Projektseite Bullinger - Briefwechsel © Heinrich Bullinger-Stiftung
Textbreite
Schriftgröße
Kapitel 

[2142]

[Christian] Hospinian an
Bullinger
Aarau,
20. April 1545

Autograph: Zürich ZB, Ms F 62, 331r.—332v. (Siegelspur) Ungedruckt

Hospinians Schreiben ist durch Bullingers ihm erwiesene Güte motiviert. Es schmerzt Hospinian sehr, sich in einer solch aussichtslosen Lage zu befinden. Seine [Landsleute] bemühen sich, seine Berufung [nach Zürich] mittels immer neuer Hindernisse hinauszuschieben. In seiner Naivität hatte er bei ihnen Zuflucht gesucht und nicht erkannt, dass sie ihn, den sie einmal der Tretmühle ausgeliefert hatten, dort auch zum Schaden seiner Gesundheit zurücklassen würden. Supplikationen seiner Mutter [Margaretha Züst], seines Bruders [Johannes Hospinian] und der übrigen Familienangehörigen an Kirchen- und Stadtrat von [Zürich] blieben unbeantwortet, so dass er sich gezwungen sieht, anderenorts nach Hilfe zu suchen, wo doch das Zürcher Herrschaftsgebiet so weit reicht, es so viele Stellen in der Kirche gäbe und einige [Amter] in den letzten Jahren frei wurden. Doch auch wenn man ihn nun berufen würde, hätte er Bedenken, darauf einzugehen, da er ständig befürchten müsste, dass die [Zürcher] ihm weiterhin misstrauen, wie schon früher, als er sich in Basel und Marburg aufhielt; damals hielten sie ihm vor, Gott, sein Vaterland, seine Lehrer und Förderer vergessen zu haben. Sollten sie immer noch dieser Meinung sein, täten sie klug daran, wenn sie ihn erst nach erbrachtem Beweis seines Nutzens für ein Amt heranziehen würden; anderenfalls würde er sich bald als Hindernis erweisen. Ähnliches ist schon anderen widerfahren; so zum Beispiel seinem Verwandten und Lehrer Johannes Rhellikan, der fast sein ganzes Leben in der Fremde zubringen musste, dessen Verbundenheit zur Heimat jedoch in seinen posthum veröffentlichten [,,In C. Iulii Caesaris ... et Auli Hirtii ... commentaria ... annotationes"] zum Ausdruck kommt. Hospinian schreibt freimütig im Vertrauen auf Bullingers Pflichtbewusstsein und andauerndes Wohlwollen, ist aber entschlossen, ihn mit dieser Angelegenheit nicht weiter zu behelligen. Bullinger trägt ja keine Schuld an dieser Lage. Vielmehr dankt Hospinian ihm für alle ihm bisher erwiesenen Wohltaten.

S. Quanquam ego pro infantia 1 mea, colendissime patrone, coram tanti viri humanitate merito silerem, utpote ad quem nonnisi eloquentissimi homines scribere et solent et debent, tamen, quoniam dolor pudoris offitio adeo obstat, ut non possim non illum 2 in sinum effundere tuum, rogatam velim humanitatem tuam, ne alio animo id fieri suspicetur, quam de te adhuc optime nihilque fere non et sentiente et sperante. Charior siquidem a mihi es meliusque de me meritus, quam ut tibi irasci aut possim aut debeam, ac quidvis suspicari malim, quam te ab offitio cessasse 3

Sed tamen vehementer et miror et doleo, quod, licet sciant nostrates 4 in hisce pulveribus me, nisi propediem liberer, penitus suffocatum in, tamen subinde sit ipsis hactenus morae aliquid, qua a vocatione mea impediantur.

a siquidem aus quidem korrigiert.
1 Mangel an Rednergabe.
2 dolorem. — Christian Hospinian kam mit seiner Lehrerstelle in Aarau nicht mehr zurecht; s. zuletzt HBBW XIV 484.
3 cessavisse.
4 Die Zürcher. — Hospinian stammte aus Stein am Rhein, das unter der Landesherrschaft von Zürich stand.

