[1952]

Freut sich, dass Bullinger in einem Brief an Gervasius [Schulen nach ihm fragte; der Herr bewahre diese Freundschaft. Schwieg lange, um Bullingers Arbeit am Aufbau der Kirche Christi nicht zu stören; zu ebendieser Kirche nahm er seine Zuflucht; er sieht sich als schweigsamen Schüler Christi und aller apostolischen Gelehrten, zu denen auch Bullinger gehört, unter dessen Führung er sich während seines fünfjährigen Schweigens mit den [Geheimnissen des Glaubens]beschäftigte. Bei schwer verständlichen Stellen nimmt er Bullingers Werke zu Hilfe, denn Bullinger hat die [apostolischen]Briefe und jüngst das Johannes- und Matthäus-Evangelium ausgezeichnet interpretiert, wie es auch Briefe aus den entlegensten Alpen an Bertlin bezeugen; und auch Melanchthon dankt, wie dies aus Bullingers Brief an Gervasius [Schulen hervorgeht; man erwartet nun von ihm den versprochenen Kommentar zum Lukas-evangelium.

Bertlin wird beständig an Bullinger denken, betet für ihn und möchte als sein Schüler angesehen werden. Bittet um Nachsicht für stilistische Mängel, denn er leidet an einem üblen Katarrh.

Gratiam et pacem a domino.

Quod in literis ¹ M. Gervasio ² , ecclesiae nostrae cum pio tum docto episcopo, a michi tibi viso dormitanti aurem vellicaris, Bullingere doctissime, iucundum fuit ac gratum. Hinc enim, te non solum mei homuncionis memorem, sed et de salute, tum incolumitate mea perpetuo sollicitum esse, colligam, oportet. Quem pium, amicum planeque christianum in me ac, ut video et audio, in omnes Verae pietatis studiosos adfectum deus optimus maximus rernuneret nobisque conservet.

Quod autem tam altum stertisse prorsusque iuxta proverbium Endymaeonis somnium dormiisse ³ tibi visus sum vel totus e vivis sublatus, qui ne greek quidem ⁴ iam annis aliquot vel scripserim vel dixerim, ⁵ nolo credas, Bullingere humanissime, tui oblivione, ignavia aut negligentia aliove sinistro animi adfectu factum et commissum, quam quod in publica studiosorum sacrarum literarum commoda peccare noluerim, meis scilicet inamoenis naeniis musam b tuam piam, castam suavissimamque interrumpere aut obturbare, laborem ac cursum tuum sanctum ac in purganda, instauranda, ornanda et sanctificanda ecclesia Christi foelicissimum vel minimo remorari. Ad quam instauratam per suos, quos c misit verus Cyrus ⁶ , Esdras et Nehemias ⁷ , duces ac architectones prudentissimos fortissirnosque, ecclesiam relicta Babilone papistici lustri me contuli gaudens, exultans sanctumque pasca cum reducibus fidelibus in renovata ecclesia celebrans, ⁸ deo cunctipotenti, ductori et protectori gratias agens, qui me e densissimis tum periculosissimisque tenebris extractum ⁹ manu forti 10 dextera sua in lucem ecclesiae suae instauratae adduxerit. In qua nunc sedeo ad pedes Christi evangelizantis 11 , hoc est omnium Christi spiritu docentium ad pedes discipulus tacitus, admirabundus adeoque stupens super hoc dono spiritus, quo illustratos ac inflammatos videmus, audimus sentimusque viros apostolicos variis linguis calamo et ore magnalia dei ¹² eloqui ebuccinareque. 236 || Inter quos et te, Bullingere, vocatum

spiritus sui donis prae multis aliis dotatum insignivit dominus; quae tu ut fidelis servus ¹³ non humi defossa sterilescere sinis aut evanescere, sed ecclesiae Christi fide summa animoque candido elargiris, ore et manu dispensas idque mira felicitate tum pia dexteritate ac ita fructu huberrimo foenoreque cumulatissimo. Faxit Christus, donorum thesaurus, ut in tam sancta salutiferaque vocatione nobis, immo ecclesiae suae longaevus animo superstes corpore foelix vivas. Hec pro quinquennis silentii excusatione, intra quod dum symbola excutio Pythagore ¹⁴ , Christi mysteria imbibo tum plenius tum clarius idque te non solum monitore et ductore, sed etiam pocillatore ¹⁵ liberalissimo fidissimoque.

