Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

36

JOHANNES OEKOLAMPAD AN
BULLINGER
Basel,
4. Oktober [1530]2

Autograph: Zürich StA, E II 335, 2052 1 fol. S., sehr gut erhalten, mit Siegelabdruck Gedruckt: Johann Jakob Herzog, Das Leben Oekolampads und die Reformation der Kirche zu Basel, Bd. II, Basel 1843, S. 300-302; Oekolampad BA II 785

Auf Bullinger: Wunsch gibt er eine Auslegung von Joh 14,9.

Salve in Christo, mi frater.

Vigilii libros 3 legi et approbavi semper. Miror a autem, quare petas a me exponi istud: «Philippe, qui videt me, videt et patrem meum» [Joh 14,9], quum antea a multis declaratum sit 4 Porro dum fateris triadis unitatem, intra metam, quam et ipse amo, me contines. Certum est Christum non de corporali visione loqui; pater enim, quum spiritus sit b5, carnalibus oculis non videtur.

a am Rande von fremder Hand: Joh. 14, versus 9.
b sit übergeschrieben.
1 Johannes Oekolampad (Husschin), 1482-1531, Basler Reformator, s. Oekolampad BA; Ernst Staehelin, Das theologische Lebenswerk Oekolampads, Leipzig 1939. —QFRG XXI; Hans Rudolf Guggisberg, Art. Oekolampad, in: RGG IV 1567f; Erwin Iserloh, Art. Oekolampad(ius), in: LThK VII 1125f; Schl. 16529-16567. 57258-57262. —Mit Oekolampad ist Bullinger bereits am 27. Oktober 1525 bekannt geworden (HBD 10, 5-7); die näheren Umstände dieser ersten Begegnung sind nicht bekannt. 1528 nahmen sie beide an der Berner Disputation teil, wo sich ihre Beziehung zweifellos vertiefte (ABernerRef 1465. 1466; Pestalozzi 52). Bullingers Schriften «De origine erroris in negotio eucharistiae ac missae» (HBBibl 10) und «De origine erroris in divorum ac simulachrorum cultu» (HBBibl 11) sind wahrscheinlich beide auf Betreiben Oekolampads 1528 und 1529 in Basel gedruckt worden (Staedtke 289f); Lavater 7v. berichtet, daß Bullinger in diesem Zusammenhang eine Reise zu Oekolampad unternommen habe. Die beiden trafen sich auch 1530 an einem Theologengespräch in Zürich (s. Oekolampad BA II 1024). Rückblickend in seiner «Vita» (HBD 128, 18), zählt Bullinger Oekolampad zu seinen intimsten Freunden. Oekolampad übte auf Bullingers Abendmahlslehre einen nicht unbedeutenden Einfluß aus (s. Staedtke 249.254.287f).
2 Die in der Vorlage fehlende Jahreszahl kann durch eine Bemerkung Bullingers zu Joh 14,9 in seinem «Scholion in Evang. loannis» (1530) ergänzt werden: «Huius lectionis et sententiae nobiscum etiam est lo. Oecolampadius, qui in epistola, quem ad nos scripsit 4. Octob. 1530, sic habet.. .» (Zürich ZB, Msc F 11, 224r.).
3 Gemeint ist zweifellos Vigilius von Thapsus (etwa 500), dessen «libri quinque contra Eutychetem» (MPL LXII 95ff) Bullinger 1539 herausgab (HBD 27, 25; HBBibl 113). Bei diesem Werk handelt es sich wahrscheinlich um die pseudovigilianische Schrift «De trinitate libri duodecim» (MPL LXII 237ff); diese war 1528 in dem von Johannes Sichard in Basel herausgegebenen «Antidotum contra diversas omnium fere seculorum haereses» unter dem Namen des Athanasius erschienen. Das dritte Buch behandelt vornehmlich die Stellen aus Joh 14, s. Oekolampad BA II 785, Anm. 3.
4 Den Anlaß zu dieser Anfrage Bullingers gab wohl die Ausarbeitung seiner Evangelienkommentare, mit der er damals beschäftigt war (HBD 20,7f); die Scholien zum Johannesevangelium, in welchen er die von Oekolampad erhaltene Auskunft tatsächlich benützt hat (s. oben Anm. 2), beendete er am 13. November 1530 (Zürich ZB, Msc F 11, 258v.). Es ist darum eher unwahrscheinlich, daß seine Anfrage durch das Gespräch zwischen Oekolampad und Zwingli im September 1530 über den Antitrinitarier Michael Servet veranlaßt worden wäre, vgl. Oekolampad BA II 785, Anm. 2.
5 Vgl. Joh 4, 24.

