[982]
Autograph a : Zürich ZB, Ms F 62, 562r.-563v. (ohne Siegel)
Ungedruckt
Schreibt ihm zum ersten Mal, um ihm mit einer Probe seines Könnens für das den Schülern
von Kappel entgegengebrachte Wohlwollen zu danken. Hat sich, seit er vor vier Jahren in die
Schule aufgenommen wurde, besonders um literarische Bildung bemüht; diese kommt der
Kirche zugute und ist, wie die zitierten antiken Autoren lehren, von herausragendem Wert.
Viele berühmte Männer können als Vorbilder angeführt werden. Während heute viele nur für
sich selbst geistlos dahinleben, hält er mit den Alten daran fest, daß wahrer Reichtum in der
Bildung zu finden ist. Bittet um weitere Unterstützung seines Strebens.
De studio litterario experientia ad eruditissimum virum M. H[enricum]Bullin [gerum]b .
Quod nullis te hactenus litteris salutarim, venerande, non sine magna ratione feci, videlicet ne te parum salsis chartis fastidio afficerem, partim occupatiorem plus, quam sufferre possis, obtunderem. Verum singularis tua in me humanitas, tum benevolentia paternas lares visitanti 3 perspecta compulit, ut te salutarem epistolio, ne ingratum sentires officiperdamve. Perspexi enim te singulari affici studio in pueros Cappellanos 4 .
Principio, boni aequique ut consulere c digneris, tuam aequanimitatem rogo. Nam scilicet studendi causa decreto senatus adoptatus sum in scholam Cappellanam 5 . Vitam nunc transegi quattuor annos operam dans rei litterariae pro virili et modulo d desuper ingenii dati. Quin, ut ingenue fatear, ad nullam aliam artem propensior est animus, quam ut litterato fruatur otio innumeris argumentis extimulantibus, tum praecipue emolumento ecclesiae, cui omnes prodesse eniti debent, quotquot nomina Christo dedere. Nemo sibi enim nascitur 6 , sed tamen fratribus ut prosimus ante omnia inquirendum, atque hodie nulla re magis fieri potuerit quam studio. Praetereo, quae Lucianus in Somnio in mechanicos peroravit quibusve laudibus extulerit Greek 7 . Solidioribus incumbere est certum et quaecumque cum hisce
mundanis longe lateque 8 dissident. Idem et Sallustius videtur attigisse ita scribens 9 : "Opes enim fluxae atque instabiles sunt, virtus autem clara aeternaque habetur."Disciplinae possidentem comitantur, ornant et refocillant. Etiam haudquaquam a vero et recto aberrasse videntur hi, qui celebrato nobis retulerunt dicto artem ubivis viaticum esse certissimum 10 ; quocunque enim terrarum veniat quis, defendit ab egestate. Eodem contenti diu erant apostoli, ubi a Christo evangelii praedicandi gratia essent ablegati 11 . Proinde eruditionem satis extollere non possum, vel ut summatim dicam, est sola perpetuus animi comes. Adhaec ||562v. Diogenes 12 eruditionem ad coelum usque tollebat, hoc sermone nempe: adferre iuvenibus sobrietatem, senibus solatium, pauperibus divitias, divitibus ornamentum 13 . Non procul a scopo aberrasse videtur Aristoteles e , qui dixit eruditionem in prosperis esse ornamentum, in adversis autem rebus refugium 14 . Quis nunc est tam stolidus et quis tam inscius, ut adhuc rem litterariam primas tenere 15 non perspitiat?
Age nunc exponemus illustrium virorum exempla, qui se ad rem litterariam contulere. Scribit Aulus Gellius Noctium Atticarum libro 9. capite 3. de Philippo, rege Macaedoniae, qui, cum omni fere tempore negotiis belli victoriisque affectus esset, a liberali tamen Musa et a studiis humanitatis nunquam abfuit, quin lepide comiterque plaeraque et faceret et diceret etc. 16 Ecce regem hunc praeclarissimum hac in re et cum paucis quidem conferendum. Idem Alexandrum 17 Aristotelis tempore natum gaudet, ab hoc educatum eruditumque sperans tanti imperii successione dignum 18 . Legimus et de Octaviano 19 liberalibus studiis, praesertim eloquentiae, in tantum incumbente, ut nullus ne in procinctu quidem laberetur dies, quin legeret, scriberet, declamaret 20 . Pariter de Aelio Adriano 21 , qui Graecis litteris impensius eruditus, ut a plerisque Graeculus sit appellatus, Atheniensium studia moresque auxit poetico sermone non tantum, sed et caeteris disciplinis: canendi, psallendi, medendique scientia, musicis, geometria, pictor, fictor etc. 22 Quamobrem nihil etiam est otiosae senectuti iucundius, quam si studia sibi proponat liberalia, quemadmodum legimus de Gallo quodam: "Mori videbamus in studio dimetiendi pene coeli atque terrae Gallum, familiärem
patris tui, Scipio. Quoties illum lux noctu aliquid describere ingressum, quoties nox oppressit, cum coepisset mane? Quam delectabatur, cum defectiones sous et lunae multo nobis ante praediceret?" etc. 23 O utinam et f apud nostrum saeculum ita studia nostra vigerent, qualia viguere apud veteres! Fuit et M[arcus] Antofninus]24 philosophiae studens litterarumque Graecarum peritissimus 25 . Con-||563r stantinus 26 quoque legibus severissimis nutrire artes bonas, praecipue studia litterarum, legere ipse, scribere, meditari, audire legationes etc. 27 Quid Mythridatem referam? Qui rex fuit Ponti atque Bythiniae, duarum et viginti gentium, quas sub ditione habuit, linguas percalluit etc. 28 Quis non tantis viris adnumerare cupiat? Quis non orbis lumina imitari conabitur?