Ad hos sane hactenus hisce in miserus meis tanquam ad sacram ancoram confugiendum censebam; non enim stultus subodorabar eos, postquam me semel praecipue in pistrinum dedissent, in eodem tam diu non sine summo salutis et valetudinis discrimine esse derelicturos. Nam, si hoc, ut crederem, potuissem adduci, potius quidvis fuissem perpessus quam miserrimo huic me servitutis genen addici. 6 Postquam enim colende genitricis 7 germani etiam fratris reliquorumque meorum 9 et meae petitiones necnon et supplicationes ad tam ecclesiasticum quam polyticum magistratum tantum pondens nondum habuerunt, ut vel gry 10 responderint neutri, res clamitat ipsa cogi me omni et expectatione et spe de his positis aliunde opem sperare flagitareque. Siquidem ex certorum mihi relatione hominum constat potuisse, si modo cordi fuisset, pistrino eximere me. Nam ea est Tigurine ditionis amplitudo, ea ecclesiasticarum conferendarum functionum copia, ut intra triennium fere credam non vel unam atque alteram tertiamque vacasse, ut, si nie revocandi extitisset animus, vel dudum legitima vocatione revocatus rediissem. Nunc vero, etsi tandem accersitus fuero, improbitate mea factum arbitrabor, eamque vocationem nec iustam nec legi-||331v. ducam, ideoque haud absque conscientiae scrupulo vocationi acquiescam, licet gravibus causis adductus ego revocari et cupiverim et etiamnum cupiam desideremque. Quum namque toties contemptus, spretus, neglectus prae caetens mecumque facta, transacta omnia, ut comicus adolescens conquerebatar, 11 etiamsi alicui functioni alii ab his olim fuero prefectus, tamen me iisdem fidei suspectum verebor anxieque suspicabor, utpote cui, cane vehementius et angui, 12 committere concredereque diu. quae aliis coaequalibus dudum commisere, horruerint. Nam ut eos parum de me frugis bone et expectare et sperare persuasum habeam, facit, quod ante, cum Basilee Marpurgique agerem, 13 tam mordaci ac intollerabili fere invectiva in me, licet innoxium, ferrentur, tanquam omnis in deum, patriam, praeceptores ac patronos pietatis oblitum. Quod si idem etiam iam sentiunt de me, prudenter faciunt, quod nie ad inclytae ecclesiae vestrae officia administranda adhibere renuunt, priusquam evidens melioris de me frugis specimen aedam;

5 Vgl. Adagia, 1, 1, 24 (ASD II/I 136, Nr. 24).
6 Die Zürcher stellten 1542 Christian Hospinian dem Ort Aarau als Schulmeister zur Verfügung; s. HBBW XII, Nr. 1678.
7 Margaretha Züst.
8 Johannes Hospinian.
9 Zu deren Namen s. HBBW XIV 333, Anm. 7.
10 Vgl. Adagia, 1, 8, 3 (ASD 11/2 234, Nr. 703).
11 Nämlich Pamphilus bei Teren:, Andria, 248: "quot modis contemptus, spretus! Factus, transactus omnia."
12 cane peius et angui [=angue]aliquem vitare; vgl. Horaz, Epistulae 1, 17, 30f und Adagia, 2,9,63 (ASD 11/4254, Nr. 1863). — Beim Verfassen der Reinschrift seines Briefes hat Hospinian hier wohl ein Wort wie "vitato", "inviso" oder "odioso" ausgelassen.
13 Hospinian hatte sich 1539/1540 in Basel immatrikuliert und anschließend eine Studienreise nach Marburg unternommen; vgl. HBBW VII 221, Anm. 4.

nam sic volens sciensque 14 vidensque offendiculo essem futurus, quo an aliud gravius vel salvatore teste crimen queat a me admitti nescio.

