[1827]

Bedauert, dass er mit Bullingers fleißigem Übermitteln von Nachrichten nicht mithalten kann; dankt für die Weiterleitung des Briefes der [eidgenössischen]Truppen [über die Kapitulation von Mondovì?]. Gerüchte über den Tod des Kaisers [Karl V.], vielleicht durch Epilepsie, und das Ende der Belagerung [von Landrecies?]; bittet um weiteren Informationsaustausch. Über

[Sultan Suleiman I.]kann er nichts Sicheres berichten, würde sich aber wünschen, dass sich der Kaiser und [König Franz I.] gegen diesen statt gegen Christen wenden würden; für [die Protestanten] wäre vor allem ein Sieg des Kaisers gefährlich; möge Gott uns beistehen! Luthers Brief an [Christoph Froschauer]bedrückt ihn sehr, doch hofft er, Luther werde keine öffentliche Polemik beginnen, und bittet auch Bullinger, dies zu unterlassen. Auch auf die Dummheiten von [Johannes] Cochläus (,,De canonicae scripturae et catholicae ecclesiae autoritate"] soll er nicht reagieren, auch, um Luther nicht zu reizen. Fragwürdige Hintergründe des Wunsches eines Fürsten, [dem Schmalkaldischen Bund]beizutreten. Bucer äußert sich in einem Brief an Blarer lobend über Bullinger und gesteht zu, dass Luther aufbrausend ist; Philipp [Melanchthon] und andere tun ihr Bestes, um jenen entgegenzuwirken, die ihn aufstacheln. Außerdem berichtet Bucer von der ergebnislosen Belagerung von Landrecies durch den Kaiser. Man soll auf Gottes Beistand hoffen in einer Zeit, in der es schlimmer um Deutschland steht, als viele annehmen; Bullinger soll beten. Grüße.

S. Dolet vero nonnihil, mi venerande et suavissime Bullingere, quod ista tua fide et diligentia scribendi 1 adeo nunc me vincis, nec committam, ut hic diu sis victor, nisi omnes me victoriae occasiones plane destituant. Ab amicis meis pertinaciter cessatur, quod quidem ad bellorum eventus significandos attinet. Ego igitur maximis maiores tibi gratias ago, quod epistolam militum vestrorum miseris ² , quam rursus hic accipis. 3

Quae Galli ⁴ apud vos generalis (ut vocant) orator ⁵ de caesare ⁶ indicavit, vereor, ut ita habeant; sed tuae potius sententiae subscribo, tametsi non desint, qui putent Herculano morbo ⁷ , quo vehementer saepe iam et diu excruciatur, extinctum caesarem deserendae obsidionis ⁸ occasionem dedisse. Tu, quod porro de iis acceperis, primo quoque nuncio diligenter perscribe, id quod ipse me vicissim facturum sanctissime recipio.

De Turco ⁹ , ubi nunc sit, quid agat aut conetur, nihil prorsus certi ad nos scribitur. Utinam caesar et Gallus iunctis copiis cunctum belli impetum semel in hunc immanissimum hostem verterent et non ipsi hunc in modum immaniores esse Turco a in christianum sanguinem pergerent! Utrius vero victoria, caesaris an Galli, plausibilior videri debeat christiani orbi, difficile fuerit iudicare, nisi quod nobis, nobis inquam, c[aesaris] victoria ingens malorum agmen tractura b secum non immerito videtur. Deus pacis istam ancipitem belli aleam 10 sic moderetur, ut, quocunque cadat, quam minimo

christiani sanguinis et adhuc minore evangelii et regni Christi dispendio cadat.

