschickte
Bekenntnis [Nr. 463] mit. Bucers «Defensio» gefällt sehr bis auf die schriftwidrigen und daher
zu streichenden Zugeständnisse an jene, die Heilige anrufen und glauben, daß Gott der Heiligen wegen
Gutes schaffe. Vermißt in Augustins «De cura pro mortuis agenda» die Einfachheit. Dankt für die Bemerkungen
[Nr. 443] zu seinem «De testamento»; die deutsche Fassung ist an einigen Stellen erweitert,
beigefügt ist seine «[Assertio] de utraque in Christo natura», in der er ähnliche Kirchenväterstellen wie
Bucer benutzte. Schreibt an [Kommentaren zu]Paulus-Briefen wie auch Bucer. Grüße.
Domino Martino Bucero, fratri in domino carissimo.
Nescio, quid scripseris Myconio 1 frater in domino venerande. Is certe exquisitia
,
diligentia nuperis perquisivit literis 2 , ecquid mihi in tuo illo ad Monasterienses
Annehmung der Waltalinger Ulrichen zu
bürgern in Zürich, so auch ihren übrigen
Schicksalen und insbesondere von der
Einrichtung des Ulrichschen Familien-Fonds
... gehandlet wird...».
Als Besitzer
von Bullingers eigenhändiger Abschrift im
18. Jahrhundert kommen am ehesten in Frage
die Professoren Hans Jakob Ulrich, Vater
(1683-1731, veröffentlichte in seinen von
ihm herausgegebenen «Miscellanea Tigurina,
edita, inedita, vetera, nova, historica,
theologica...»,
Zürich 1722-1724, mehrere
Bullinger-Briefe) und Sohn (1714-1788),
Hans Kaspar Ulrich (1692-1745, Pfarrer in
Altikon, schenkte 1740 der Stadtbibliothek
zwei Bullinger-Schriften, heute in: Zürich
ZB, Ms D 149), vielleicht auch der oben erwähnte
Fraumünsterpfarrer oder Antistes Johann
Rudolf Ulrich (1728-1795), vgl.
HBLS VII 116-120; Pfarrerbuch 575-583;
Katalog der Handschriften der Zentralbibliothek
Zürich, II, neuere Handschriften seit
1500, hg. v. Ernst Gagliardi und Ludwig Forrer,
Register von Jean-Pierre Bodmer, Zürich
1931-1982, Reg.
libello 3 placuerit. Se enim illum hactenus non vidisse. Proinde
conscripsi ego collegique ex illo quaedam 4 , quae mihi non probari non potuerunt
5 . Videntur autem ea istiusmodi esse, ut totam in se summam doctrinae
tuae de sacramento contineant:
Vita omnis et iustitia vera ex fide sola est 6 . Haec ut in unum deum tendit,
sic divinis nititur promissionibus 7 . A promissionibus ergo auspicatus est
semper dominus salutis negotium. Quod et more hominum b nobis proposuit.
Homines porro solent verbis signa addere, qualia sunt arrha 8 in matrimonio
et consertio manuum 9 in contractibus 10 . Iccirco deum quoque verbis
et promissionibus suis addidisse signa bonitatis veritatisque suae testimonia
et visibilia Verba 11 . Hinc vulgo illud pertritum c iactari: «Sacramentum est
invisibilis gratiae visibile signum.» 12 Visibilia ergo signa in coena esse panem
et vinum, at invisibilia redemptionem per Christum partam, corpus et
sanguinem domini 13 , quae fidelibus a solo Christo divina offerantur sive
exhibeantur virtute, a ministro autem ministerialiter 14 et a sanctis mente
,
percipiantur spiritualiter. Non quod gratia sacramentis alligata sit aut quod
per haec ceu instrumenta et canales etiam iis infundatur, qui sine fide signis
participiant 15 . Error enim turpissimus est docere gratiam in sacramentis esse,
vel ipsa secum afferre gratiam 16 sed
, quod sacramenta sine fide nulla sint
quodque sola fides sacramentorum vere participes efficiat d et quod deus per
nostra etiam operetur ministeria 17 . Quo illud pertineat quod scriptum est:
«Fides ex auditu, auditus autem per verbum dei» [Röm 10, 17], item: «Surge,
baptizare et ablue peccata tua invocato nomine Iesu» [Apg 22, 16], item: «Sic
nos aestimet homo, ut ministros et dispensatores mysteriorum e dei» [1 Kor
4, 1] etc. 18
Haec sunt, quae mihi non placere non potuerunt quaeque animo meo suspicionem
exemerunt f iam olim de Bucero sinistre conceptam 19 . Videor
enim videre Bucerum nobis non omni parte, quod aliquando misere timueram,
adversari 20 . Sunt tamen in opere illo 21 toto, quae pro studio illo tuo,
Bucere, quo inter dissidentes 22 concordiam sarcire meditaris, licentius,
paullo obscurius et nonnihil ambigue dicis. Cuius generis sunt exhibere, offerre
g , uniri, naturaliter, corporaliter et alia nonnulla 23 , quae me quidem
non offendunt, qui videre mihi videor persuasumque habeo te in summa
sententiae a nobis non dissidere h . Neque tam sum stupidus, ut illa non norim
mitius interpretari. Utinam nostro seculo, in quo haec incruduit i pugna,
ad talia non offendantur simpliciores! Qui et k frequentius, ut nosti, impingunt,
cum l in veterum lectionem nonnunquam incidunt. Equidem non potui
non probare sanctum illud tuum studium, quo dissidentes componere
quaeris. Interim nunquam non timui conatum illum tuum foelici successu
cariturum. Novimus enim Lutherum simul et praeduri et intractabilis ingenii
hominem esse. Perget ille, vereor, substantialem, palpabilem et sensibilem
praesentiam asserere omnesque proscribere 24 , quotquot hoc crasso loquendi
genere uti noluerint. Utinam vere credat et syncero fateatur ore, quod tu
eum sentire ais, Bucere!