Quid vero tot verbis haec conqueror et deploro, quasi vero ante me nulli aut eadem aut similia obtigerint? Solatii enim est miseris socios habere malorum. 15 Annon, siquidem accidit idem pie memoria viro Ioanni Rhellicano, affini et praeceptori meo colendo eidemque erga Tigurinam ecclesiam et rempublicam optime affecto nec parum de eadem commerito? Id quod ab obitu eius 16 libellus aeditus 17 testatur, quo Tigurum Tigurinosque, per sese quidem satis claros, honorificis tamen encomiis ornare atque celebrare 18 sicque gratitudinem pietatemque in patria suam exerere studuit. At ipse interim totam fere tanquam exulem quodammodo vitam extra dulcissimae patriae limites conterere fuit coactus, nec unquam in ea, quanquam id nunquam non ardentissimis expetiverit votis, commoda potin conditione quivit.

Haec ad te scripsi liberius copiosiusque fretus partim conscientia offitii tui benevolentiaque, quam in me, quoad poteris, conservabis, partim statute b mei non ampli-|| 332r iis obtundendi hac de re te. Te omni vacare culpa omnino fateor, quod multoties in conferendis ecclesiasticis muneribus nulla mei mentio fit, inprimis vero nuper admodum apud vos facta est. Atque his exagitatus meditationibus in spem erigor tandem me eos tyrannos Tigurinos non experturum; ut, quia devinctio mea c, qua his devinctus teneor, apud eosdem nihil promovet, etiam apud alios remorari ac male cedere debeat. 19 Tu ergo iam, colendissime Bullingere, una mecum patrocinari mihi ac sollicitare hos 20 desine, quibus surdis eandem usque videmur narrare fabulam 21 Ego simul tibi, a quo abunde plus satis factum est, mihi vicissim et his molestus esse cesso, tibique pro omnibus beneficiis, quibus me meosque affecisti, immortales gratias ago habeoque. Vale.

b In der Vorlage statuti.
c In der Vorlage me.
14 volens sciensque: Seneca, Hercules furens, 1300.
15 Vgl. TPMA XI 459, Nr. 25 mit Bezug auf Luther, WA XXXI/1 138, 25 (1530); sowie Wander IV 1337, Nr.3; 1445, Nr. 157.
16 Rhellikan war am 14. Januar 1542 verstorben; s. HBBW XII, Nr. 1598.
17 Johannes Rhellikan, In C. Iulii Caesaris dictatoris viri disertissimi et Auli Hirtii seu Oppii commentaria de bello Gallico, civili Pompeiano, Alexandrino, Africano et Hispaniensi Annotationes ..., Basel, Hieronymus Curio, Februar 1543 (VD 16 M 6588), mit einer Vorrede vom 4. April 1540, die Rhellikan seinen Freunden Lorenz Meyer (Agricola) aus Winterthur und Leonhard Wirth (Hospinian) aus Stammheim widmete.
18 In seiner Schrift widmet Rhellikan allein der Stadt und Landschaft Zürich 21 von den 333 Seiten seiner "Annotationum"(S. 36-56). Darin beschreibt er seine Heimat sowie deren Reformation auf sehr vorteilhafte Weise und stellt Bullinger als einen der gelehrtesten Pfarrer der damaligen Christenheit dar (S. 54f). Daraufhin bittet er um Verständnis dafür, dass er aus Liebe zu seiner Heimat (5. 56) Zürich einen solch wichtigen Platz eingeräumt hat.
19 Wohl wie folgt zu verstehen: dass mein Festgenageltsein, das mich hier festhält und bei ihnen nichts bewirkt, auch [mit einer entsprechenden Bitte] bei anderen andauern und schlecht ausgehen müsste.
20 tyrannos Tigurinos.
21 Adagia, 1, 4, 87 (ASD II/I 467f, Nr. 387).

Datum Hergoeorum 22 Aroe 23 12. calendas mau anni dominici 1545. Raptim.

Humanitatis tue devinctissimus

Hospinianus.

[Adresse auf der Rückseite:] Viro undiquaque doctissimo clarissimoque domino m. Heinrycho Bullingero, patrono Mecoenatique unice colendo, archiepiscopum Tigurinae ecclesiæ agenti fidelissimo. [Zü]rich d .