Hic quidem esset infinitus numerus et catalogus illustrium virorum; sed quid haec adfero scientissimo? Sed his aliisque compluribus animus fulcitus non deiicitur a proposito. Complures sunt hodie, qui nihil agunt oneraque sunt inutilissima telluris 29 , quorum sane vitam mortemque iuxta aestimo ac aeque iudico 30 . Omnes sibi prodesse querunt, quisque hoc cogit: "Heus tu, proximus egomet sum mihi."31 Hi corpus saginant, mentem extinguunt; quorum deus venter 32 , et tanquam bos ad praesepe 33 perpauci salvam cupiunt rempublicam. Nemo fere operam dat rei litterariae. Nunc enim vulgus liberos suos divitum aut principum ministeriis dedicat, ubi duo simul maxima discant mala (ut inquit Erasmus 34 ) , luxum et otium. Tum, qui optime suis perspectum volunt, suos ad Gallicam linguam perdiscendam ablegant. Proh deum, quanta hominum stoliditas, imo coecitas! Cur non aeque ad Latinam applicamus, cum tot fuerint viri probatissimi. Proinde mearum arbitratus sum partium, ut me dedicem liberalibus artibus. Aristippus potius fieri censebat mendicum quam indoctum 35 . Idem cuidam percontanti, qua re esset melior evasurus filius, respondit, si eum curaret litteris erudiendum 36 . Rursum percontanti, qua re differret sapiens ab indocto: "Mitte" (inquit) "ambos nudos ad homines ignotos, et videbis" sane viaticum esse certissimum
eruditionem 37 . Idem referuntur de Aristippo 38 , quod tempore quodam cum civibus aliquot suis navigans naufragio eiectus fuisset. Quum in littore vidisset figuras mathematicas in harena depictas: "Salva"(inquit) "res est, amici; hominum vestigia conspitio." Et ingressus civitatem proximam investigavit, quinam essent illic disciplinarum studiosi. Cum his ubi congressus est, summa cum humanitate tractaverunt. Tandem cum hi, qui cum Aristippo venerunt, ||563v. pararent reditum in patriam rogarentque illum, et quid vellet suis civibus renuntiari: "Ut"(inquit) "studeant sibi huiuscemodi parare opes, quae naufragio non pereunt, sed simul cum possidente enatarent." Unde dictum est 39 : "Sapiens sua bona secum fert". Persuadet hoc nobis facillime Bias 40 , cuius patria cum diriperetur, omnibus quid suorum conferentibus admonitus, ut quid rerum exportaret, omnia sua secum ferre renuntiavit 41 . Tale est exemplum apud Aulum Gellium libro 20. capite 4. de Alexandro, qui anteire doctrina maluit quam copiis atque opulentiis 42 . Sic Seneca scribit 43 : "Studia praeclarum nobilemque efficiunt" etc.
Huc, vir incomparabilis, huc me rapuit fervor in studia humaniora non mediocris; ignosce ergo, si studia tua magis ardua ac graviora impedivi. Imo si coepta probantur aditumque speras futurum ad Musarum penetralia, age conatum hunc nostrum adiuva; fove, quo maturescat disciplinis quam optimis. Parentes, Moecenas 44 , vir studiis alendis natus, ad hoc me studium incitant. Principibus tamen placuisse viris non infima laus est 45 . Tu itaque, calculum tuum si apposueris, et currentem incitaris 46 et animum addideris alacriorem studendi.
Vale, athleticae ecclesiae et studiosis diutissime incolumis; nullam occasionem ego praetermissurus sum.
Habebis me semper tui commendatissimum.
Ioannes lacobus Wickius
tui observantissimus.