Audio Schneppffium Hessis suis cum gratulatione et epinicio scripsisse 25
Blaurerum in suam descendisse sententiam 26 Sunt istic
. aliquot viri boni
veritatisque studiosi 27 , quos male habuit Blaureri quae ipsis videbatur inconstantia
sive imprudentia. Vides, ut isti nobiscum sentiant, si vera modo
sunt, quae rumore didicimus. Imo vereor, ne ipse Lutherus tibi quoque venenatum
impacturus sit dentem propter nuperam illam tuam Defensionem
adversus m Abrincensis calumnias 28 . Nosti, quae olim contra ministros
Francfordienses et Mummummeros n ediderit 29 , quid iactant, quomodo urserit
in coena omnia esse carnalia, utpote in qua ipsa domini caro edatur realiter
o ore corporeo etc. 30 Conradus Pellicanus, vir, ut nosti, mitissimus et
modestissimus, ante menses aliquot Lutherum p amicissimis salutavit literis
31 , dogmatum nostrorum honestissimam mentionem fecit, amicitiam petiit.
At is optimum senem et de literis et pietate optime meritum ne verbulo
quidem dignatus est, imo non sine fastu tabellioni q respondit doctiorem se
esse, quam qui ab eiusmodi hominibus doceri velit 32 .
Sed ne occupatum multis detineam, subiicio iam confessionem nostram,
quam 22. octobris Blaurero mittebam 33 ut tu ex illa
, aestimes, quomodo nobis
defensio tua placuerit. Est autem talis: «Quod r sanctae memoriae Huldrichus
Zvinglius [...] Haec nostra est confessio s .»
Huic appendi in epistola ad Blaurerum: »Atque haec est illa mea brevis de
hoc sacro confessio, imo non mea tantum, sed et omnium nostrum, qui t Tiguri
Christum praedicamus, [...] anniti laborareque conveniat u .» Haec ad
Ambrosium hactenus.
Ex quibus facile coniectabis, ut nobis placuerit defensio illa tua 34 , quam
hodie demum visu verius percurri, quam acie ingenii satis alias obtusa expendi
35 In
. qua non omnino placuit, quod E 3 de iis, qui absque ullo iussu et
exemplo scripturae divos, ut pro se orent, invocant, scribis, nisi id de quibusdam
intellexeris veteribus, non nostri seculi hominibus 36 . Quamquam ne in
veteribus quidem probari queat, quod absque iussu et exemplo scripturae
factum est. Constat sane divos hodie contra iussum et exemplum scripturae
invocari. Optarem ergo eam sententiam intermissam simul cum illa, qua asseris
deum propter divos aut in gratiam divorum multa facere 37 . Quae etsi
fideles aliquo modo intelligant, impii tamen sibi ianuam ad divos colendos
apertam 38 putabunt v . Fides sane docet deum omnia nobis et facere et bona
conferre propter Christum 39 . Isaias quoque clamavit w : «Abraham nescivit
nos et Israel ignoravit nos, tu autem, o deus, es pater et redemptor noster»
[Jes 63, 16]. Interim non nescio, quam hic se torserit Augustinus in libello
De cura pro mortuis agenda 40 . Ego vero in hac caussa simplicitatem magis
exosculor, quam non infeliciter ab initio huius caussae exequebaris. Fers nimirum
aequo animo amice monentem x , qui tibi, frater venerande, maximas
ago gratias de iis, quae nuper scribebas 41 de libello nostro, quem scripsimus
De testamento 42 . Auximus eum nunc nonnullis in locis atque Germana lingua
illum vulgavimus 43 , ut vides. Addidimus ea, quae De utraque in Christo
natura 44 adumbravimus. In cuius calce quaedam de eucharistiae negotio invenies
ex iis ferme excerpta patribus 45 , quibus tu in tua usus es defensione 46 ,
ut alter ex altero mutuasse videri possit.
Vale nunc nec desine me quo cepisti amore complecti. Scribo in aliquot
Paulli epistolas 47 . Audio te quoque idem moliri. Quid agas nescio. Scio interim
te quaedam in Roma[nos] Pauli vulgasse 48 . Id si verum est, ea legere
cuperem. Iterum vale.
Tiguri, 28. octobris.
Salvum te vult Leo 49 , Pellicanus, Theodorus 50 Battus 51 et fratres
, reliqui.
Salvos volumus Capitonem, Hedionem, Bedrottum, Dasypodium et ceteros.
1534.
H. Lavaterum commendatum habe.
H. Bullingerus tuus.