Erras itaque, mi Bullingere, cum arbitraris Barptholomaeum tuum aut dormitare aut in tui amore observantiaque languescere. Esto sane, ut rusticus stridulusque hic calamus cessarit conquieveritque; animus autem meus in te fide, studio et dilectione tui ardens cessare qui potuerit, quum nullus transierit sine linea dies ¹⁶ in tuis sanctis lucubrationibus? Quotiescunque enim locus occurrit difficilis vel ordine interturbatiore vel sensu abstrusiore aut dictionis insolentia interpretumve diversitate aut oscitantia, hic semper occurrit, quod divus Cyprianus de Tertulliano suo dixisse fertur: "Da magistrum." 17 Qua enim dexteritate tum foelicitate nobis Paulinas exposueris epistolas cum canonicis, ¹⁸ nunc evangeliographos duos, ¹⁹ testantur pii et verae pietatis studiosi quique, qui etiam suis ad me datis ex intimis abditissimisque Alpium nostrarum recessibus literis ²⁰ testantur. Testatur omnis Christi ecclesia, cuius nomine tibi, longe omnium meritissime, egit gratias Philippus noster Melanchthon, ²¹ id quod tu nostro scripsisti Gervasio ²² . Id quod tanto animi gaudio accepimus, ut effari digne nequeam idque non unam ob caussam, quas conicere tibi haud difficile fuerit, Bullingere prudentissime.

Lucam nunc expectamus tuum; ²³ ita enim aliquot bonis amicis et studiosis sacrarum tuarum lucubrationum, inter quos michi d ante annos aliquot literis pollicitus es. ²⁴ Nostrae itaque expectationi responde et ea dictionis maiestate tuis illustratum commentariis, qua ille ecclesiae Christi euangelion dedit, nobis redde. 237

|| Scio e , cogitabis nunc: "Non Barptholomaeo dormitanti aurem vellicavi, sed plane cicadam obstreperam, ²⁵ raucissimum inamoenumque animalculum, ala imprudens corripui ²⁶ vel potius crabrones suscitavi f 27 miser." Sed bono animo esto; nam desinam uno hoc adiecto: Ubicunque terrarum vel pelago iactetur immani Barptholomaeus, utcunque cesset, dormitet adeoque in utramvis dormiat aurem ²⁸ , tui memor erit, tibi omnia fausta precabitur tuamque salutem adsiduis domino commendabit precibus. Ita enim meretur tuus pius in ecclesiam Christi restituendam adfectus et ardor. Tum omnes studiosi g ad unum Christum magistrum, ut audiatur solus, adducantur. In quo sincero et pio adfectu animo constanti et infracto contra minitantes procellas ille te nobis et sue ecclesiae tueatur et conservet aeternum.

In hoc vale et vive, mi preceptor, et me ut tuum discipulum etiam tacentem ac mutum agnosce et, ut hactenus constanter fecisti, ama. Sanctae tuae domui, immo toti ecclesiae Tigurinae aeternam precor salutem in domino; cuius me commendo precibus.

Ex Worringa agri Memmingensis, pridie iduum augusti anno etc. 44.

Tuus fidelis discipulus

Barptholomaeus Bertlin,

ecclesiae Christi minister

in verbo ad Worringam.

Parce rudi et inpolito calamo tum erroribus. Catarrum fero infestissimum per hos caniculae dies, nec dum ullum possum sperare iudice medico finem, donec illis preteritis. Purgatione, phlebothomi ²⁹ et nescio quibus potionibus, cataputiis ³⁰ tum puto morte huic medebor. Sed valeant tyranni medici, et

vivat nosque pro bona sua voluntate sanet unus et verus greek greek greek h Christus Iesus ³¹ , verus deus verusque homo ³² . Amen.

[Adresse auf der Rückseite:] D. Heinricho Bullingero, ecclesiae Tigurinae episcopo vigilantissimo, suo in domino maiori.