De cognitione igitur sermo est. Iam sublimior est divina natura, quam ut maiestas eius nobis in sua essentia cognobilis. Sic solus filius patrem novit 6 . Sufficit igitur nunc parvitati nostre ineffabilem dei bonitatem agnoscere, quam agnoscentes credimus, iustificamur 7 beatique efficimur. Quorsum enim quam in bonitatem c fertur fides? Quis cum fide in benignissimum deum beatus non est? In hac igitur cognitione proficiamus, et crescet in nobis etiam charitas, et variarum virtutum exuberabit abundantia. Itaque ad patrem per filium sic pervenire licebit 8 . Et si cognoverimus, quantum nos dilexerit filius, qui d pro nobis passus est, cognoscemus etiam, quantum nos diligat pater, qui tantum filium pro nobis tradidit 9.

Videamus igitur, an contextus verborum pati hanc sententiam queat. Dicit: «Vado parare vobis locum» [Joh 14,2]; utique in domo patris ipse nos reconciliando et apud patrem patrocinando sic parat e , quod praedestinando paratum. Rediturum autem se indicans et glorie sue participes nos facturum subdit: «Iterum veniam, ut ubi ego sum, ibi et vos sitis» [Joh 14,3]. Opus ineffabilis benignitatis et misericordie, sua humilitate ad gloriam et sua morte ad vitam nos provehere. Quis in hoc non videt amorem summum? Iam autem edocti erant d [e] h [oc]f , summam dei gloriam esse, ad quam transiret g, proinde patrem, ad quem iturus erat, cognoscebant quodammodo, et viam ad illam per Ihesum [!] crucifixum sciebant, tametsi sibi ipsi Thomas h ignotus clamat: «nescimus» [Joh 14,5]. Exponit autem Christus et ait: «Ego sum via, veritas et vita» [Joh 14,6]. An non, quum in me ista cognoscitis, quod veritas sum et veritatis doctor, vita et vite author, iure ad patrem dux et via i ero? Videtis tot in me bona opera et miracula, agnoscetis et in morte benefaciendi studium. Quis unquam indulgentissimum patrem sic declarabit atque ego, qui non minus mon quam ille ad mortem pro vobis me tradere paratus, ut eius amor colliquescat? Certe etiam nunc ex operibus potentie venistis ad agnitionem aliquantam illius et vidistis; non enim illa sunt carnis. Hic Philippo nondum satisfactum, ad terrena spectanti k et crassa imaginanti amplior dictorum confirmatio datur. Addit enim: «Tanto tempore vobiscum sum» [Joh 14,9], benefaciens et miracula operans divina, et adhuc talia rogatis? Ecce ego, ut nature divine candor sum et character substantie patris, ita et benefaciendo patrem refero. Ecce habes aditum ad patrem, cuius tam perspicua opera in me vides. Nonne vides bonitatem patris in me et bonitatem meam in patre? Id sane vel opera testantur, quibus ego vos ad patrem sic adduco 10 .

c vor bonitatem gestrichen fe.
d vor qui gestrichen cognoscem.
e vor parat unleserliche, eventuell auch durchgestrichene Abbreviatur.
f Herzog, aaO, und Ernst Staehelin (in Oekolampad BA II 501) lösen diese Abbreviatur mit «discipuli» auf.
g ad quam transiret am Rande nachgetragen.
h Thomas am Rande nachgetragen.
i et via übergeschrieben.
k nach spectanti eine unleserliche Silbe gestrichen.
6 Vgl. Mt 11,27.
7 Vgl. Röm 3,28.
8 Vgl. u. a. Eph 2,18.
9 Vgl. Joh 3,16.
10 Vgl. Joh 14, 10f.

Hec mihi sententia non videtur inutilis, non reiicio tamen interim quae Bucerus 11 vel Cyrillus 12 annotant. Audiam tamen et de hac re te disserentem uberius 13 .

Vale et venerabili domino abbati 14 Capelle meo commenda.

Basilee, 4. octobris.

Oecolampadius.

[Adresse auf der Rückseite:] Heinrycho Bullingero, ecclesiaste Primeguardie 15 , dilecto fratri 1 .

l unter der Adresse von Bullingers Hand: Ioan. Oecolampadii manus.
11 Gemeint ist entweder Bucers im April 1528 erschienene «Enarratio in evangelion lohannis» oder seine im März 1530 erschienenen «Enarrationes perpetvae in sacra quatvor evangelia, recognitae nuper & locis compluribus auctae», Bibliographia Bucerana Nr. 20.28; vgl. Oekolampad BA II 785, Anm. 4.
12 Im Kommentar des Cyrill von Alexandrien zum Johannesevangelium (MPG LXXIII-LXXIV).
13 Diese Bemerkung deutet darauf hin, daß Bullinger die Auskunft für eine ausführlichere Arbeit über das Johannesevangelium benötigte, s. oben Anm. 4.
14 Wolfgang Joner, s. oben, S. 481, Anm. 4.
15 Bremgarten.