Quae de Lutheri ad typographum vestrum 11 epistola ¹² scripsisti, supra modum me contristarunt c ut nihil iam multis annis aeque, nisi quod in spem venio nihil illum acerbius publice in te scripturum, in deum et ecclesiae tranquillitatem graviter peccaturus, si fecerit. Te vero per Iesum Christum d obsecro et per sanguinem ipsius, quo sunt omnia pacificata, ¹³ obtestor, ut christiana tolerantia constanter istoc dissimules idque tantisper, dum typis divulgata criminatione prior te lacessat. Sunt certe ex superiore infausto conflictu accepta vulnera male etiamnum curata, ut non oporteat novis inflictis malum malo cumulare ¹⁴ . Sed scio animi tui modestiam teque ultro, quae pacis sunt, sectaturum. ||57 Est ecclesia vestra vere supra montem posita 15 et firmiore nititur fundamento, quam ut id genus bullis concuti queat; ministri vero ipsius clariores fuerunt et sunt, quam ut ullis affectatis calumnus obscurari possint. Dies domini, quae in foribus est, omnia declaraverit. ¹⁶

Choclaei ¹⁷ stultitiae ¹⁸ , si me audis, nihil prorsum respondebis, ne hinc forte Lutherus quoque magis iritetur, ut nihil dicam, quod alioqui etiam nullum operaeprecium facturus videris, si male feriato homini sanctioribus occupatus negociis etiam bene respondeas. ¹⁹ Preciosissimum impendium tempus est, quod comparare nos per omnia convenit et optime collocare.

Princeps ille ²⁰ , de quo scribis, semel dicam, nec opibus nec virtute valet, ut putent evangelii confaederatis hac una caussa illum se adiungere voluisse, ut habeat, quorum auxilio niteretur, nec serio dominum quaerere, atque utinam vana sint ista, quae tamen minime vani homines de ipso testantur.

Iam a Bucero literae adferuntur, in quibus ita inter alia: ²¹ "De Bullingero ita habet, ut scribis; est homo non rixosi ingenii et fidelis in ministerio, cui nemo non multa concedat, qui aedificationem ecclesiarum simpliciter spectat

et de fratribus iudicat non seiuncto suffragio charitatis. Lutherus saeve nimis, quem virum scio tamen deum toto corde respicere; at inepti et noxii susurrones etiam antehac multas apud eum turbas dederunt. Philippus ²² cum plaerisque aliis occurrunt tempestatibus, quas illi suscitant, quantum possunt; non possunt autem, quantum volunt." Haec tibi.

De imperatore sic scribit: "Imperator adhuc desidet ad Landerese e23 , munitissimum oppidulum, quod hac aestate Gallus Brabantis ademptum sic communivit et adhuc tenet. Castra utriusque exercitus non sunt ultra duo miliaria a se invicem seiuncta; profunditur utrinque frustra vis pecuniae immensa, et perduntur milites copiose. Ita dominus nos frangit et Turcae praeparat."

||58 Dominum precemur suplicibus animis, mi Bullingere, ut ne unquam permittat malis istis nos supra vires, quas ipse suppeditaturus f est, tentari, sed sui brachii fortitudine vel liberet prorsus vel sic, ut ferendo esse possimus, adiuvet. Peiore multo loco communes res sunt Germaniae nostrae, quam plaerique intelligant. Stupent fere omnes ad omnia ista infelici quadam securitate nec cogitant, an cum decem millibus occurrere illi possint, qui cum viginti millibus contra se venit, ut missa tempestiviter legatione, quae pacis sunt, petant, ²⁵ atque ita alii post alios paulatim misere perdimur, nec usquam quicquam adfulget, unde meliora sperare liceat et monarchis et reliquo magistratui cum plebe, utinam non etiam plaerisque evangelii Iesu Christi ministris quotidie in peius labentibus. Sed is tamen qui mortuos etiam suscitat et vocat ea, que non sunt, ut sint, ²⁶ nullo negocio, ubi sibi videbitur, omnia in meliorem seque magis dignam faciem transfigurabit. Qua spe fulti nonnihil non prorsus despondemus animos. Tu ora pro nobis diligenter, ut officio nostro probe defungamur nosque illi, qui hoc demandavit, recte probemus.

Salutant te nostri omnes. Salutem dic mea vice toti tuae domui, d. consuli Röstio ²⁷ et filio ipsius ²⁸ cum uxore ²⁹ . Gvaltherum nostrum, singularem et optimum amicum, multis et amanter salutabis. Bene vale, venerande mihi semper et charissime in domino frater, bona pars anime meae. ³⁰

Constantiae, 12. decembris 1543.

Tuus Amb. Bl.

[Adresse auf der Rückseite:]Bullingero suo.